Pà Cò: Từ ký ức đến hiện tại

Những ngày gian khó

Nhìn dáng người nhỏ bé, nụ cười tự tin luôn rạng rỡ trên khuôn mặt đã hằn vết thời gian của chị Gánh, tôi không khỏi thán phục sự kiên trì, dẻo dai của người phụ nữ ấy khi đã bền bỉ suốt 22 năm qua đưa sản phẩm thổ cẩm của bà con nơi đây từ chỗ chỉ tự cung tự cấp trở thành hàng hóa đem lại thu nhập ổn định. Quan trọng hơn, chị đã làm thay đổi nhận thức và nội lực của người phụ nữ H’Mông xanh, giúp các chị nói được tiếng phổ thông, tự tin giao tiếp, có thu nhập và có quyền tự quyết trong gia đình.

Trôi về ký ức của những ngày gian khó, câu chuyện của chị bắt đầu rằng, những năm 90 trở về trước, Pà Cò nổi danh với trồng, vận chuyển và buôn bán cây thuốc phiện. Dù có thu nhập “khủng” nhưng cuộc sống của bà con nơi đây chìm trong tệ nạn xã hội, thanh niên Pà Cò ngày một héo hon vì nghiện thuốc phiện. Sống trong “chảo lửa” đó, cuộc sống của người phụ nữ H’Mông xanh lầm lũi với nương rẫy, chăm sóc con cái và không hiếm chị trở thành góa bụa khi tuổi đời còn rất trẻ.

Năm 1996, Chính phủ kiên quyết dẹp điểm nóng thuốc phiện nhằm đem lại bình yên cho người dân Pà Cò. Đó cũng chính là thời điểm, cuộc sống của người dân nơi đây chơi vơi, không kế sinh nhai, không có thu nhập. Nhưng rất may Tổ chức phi Chính phủ Oxfam Quebech đã tìm đến thực hiện Dự án “Phát triển kinh tế phụ nữ” ở Pà Cò. Với vị trí Phó Chủ tịch Hội Phụ nữ xã, chị Gánh đồng hành cùng cán bộ dự án, ban ngày lên nương rẫy, ban đêm địu con nhỏ đi từng nhà vận động các bà, các chị tham gia tổ sản xuất. Đáng nể hơn, với vốn tiếng phổ thông ít ỏi, chị đã tự học và dạy lại cho chị em trong bản. Sau bao công sức kiên trì vận động, Nhóm sản xuất thổ cẩm Pà Cò gồm 50 người đã dần hình thành.

Theo lời chị Gánh, vận động được chị em tham gia đã khó, giữ chân các chị ở lại nhóm còn khó hơn. Bởi làm thổ cẩm thì ai cũng biết nhưng để làm những họa tiết mới, sản phẩm mới khác với những chiếc váy, tấm khăn quen thuộc của các chị để đáp ứng nhu cầu thị trường thì rất khó. Thu nhập ban đầu lại thấp và rất chậm nên không ít chị em trong nhóm đã rời khỏi nhóm. “Cứ ai bỏ nhóm, chị với cán bộ dự án lại đến thuyết phục, thậm chí mời cả ông Chủ tịch xã đến vận động. Cuối cùng, chị phải đứng ra cam kết, thu gom sản phẩm của bà con làm ra, lặn lội mang đi tiêu thụ, nhóm sản xuất mới dần đứng vững” - chị Gánh tươi cười kể.

Nghệ thuật vẽ sáp ong và ước mong giản dị

Trải qua những ngày đầu vô vàn khó khăn, với bao thăng trầm, vất vả, nhóm sản xuất của chị Gánh giờ đã có tiếng trên hệ thống tiêu thụ của Craftlink (Trung tâm Nghiên cứu, Liên kết và Phát triển thủ công mỹ nghệ) cũng như các cửa hàng bán đồ lưu niệm tại một số thành phố lớn như: Hà Nội, Đà Nẵng, Thừa Thiên Huế… Thu nhập của các chị em trong nhóm cũng rất đáng nể khi lên tới hàng chục triệu đồng mỗi tháng.

Chị cho biết, điểm độc đáo nhất, làm nên bản sắc thổ cẩm Pà Cò chính là nghệ thuật vẽ sáp ong. Người phụ nữ H’Mông xanh dùng “đá tràng tà” (bút làm từ cán gỗ có gắn lá đồng nhỏ) chấm vào sáp ong và vẽ hoa văn mô phỏng hình mặt trời, mâm cơm gia đình… lên tấm vải.

Quy trình vẽ sáp ong nghe tưởng chừng đơn giản nhưng để làm được một tấm váy, vỏ gối hay chiếc địu hoàn chỉnh, người phụ nữ H’Mông xanh phải mất rất nhiều thời gian, công sức. “Khi vẽ, sáp ong phải có độ nóng vừa phải. Nếu nóng quá, sáp bị thấm xuống mặt dưới của tấm vải, khi nhuộm sẽ không giữ được màu và làm mất họa tiết” - Hàng Y Thanh - Cô gái có nụ cười duyên dáng vui vẻ nói.

Nét độc đáo trên thổ cẩm Pà Cò giúp sản phẩm nơi đây có được giá trị cao. Chị Sùng Y Súa người đã có 6 năm tham gia nhóm sản xuất cho biết, làm thổ cẩm giúp gia đình chị có thu nhập từ 3-5 triệu đồng mỗi tháng. Nếu chăm chỉ và nhận được đơn đặt hàng riêng có thể được tới 7 triệu đồng. Nguồn thu này giúp gia đình chị đủ ăn, đủ mặc, kể cả khi ngô, lúa mất mùa.

Thấy tôi khá bất ngờ về thu nhập của các chị em trong nhóm sản xuất, chị Gánh vui vẻ nói: Chị em Pà Cò giờ không phải tự mang hàng đi các tỉnh bán nữa. Ngoài đơn đặt hàng của Craftlink, có rất nhiều cửa hàng lưu niệm, thậm chí là khách đặt hàng xuất khẩu cũng lên tận nơi xem hàng, đặt mẫu nên các chị em có nhiều lựa chọn cũng như cho thu nhập cao hơn.

Tuy nhiên, trong nhóm sản xuất hiện nay chỉ còn 3 chiếc máy khâu đạp chân thủ công, các chị em phải thay phiên nhau sử dụng. Trường hợp máy hỏng, phải khâu bằng tay, tốc độ rất chậm, thậm chí nhóm đã từng phải hoãn thời gian giao hàng. “Tôi mong sao các tổ chức hỗ trợ cho nhóm sản xuất thêm một số máy khâu, giúp các chị em làm hàng nhanh hơn, đỡ vất vả hơn và cho thu nhập cao hơn” - chị Gánh tâm tư.

Ước mong của chị Gánh thật giản dị, tôi mong điều đó sớm trở thành sự thật. Nhìn các mẹ, các chị trong nhóm sản xuất quây quần bên chái nhà, tay thoăn thoắt vẽ sáp ong, thêu các đường nét tinh xảo, miệng nói cười rôm rả, tôi chợt nhớ tới lời của bà Trần Thị Tuyết Lan - Tổng giám đốc Craftlink: Sau 22 năm đồng hành, điều ấn tượng và mong mỏi nhất với tôi chính là bình đẳng giới và sự thay đổi trong chính nội lực của người phụ nữ nơi đây.

Bà Trần Thị Tuyết Lan - Tổng giám đốc Craftlink: Thay vì sống lầm lũi, qua giao tiếp với xã hội bên ngoài, nhóm phụ nữ H’Mông xanh ở Pà Cò đã tự tin thể hiện mong muốn của mình. Tạo ra thu nhập cũng giúp các chị có vai trò và tiếng nói hơn trong gia đình, xã hội.

Việt Nga - Thu Phương