Nỗi lo thiếu nguồn cung lao động

Người lao động phi chính thức lớn tuổi ở Hà Nội.

Theo các chuyên gia, một trong những hậu quả trực tiếp của sự già hóa dân số là nguy cơ thiếu hụt nguồn cung lao động.

Vấn đề chung của thời đại

Già hóa dân số đang trở thành vấn đề mang tính toàn cầu trong thế kỷ XXI. Vấn đề này đã và đang là bài toán khó giải và có tác động trực tiếp đến tình hình phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia trên thế giới. Theo thống kê từ Liên Hợp Quốc, trong những thập niên sắp tới, số người cao tuổi sẽ có sự gia tăng mạnh mẽ. Theo đó, từ dự báo của Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc UNFPA, vào năm 2050 dân số từ 60 tuổi trở lên trên toàn thế giới sẽ đạt mốc 2,1 tỷ người.

Hiện nay, thế giới đang đối mặt với tình trạng dân số già đi nhanh chóng. Theo thống kê, cứ 8 người trên thế giới thì sẽ có 1 người ở độ tuổi 60 trở lên. Đây là kết quả tất yếu của xu hướng giảm sinh. Ngày nay, điều kiện sống được cải thiện đáng kể khiến số người cao tuổi trở nên nhiều hơn so với số trẻ em. Ngoài ra, tuổi thọ trung bình tăng lên trên toàn cầu, dẫn đến sự già đi nhanh chóng của dân số toàn thế giới. Như vậy, tỷ lệ sinh thấp trong khi tuổi thọ tiếp tục tăng sẽ dẫn đến số người già tăng lên như một xu hướng tất yếu.

Châu Âu là khu vực phải đối mặt với tình trạng lão hóa dân số từ nhiều thập niên trước. Hiện nay, dân số châu Âu đang có xu hướng già đi nhanh chóng. Theo dự kiến đến năm 2050, khoảng 30% dân số châu Âu sẽ là người cao tuổi. Trong khi đó tại châu Á, tỷ lệ người cao tuổi cũng đang gia tăng nhanh chóng, trong khi tỷ lệ sinh ở nhiều nước có xu hướng giảm.

Theo dự báo của Tổng cục Thống kê, nước ta vẫn đang trong thời kỳ “cơ cấu dân số vàng”. Trong đó, tỷ trọng dân số từ 15 - 64 tuổi chiếm 67,4%, tỷ trọng dân số dưới 15 tuổi chiếm 23,3% và tỷ trọng dân số từ 65 tuổi trở lên chiếm 9,3%. Năm 2024, số lượng người già từ 60 tuổi trở lên tăng 2,8 triệu người so với năm 2019 và tăng 4,7 triệu người so với năm 2014.

Cũng theo dự báo của cơ quan này, đến năm 2036, nước ta sẽ chính thức bước vào thời kỳ dân số già, với hơn 21 triệu người cao tuổi, chiếm 19,48% tổng dân số. Cũng theo dự báo, Việt Nam sẽ trở thành đất nước siêu già vào năm 2049.

Theo đại diện Tổng cục Thống kê, kết quả điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ năm 2024 cho thấy, tổng tỷ suất sinh (TFR) của Việt Nam thấp nhất quan sát được từ trước đến nay - 1,91 con/phụ nữ. Theo số liệu thống kê, từ năm 2009 đến năm 2022, trong suốt gần 15 năm, mức sinh của Việt Nam giữ trạng thái tương đối ổn định xung quanh mức sinh thay thế. Trong năm 2023, TFR của Việt Nam là 1,96 con/phụ nữ, giảm tiếp xuống còn 1,91 con/phụ nữ vào năm 2024. Trong đó, TFR của phụ nữ ở khu vực thành thị thấp hơn so với nông thôn.

Ảnh minh họa INT.

Tìm lời giải cho bài toán khó

Theo các chuyên gia, vấn đề dân số già hóa sẽ có tác động mạnh mẽ đối với phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta cả trong ngắn hạn và dài hạn. Về ngắn hạn, già hóa dân số ảnh hưởng đến cơ cấu lực lượng lao động tạo ra ảnh hưởng đến tăng trưởng và phát triển kinh tế. Trên thực tế, với dân số ngày càng già hóa và số lượng người lao động trẻ giảm sút, sự thiếu hụt lao động sẽ trở thành vấn đề đáng lo ngại. Thị trường lao động sẽ gặp khó khăn trong việc tìm kiếm đủ nguồn nhân lực. Vấn đề này có thể dẫn đến tình trạng giảm hiệu suất lao động, giảm cạnh tranh, ảnh hưởng đến sự tăng trưởng kinh tế. Xét về dài hạn, già hóa dân số tạo ra các tác động đa chiều, nhiều lĩnh vực từ kinh tế đến an sinh xã hội và văn hóa.

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Thống kê, tính chung năm 2024, lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên là 53,0 triệu người, tăng 575,4 nghìn người so với năm trước; tỷ lệ tham gia lực lượng lao động là 68,9%, không đổi so với năm trước. Mặc dù vậy tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ trong năm 2024 chỉ chiếm 28,6%.

Như vậy, số lượng lao động chưa qua đào tạo và chưa có chứng chỉ vẫn chiếm tỷ lệ cao. Bên cạnh đó, lao động phi chính thức vẫn chiếm tỷ trọng lớn. Tính chung năm 2024, tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức là 64,6%. Như vậy, mặc dù số người lao động đang làm việc có xu hướng tăng, nhưng thị trường lao động chưa có sự cải thiện rõ rệt về chất lượng lao động. Điều này cũng gây áp lực lớn lên kinh tế - xã hội trong bối cảnh dân số đang có xu hướng già hóa.

Theo ông Trịnh Cao Khải, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng du lịch Hà Nội, vấn đề cốt lõi nằm ở việc nhiều người lao động thiếu đi những bằng cấp chứng chỉ, kỹ năng nghề nghiệp. Vì vậy họ chấp nhận gắn bó với các công việc tay chân trong thời gian dài, không thể chuyển đổi công việc dù mức thu nhập từ những công việc đó có thể không cao.

Hà Trang