Ô nhiễm làng nghề: Để lâu khó xử lý

Hơn 47% làng nghề ô nhiễm nghiêm trọng

Theo số liệu của Ban Chỉ đạo chương trình số 02-CTr/TU Thành ủy Hà Nội, Thành phố hiện có 1.350 làng có nghề, trong đó có 309 làng nghề, làng nghề truyền thống đã được công nhận thuộc 23 quận, huyện và thị xã. Hiện nay Thành phố có 70 cụm công nghiệp đang hoạt động, trong đó mới có 26 cụm công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải. Kết quả điều tra, khảo sát, lấy mẫu và phân tích nguồn nước tại 292 làng nghề ở Hà Nội giai đoạn 2017 - 2020 cho thấy, 139 làng nghề ô nhiễm nghiêm trọng (chiếm 47,6%), 95 làng nghề ô nhiễm (chiếm 32,5%), 58 làng nghề không ô nhiễm về nguồn nước (chiếm 19,9%), tỷ lệ nước thải làng nghề được thu gom xử lý chỉ chiếm khoảng 5,2%.

Các loại rác thải nhựa được chất đống ven sông Nhuệ tại làng nghề tái chế xã Quảng Phú Cầu (Ứng Hòa)

Ðối với việc xử lý chất thải chăn nuôi, mặc dù các hầm khí sinh học bi-ô-ga được xây dựng theo quy chuẩn nhưng hệ thống này chỉ phát huy đối với các cơ sở chăn nuôi dưới 100 con. Với các trang trại chăn nuôi lớn, hệ thống bị quá tải, lượng nước thải ra môi trường không đảm bảo, đã và đang gây ô nhiễm nghiêm trọng.

Để từng bước khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường làng nghề, Thành phố đã tiến hành xây dựng các cụm công nghiệp làng nghề với mục đích đưa các cơ sở gây ô nhiễm ra khỏi khu dân cư, tập trung lại một chỗ để dễ quản lý. Tuy nhiên với xu thế dịch chuyển hoạt động công nghiệp ra địa bàn nông thôn cũng dẫn đến nguy cơ gây ô nhiễm môi trường tại chính khu vực nông thôn (trong đó cụm công nghiệp và làng nghề là nhóm nguy cơ cao nhất).

Bên cạnh một số làng nghề thuộc danh mục làng nghề ô nhiễm nghiêm trọng chưa có dự án khắc phục ô nhiễm như làng nghề điêu khắc Thụy Ứng, làng nghề giết mổ gia súc Bái Đô, xã Tri Thủy, làng nghề bún Phú Đô, làng nghề mây tre đan thôn Yên Trường... thì một số cụm công nghiệp, làng nghề trước đây được hình thành, đầu tư xây dựng hạ tầng nhưng chưa xây dựng hạng mục xử lý nước thải hoặc đã xây dựng nhưng xuống cấp và chưa có kinh phí nâng cấp, cải tạo, vận hành, bảo dưỡng.

Theo nhiều chuyên gia đánh giá, giải quyết vấn đề môi trường làng nghề phải bắt đầu từ làng, từ xã và phụ thuộc chủ yếu vào sự chủ động, trách nhiệm, sự linh hoạt của chính quyền địa phương cũng như người dân.

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Kim Chi, Chủ nhiệm chương trình môi trường và tài nguyên 01C-09, Sở Khoa học và công nghệ Hà Nội, hiện nay tốc độ đô thị hóa quá nhanh của Hà Nội đã khiến cho rất nhiều làng nghề Hà Nội trở thành “phố nghề”, “phường có nghề”. Tuy nhiên, sản xuất làng nghề vẫn tập trung chủ yếu ở ngoại thành với quy mô sản xuất nhỏ, manh mún, trình độ thủ công, tổ chức sản xuất phân tán và chủ yếu là hộ gia đình.

Hầu hết các cơ sở sản xuất nghề ở các làng nghề gặp khó khăn về mặt bằng sản xuất. Tình trạng phổ biến là sử dụng ngay nhà ở để làm nơi sản xuất. Với quy mô sản xuất nhỏ, tự phát, trình độ công nghệ tại các làng nghề đang ở nhiều mức độ khác nhau nhưng chủ yếu đang chuyển từ giai đoạn sản xuất thủ công sang sản xuất cơ giới. Hạ tầng làng nghề còn chưa đồng bộ, đặc biệt là hệ thống thoát nước thải, công tác quản lý, bảo vệ môi trường chưa được quan tâm đúng mức.

Đẩy nhanh các dự án xử lý nước thải làng nghề

Trước thực trạng trên, Thành phố đã tích cực triển khai một số dự án đầu tư xử lý nước thải làng nghề quy mô lớn gồm: nhà máy xử lý nước thải Cầu Ngà, cụm làng nghề tại xã Dương Liễu, Hoài Đức công suất 20.000 m3/ngày đêm, đã hoàn thành, quản lý vận hành từ tháng 10/2016; nhà máy xử lý nước thải tại xã Sơn Đồng, Hoài Đức công suất 8.000m3/ngày đêm (đã xây dựng xong nhưng chưa hoàn thành hệ thống thu gom nước thải); đẩy nhanh tiến độ dự án xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung tại làng nghề dệt nhuộm xã Phùng Xá, Mỹ Đức (công suất 500m3/ngày đêm)...

Làng nghề rèn Đa Sỹ (Hà Đông) đem lại thu nhập cho người dân nhưng cũng phải đối mặt với ô nhiễm

Cùng với đó các huyện có làng nghề trên địa bàn Thủ đô đã triển khai nhiều giải pháp kết hợp phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường. Điển hình như huyện Thường Tín, trên địa bàn hiện có 11 cụm công nghiệp đang hoạt động, trong đó có 5 cụm công nghiệp làng nghề gồm: cụm công nghiệp làng nghề bông len, chăn ga gối đệm Tiền Phong; cụm công nghiệp làng nghề sơn mài Duyên Thái; cụm công nghiệp làng nghề mộc Vạn Điểm; cụm công nghiệp làng nghề mây tre đan Ninh Sở; cụm công nghiệp làng nghề mộc, cơ khí Văn Tự.

Các cụm công nghiệp có 126 doanh nghiệp, 343 hộ kinh doanh thuê đất, hoạt động sản xuất kinh doanh. Bên cạnh đó, huyện có 126 làng có nghề, trong đó được Ủy ban nhân dân Thành phố công nhận 48 làng nghề truyền thống.

Toàn huyện hiện có hơn 1.000 doanh nghiệp, hàng chục nghìn hộ sản xuất, kinh doanh trong lĩnh vực công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho hơn 30.000 lao động. Tuy nhiên, kinh tế làng nghề phát triển mạnh mẽ cũng gây ra nhiều hệ lụy xấu đến môi trường nông thôn. Công tác bảo vệ môi trường các làng nghề được các cấp, các ngành và nhân dân trên địa bàn tích cực thực hiện, nhờ đó tình hình ô nhiễm môi trường tại các làng nghề được giải quyết, khắc phục, môi trường làng nghề được cải thiện và có chuyển biến rõ rệt.

Theo đó, huyện đã thực hiện tốt công tác quy hoạch và xây dựng xong 5 cụm công nghiệp làng nghề và di chuyển được trên 400 cơ sở sản xuất kinh doanh gây ô nhiễm môi trường trong khu dân cư các làng nghề đến thuê đất để hoạt động sản xuất kinh doanh tại các cụm công nghiệp tập trung. 8/11 cụm đã có hệ thống thu gom xử lý nước thải tập trung, 1 cụm đã được Thành phố phê duyệt chủ trương đầu tư xây dựng hệ thống nước thải và 2 cụm có lượng nước thải nhỏ dưới 50m3 đều có hệ thống thu gom nước thải chung của cụm.

Bên cạnh đó, Ủy ban nhân dân huyện đã chỉ đạo các xã có làng nghề lập phương án bảo vệ môi trường và xây dựng quy ước tại các làng nghề; đầu tư xây dựng hạ tầng về bảo vệ môi trường, xây dựng hệ thống tiêu thoát nước thải, cải tạo các ao hồ, kênh mương, các địa điểm tập kết, trung chuyển rác thải và thực hiện kịp thời công tác thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải trong ngày tại các làng nghề, tỷ lệ đạt trên 98%.

Tương tự, tại huyện Đan Phượng có 6 làng nghề truyền thống hoạt động tại xã Liên Hà, Liên Trung, Song Phượng, Hồng Hà, Hạ Mỗ, trong đó có 3 khu làng nghề tập trung chế biến gỗ, sản xuất đồ gỗ tập trung, tổng diện tích 20,8ha. Các chất thải rắn tại các làng nghề như đầu mẩu, bìa gỗ, mùn cưa, bã bào, bụi chà nhám được tái sử dụng làm nhiên liệu lò đốt, ván ép công nghiệp. Thành phố đã xây dựng trạm xử lý nước thải tại xã Liên Hà, Liên Trung.

Nguyễn Hoa