Những người phụ nữ được in hình lên đồng tiền quốc gia

Người phụ da đen Canada ấy tên là Viola Desmond, là một biểu tượng đấu tranh vì quyền của người da đen ở Canada. Bà không phải là người phụ nữ Canada đầu tiên được in hình trên đồng tiền quốc gia. Trước đây, đồng tiền Canada luôn in hình các Nữ hoàng Anh.

Năm 2017, một người phụ nữ tên là Agnes Macphail, nữ nghị sĩ đầu tiên của Canada đã được in hình chung với 3 nam chính khách trên mặt phải của một tờ tiền đặc biệt phát hành nhân kỷ niệm 150 năm thành lập Ngân hàng Trung ương Canada. Nhưng Desmond là trường hợp đặc biệt.

Câu chuyện của bà Desmond có lẽ ít được người biết đến nếu không được người em gái, bà Wanda Robson, năm nay đã 87 tuổi, gây chú ý trong dư luận. Năm 2003, bà Robson khi đó đã 73 tuổi, bắt đầu theo một khóa học về quan hệ chủng tộc tại Trường Cao đẳng Đại học Cape Breton, tỉnh Nova Scotia, quê hương của bà Desomnd.

Sau khóa học, bà Robson bắt đầu nghiên cứu và phổ biến cho người dân Canada biết về lịch sử người da đen ở Canada, vốn xưa nay ít được truyền bá. Và câu chuyện của người chị gái Desmond đã gây chú ý đặc biệt bởi sự kỳ thị chủng tộc nghiệt ngã và nhất là tinh thần quả cảm của người phụ nữ da đen.

Bà Desmond là một phụ nữ da đen, sinh năm 1915, một nữ doanh nhân chuyên sản xuất, kinh doanh mỹ phẩm có thương hiệu riêng. Bà thậm chí còn mở một trường dạy làm đẹp, có tên là Trường Văn hóa sắc đẹp Desmond đặt tại thành phố Halifax, quê hương bà. Các sinh viên theo học tại ngôi trường này đều là những người trực tiếp giúp doanh nghiệp của bà tiêu thụ sản phẩm.

Mọi chuyện bắt đầu từ một chuyến làm ăn tại Sydney, cũng thuộc tỉnh Nova Scotia, vào năm 1947. Do xe bị hỏng ở New Glasgow không thể đi tiếp được, bà Desmond đành quá bộ đến nhà hát Roseland nghỉ chân. Bà không biết rằng nhà hát này có chính sách phân biệt chủng tộc nghiêm ngặt cho nên bà mua một vé ngồi ở tầng trệt, là nơi chỉ dành cho người da trắng, thay vì vé ở ban công trên tầng lầu là nơi dành cho người da đen.

Người bán vé đã không nói cho bà biết về chính sách này. Cho nên khi bà Desmond vào bên trong, người soát vé đã không cho bà ngồi ở tầng trệt mà yêu cầu bà đi lên lầu nhưng bà không chịu vì đã mua vé tầng trệt rồi. Sự việc đôi co khiến người quản lý nhà hát báo cho cảnh sát đến bắt giam bà Desmond. Bà bị người quản lý nhà hát kiện ra tòa vì tội gian lận tiền vé.

Tại phiên tòa, mặc dù bà Desmond đồng ý trả bù tiền vé do không biết chính sách của nhà hát, nhưng tòa án vẫn buộc tội bà “gian lận tiền thuế của nhà nước” với số tiền thuế chênh lệch trị giá... 1 xu Canada và tuyên bà phải nộp phạt số tiền 26 đô la Canada, bao gồm cả án phí. Không chấp nhận sự bất công, bà Desmond đã năm lần bảy lượt kiện nhà hát để đòi lại công bằng, đồng thời kháng cáo lên tòa án, tất cả đều thất bại, vì tư tưởng kỳ thị người da đen thời đó.

Thế nhưng, 7 năm sau (1954), tỉnh Nova Scotia ban hành luật cấm phân biệt đối xử trong xã hội, từ đó chính quyền tỉnh này đã chính thức xin lỗi bà Desmond. Bà Desmond qua đời năm 1965. Mãi đến năm 2010, khi hoạt động phổ biến lịch sử người da đen gây chú ý rộng rãi trong dư luận, câu chuyện của bà Desmond được công chúng đặc biệt quan tâm, chính quyền tỉnh Nova Scotia mới làm thủ tục giải oan “muộn” cho bà.

Hình ảnh bà Harriett Tubman trên tờ 20 USD.

Ngày 8-3-2018, bà Robson đã công bố bản thiết kế tờ tiền mệnh giá 10 đô la Canada in hình người chị gái sau khi đã được chính phủ chọn. Cách đây 2 năm, Thủ tướng Canada Justin Trudeau đã tuyên bố nước ông sẽ cho in hình một người phụ nữ ngoài nữ hoàng lên tờ giấy bạc quốc gia. Và lần đầu tiên, Ngân hàng Trung ương Canada đã phát động công chúng đề xuất nhân vật phụ nữ. Hơn 26.000 mẫu đề xuất đã được gửi đến.

Danh sách đã được sàng lọc, rút xuống còn 461 người. Một hội đồng chuyên gia đa lĩnh vực đã được thành lập để gạn lọc danh sách chung cuộc. Cuối cùng, bà Desmond với câu chuyện đấu tranh chống phân biệt đối xử đã đáp ứng các tiêu chí chọn lựa của Chính phủ Canada.

Canada không phải là quốc gia duy nhất tôn vinh phụ nữ trên tờ giấy bạc quốc gia. Trong năm nay, Mỹ dự kiến sẽ phát hành tờ 20 USD có in hình người phụ nữ da đen tên là Harriet Tubman, một người đấu tranh bền bỉ cho phong trào bãi bỏ chế độ nô lệ ở Mỹ trong suốt thế kỷ 19.

Năm 2017, Ngân hàng trung ương Anh cũng đã thông báo sẽ phát hành tờ 10 bảng in hình nữ văn sĩ nổi tiếng Jane Austen. Thời xưa, các phụ nữ quyền lực, như Nữ hoàng Cleopatra VII, Nữ hoàng Anh Elizabeth I và nữ Hoàng đế thánh chế La Mã Maria Theresa đều cho đúc tiền xu có hình của mình.

Còn ngày nay, phụ nữ được đúc hình trên đồng xu và in hình trên tờ giấy bạc là những nhân vật lịch sử nổi bật, nữ chính khách đương đại đã đi vào huyền thoại quốc gia. Đệ nhất phu nhân Argetina Eva Peron (được in trên tờ 100 peso Argetina năm 2012), Indira Ganhi của Ấn Độ được đúc trên đồng 5 rupee năm 1985.

Một số quốc gia khác thì đưa hình ảnh những phụ nữ xuất sắc trên các lĩnh vực khoa học lên đồng tiền quốc gia, như Ba Lan cho in hình nữ bác học Marie Curie trên tờ 20 zloty; Italia cho in hình bà Maria Montessori, nhà phát minh giáo dục mầm non, lên tờ 1.000 lira; còn New Zealand cho in hình bà Kate Sheppard, nhà đấu tranh nữ quyền nổi tiếng nhất lên tờ 10 NZD.

Đặc biệt, phụ nữ xuất hiện nhiều nhất trên đồng tiền của Mỹ, từ Đệ nhất phu nhân Martha Washington cho đến những phụ nữ da đen đấu tranh chống kỳ thị chủng tộc, có gần chục người đã được in trên tờ giấy bạc và đúc trên đồng xu bạc và đồng xuyên suốt lịch sử nước Mỹ.

Quốc Vương (tổng hợp)