Nữ Tiến sĩ 'nặng nợ' với Đà Lạt
Những cánh phượng trắng nở giữa đại ngàn thông xanh, luôn làm ngất ngây người dân và du khách nhờ sức hút kỳ lạ, vẻ đẹp tinh khôi, sang trọng và độc đáo.
TS. Hà Ngọc Mai với tình yêu phượng trắng.
Mỗi lần có dịp ngang qua biệt thự 75 Phù Đổng Thiên Vương, Đà Lạt tôi đều dừng lại xem phượng trắng thế nào. Đây là cây phượng trắng duy nhất ở Việt Nam nở hoa. Cây này, do Tiến sĩ (TS) Hà Ngọc Mai mang từ Australia về trồng năm 1998, sau 10 năm thì nở hoa tuyệt đẹp.
Từ tình yêu cây lúa và hoa trái quê hương
Một người bạn tôi ở Hải Phòng điện thoại bảo: “Mua giúp chục quả phượng trắng gửi cho mình. Ngoài này rợp trời hoa phượng đỏ, có thêm phượng trắng sẽ thú vị lắm”. Hôm sau, tôi đến thăm gia đình TS. Hà Ngọc Mai - chủ nhân của cây hoa phượng trắng duy nhất tại Đà Lạt.
Đến thăm đúng lúc TS. Hà Ngọc Mai không ở nhà, chỉ gặp chồng bà là TS. Trần Hà Anh, nguyên là Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hạt nhân Đà Lạt. Tôi đang say sưa chụp ảnh những cành phượng trắng năm nay nở rất “sung” thì TS. Hà Ngọc Mai về. Đó là người phụ nữ tóc bạc, phúc hậu, thông minh, cởi mở và thân thiện. Chúng tôi vừa chụp ảnh, vừa trò chuyện như người thân trong nhà.
TS. Hà Ngọc Mai là người con quê hương Tiền Giang, có lẽ bởi vậy mà từ nhỏ, bà đã yêu cây lúa và hoa trái quê hương. Năm 1954, bà Mai sang Pháp học từ lớp Sáu đến Cử nhân, Thạc sĩ rồi lên đến Tiến sĩ. Năm 1978, bà cùng chồng trở về nước với mong muốn mang kiến thức đã học được về góp phần xây dựng đất nước.
Trở về nước, TS. Hà Ngọc Mai làm việc tại Viện nghiên cứu Hạt nhân Đà Lạt (từ 1978-1983). Bà đã kêu gọi bạn bè ở nước ngoài giúp đỡ, để xây dựng Phòng nuôi cấy mô, nhân giống nhiều loài hoa Địa lan quý hiếm cho Đà Lạt, bằng công nghệ Invitro. Có lẽ bởi tâm huyết của người phụ nữ dành cho sự nghiệp nhân giống các loại hoa địa lan mà người dân Đà Lạt đã đặt tên một loài địa lan bà mang từ nước ngoài về, và nhân giống thành công là “Lan đỏ Ngọc Mai”.
Sau này, vì những lý do riêng, bà Mai chuyển về Viện Nghiên cứu Cao su miền Nam. Hơn 10 năm tại đó, TS. Hà Ngọc Mai đã nhân giống một số loại cao su năng suất cao, kháng bệnh tốt, thích hợp với khí hậu thổ nhưỡng Việt Nam.
Cũng tại đây, bà đã hướng dẫn thực tập và đào tạo cho nhiều sinh viên về nuôi cấy mô. Trong đó, người đầu tiên là TS. Nguyễn Tiến Thịnh, GS.TS Dương Tấn Nhựt - hiện là Phó Viện trưởng Viện Sinh học Tây Nguyên.
Cây phượng trắng hay “món nợ” với Đà Lạt của bà Mai.
Đến câu chuyện phượng trắng giá 25 USD
Cuộc trò chuyện giữa tôi và bà Hà Ngọc Mai xoay quanh nhân giống các loại hoa. Hỏi ra mới biết bà cũng là tác giả Phượng tím thế hệ 9x. “Tôi yêu Đà Lạt và nặng nợ với thành phố này”, bà Mai bày tỏ khi nói về những cành phượng tím...
Năm 1962, kỹ sư Lương Văn Sáu người Đà Lạt (tốt nghiệp tại Pháp) nhờ bạn nước ngoài gửi về mấy quả phượng tím. Ông ươm trồng và sống được ba cây (chợ Đà Lạt, Thủy Tạ và Bích Câu) nở hoa rất đẹp, nhưng không đậu quả và khó nhân giống. Điều này khiến bà trăn trở nhiều năm.
Năm 1995, sau khi nghỉ hưu, bà Mai sang Australia thăm con gái, thấy nhiều đường phố, công viên có hoa phượng tím nở đẹp vô cùng. Bà Mai liền xin cán bộ sở tại, một số quả phượng tím mang về Đà Lạt ươm được hơn 3.000 cây “phủ sóng” toàn thành phố. Không ngờ, 5 năm sau, hoa nở tím trời Đà Lạt, đẹp nao lòng. Điều đặc biệt là, do số lượng nhiều, trồng sát nhau, được lai chéo nên phượng tím Đà Lạt (thế hệ 9x và cả 6x) đều đậu quả.
Khi quả chín vỏ khô giòn mới thu hoạch, tách lấy hạt ươm-trồng, cây con khỏe mạnh, lớn nhanh, khoảng năm tuổi thì nở hoa đồng loạt.
Là tác giả của những cánh phượng tím nhưng có lẽ cành phượng trắng lại là niềm vui và hạnh phúc hơn cả. Năm 1998, trong một chuyến đến thăm cháu ngoại tại Sydney (Australia), trước khi về nước, bà đã đến thăm vườn ươm một người Australia tìm mua một giống hoa mới về làm quà cho quê nhà.
Khi hỏi thăm có cây hoa nào đẹp và lạ để mua thì bà Mai may mắn được giới thiệu có cây phượng trắng mọc hoang trong rừng, cao 30cm, chưa có hoa. Dù bán tín bán nghi nhưng bà đã đánh liều mua với giá 25USD cùng hy vọng cây giống này sẽ nở hoa trắng như được giới thiệu.
Sau khi bay về Việt Nam, TS. Hà Ngọc Mai ngay lập tức lên Đà Lạt và trồng trong khuôn viên ngôi nhà của mình trên đường Phù Đổng Thiên Vương. “Lúc trồng, tôi không dám chắc cây phượng trổ hoa, càng không dám tin rằng nó trổ hoa màu trắng”, bà nói. Những ngày sau đó là những ngày chăm sóc, nâng niu, theo dõi, ghi chép phượng trắng như chăm con nít.
Màu hoa trắng toát đến tinh khiết lạ kỳ...
Năm năm sau, cây phượng của TS. Hà Ngọc Mai mang từ Australia về đã cho những chùm bé tẹo màu trắng đầu tiên. “Chúng tôi mừng rỡ như trúng số độc đắc”, bà Mai nói. Có lẽ điều khiến bà không ngờ đó là mặc dù hoa chỉ lác đác nhưng màu hoa trắng toát đến tinh khiết lạ kỳ...
Năm thứ sáu trở đi, mỗi năm cây phượng trắng nở càng nhiều chùm hoa trắng muốt, tinh khôi như áo trắng học trò. Đặc biệt, từ năm thứ mười đến nay, “đứa con nít” của vị nữ TS nở rất “sung”, luôn làm ngạc nhiên, thích thú những ai nhìn thấy. “Tôi gom hết từng quả (được ít lắm), ươm trồng thêm và tặng bạn bè cho thêm con đàn cháu đống”, bà nói.
Tuy nhiên, những cây “phượng trắng con” vẫn chưa chịu ra hoa khiến bà phải nhờ TS. Nguyễn Thành Mến ở Viện Lâm nghiệp Tây Nguyên, tìm cách nhân giống bằng kỹ thuật ghép từ “phượng trắng mẹ” này.
Phượng trắng (tên khoa học White Jacaranda) là loài cây thân gỗ, trồng bằng hạt, 10 tuổi cao khoảng 10m, tán lá rộng 5m, thường nở hoa vào mùa Xuân (từ tháng Một đến tháng Tư), hoa hình ống dài 5cm, nở từng chùm màu trắng muốt, chi chít hoa thật dễ thương. Khi hoa rụng, trên mặt đất tạo thành một thảm hoa trắng rất bắt mắt.
Lúc chia tay, lòng tôi trào dâng niềm tự hào và khâm phục, bởi tình yêu của gia đình TS Hà Ngọc Mai với quê hương, đất nước thật sâu nặng. Tôi càng xúc động hơn, khi được bà tặng hai cây “phượng trắng con” với lời nhắn, “hãy trồng một cây ở vườn nhà và gởi tặng bạn ở Hải Phòng một cây”.
Có lẽ, nhờ những người “nặng nợ” yêu hoa như nữ Tiến sĩ Hà Ngọc Mai mà phượng tím, phượng trắng và muôn loài hoa khác đã làm nên thương hiệu “Đà Lạt - Thành phố Festival Hoa Việt Nam”!
