Những điểm nhấn về văn hóa trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIII của Đảng

PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA

Nếu trong Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, trong phần II “Mục tiêu, nhiệm vụ tổng quát phát triển đất nước 5 năm 2016-2020”, Đại hội đề ra mục tiêu, nhiệm vụ “Xây dựng, phát triển văn hóa, con người” (phần VII) thì trong Dự thảo Báo cáo chính trị (BCCT) của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII (Dự thảo), tại mục II “Tầm nhìn và định hướng phát triển”, trong đó tại phần VII, đặc biệt nhấn mạnh nhiệm vụ “Xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam”.

Như vậy, so với tiêu đề tại phần VII, mục II giữa hai BCCT có sự thay đổi không chỉ về mặt câu chữ mà còn có sự bổ sung quan điểm, tư duy phát triển văn hóa. Từ “phát triển” được thay bằng từ “phát huy”. Không chỉ xây dựng, phát triển văn hóa, con người nói chung Dự thảo lần này nhấn mạnh vào việc phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam. Điều này phù hợp với chủ đề Đại hội “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; khơi dậy khát vọng phát triển đất nước, phát huy ý chí, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc kết hợp với sức mạnh thời đại; tiếp tục đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới; xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định; phấn đấu đến giữa thế kỷ XXI nước ta trở thành nước phát triển, theo định hướng xã hội chủ nghĩa” và bối cảnh, tình hình đất nước trước những yêu cầu, đòi hỏi cấp thiết đang đặt ra.

Nếu như trước đây, nhiệm vụ xây dựng, phát triển văn hóa hướng đến mục tiêu gìn giữ, lan tỏa giá trị, bản sắc dân tộc độc đáo với không ngừng tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại; xây dựng, phát triển văn hóa để chấn hưng sự xuống cấp về đạo đức xã hội, văn hóa được xem là nền tảng tinh thần, là mục tiêu, động lực của sự phát triển; thì hiện nay, bên cạnh những sứ mệnh, mục tiêu đó, nhận thức về văn hóa ngày càng toàn diện, sâu sắc hơn, vai trò, chức năng của văn hóa được xem xét ở nhiều chiều cạnh, góc độ với mối tương quan với các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội, phát triển con người. Trong mối quan hệ với kinh tế, văn hóa được xem là nguồn lực nội sinh, là “sức mạnh mềm” (thuật ngữ lần đầu tiên xuất hiện trong Dự thảo) để thúc đẩy quá trình phát triển nhanh và bền vững đất nước.

Trong bối cảnh nguồn tài nguyên thiên nhiên khoáng sản ngày càng cạn kiệt thì việc phát huy nguồn lực văn hóa, con người có ý nghĩa quan trọng, bởi đây là nguồn “tài nguyên” đặc biệt có thể tái tạo và không ngừng tạo ra những sản phẩm mới có giá trị với hàm lượng trí tuệ cao. Việt Nam có nguồn tài nguyên văn hóa dồi dào kết tinh ở trí tuệ, phẩm chất, tài năng, sức sáng tạo của các thế hệ trong lịch sử

Để gia tăng “sức mạnh mềm” văn hóa, gắn văn hóa với phát triển kinh tế thông qua đẩy mạnh phát triển du lịch, dịch vụ, Dự thảo nhấn mạnh một trong những nhiệm vụ quan trọng trong chính sách phát triển văn hóa trong hiện tại và những năm tiếp theo là: “Gắn phát triển văn hóa với phát triển du lịch, phấn đấu đưa du lịch thành một ngành kinh tế mũi nhọn”. Dự thảo nhấn mạnh và khẳng định quan điểm phát triển ngành công nghiệp văn hóa (một quan điểm mới về văn hóa được đề ra tại Hội nghị Trung ương 9 khóa XI năm 2014 với yêu cầu mới đặt ra, đó là “khẩn trương triển khai phát triển có trọng tâm, trọng điểm ngành công nghiệp văn hóa và dịch vụ văn hóa trên cơ sở xác định và phát huy sức mạnh mềm của văn hóa Việt Nam, vận dụng có hiệu quả các giá trị và thành tựu mới của văn hóa, khoa học, kỹ thuật, công nghệ của thế giới”. Như vậy, để khai thác, phát huy hiệu quả giá trị, tiềm năng, thế mạnh của văn hóa Việt Nam cần thực hiện tốt mối quan hệ hài hòa giữa phát triển văn hóa với phát triển kinh tế, gắn văn hóa với phát triển du lịch, dịch vụ cũng như giới thiệu, quảng bá văn hóa ra thế giới thông qua những sản phẩm của ngành công nghiệp văn hóa. Đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, trọng điểm cần được thực hiện một cách đồng bộ, hiệu quả trong bối cảnh hiện nay nhằm gia tăng “sức mạnh mềm” văn hóa trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội.

Bên cạnh nhiệm vụ, mục tiêu phát huy giá trị văn hóa Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Dự thảo cũng đặc biệt nhấn mạnh quan điểm nhất quán phải “gìn giữ tài nguyên văn hóa cho các thế hệ mai sau”, đảm bảo sự phát triển bền vững mang tính liên tục, lâu dài.

Để hiện thực hóa khát vọng xây dựng nước Việt Nam cường thịnh hay như mong ước, khát vọng của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Xây dựng lại đất nước ta đàng hoàng hơn, to đẹp hơn”, “xứng đáng với các cường quốc, năm châu”, việc khơi dậy ý chí, tinh thần, truyền thống văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam được xem là một mệnh lệnh thiêng liêng, là tiếng gọi giục giã, thôi thúc của Đảng, Nhà nước với mỗi người, phải ý thức rõ hơn quyền hạn, trách nhiệm của bản thân đối với công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Khơi dậy khát vọng phát triển đất nước là một nội dung quan trọng trong chủ đề Đại hội và cũng là mục tiêu, sứ mệnh của nhiệm kỳ Đại hội lần thứ XIII.

Việc khơi dậy khát vọng phát triển được đặt ra như một yêu cầu cấp thiết, trong đó vai trò của văn hóa không chỉ là “chất xúc tác” mà phải là “ngọn đuốc soi đường”, cổ vũ, động viên, khơi dậy lòng yêu nước nồng nàn của mỗi người dân, khích lệ tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm; khuyến khích tinh thần sáng tạo, tinh thần đoàn kết, ý chí quyết tâm, truyền thống hiếu học, đức tính cần cù, chịu khó, siêng năng, nỗ lực cố gắng vượt qua khó khăn, thử thách của người Việt để viết lên những trang sử mới cho dân tộc.

Trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, truyền thống, sức mạnh văn hóa cần được khai thác, phát huy mạnh mẽ hơn nữa để đất nước phát triển nhanh và bền vững. Văn hóa phải góp phần duy trì sự ổn định xã hội, điều tiết các mối quan hệ, giảm bớt những xung đột bất đồng; là điểm tựa tinh thần, là mục tiêu, là khát vọng cao đẹp mà con người muốn vươn tới, bởi bản chất của văn hóa là nhân văn, hướng thiện, hướng con người đến những giá trị cao quý.

Vì thế, để khẳng định và phát huy vai trò của văn hóa trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay, Dự thảo đề ra nhiệm vụ, cần “Tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới”. Đây là một trong những nội dung mới trong công tác phát triển văn hóa. Việc nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa dân tộc có ý nghĩa quan trọng, bởi trong văn hóa, giá trị là sự kết tinh những gì tinh túy nhất, được hình thành trong lịch sử, được thời gian kiểm nghiệm, chứng minh, được nhân dân tôn thờ, là niềm khát khao vươn đến của mỗi người. Khi xác định và xây dựng được hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa dân tộc sẽ góp phần định hướng, giáo dục, điều chỉnh hành vi, suy nghĩ của con người theo hướng tiến bộ, tích cực.

PHÁT HUY SỨC MẠNH CON NGƯỜI VIỆT NAM

Trong Văn kiện Đại hội lần thứ XII, Đảng ta đã nhấn mạnh đến nhiệm vụ xây dựng, phát triển con người bên cạnh nhiệm vụ xây dựng, phát triển văn hóa ở mục VII: “Xây dựng, phát triển văn hóa, con người”. Trước đó trong BCCT Đại hội X, XI mới tập trung nhấn mạnh đến nhiệm vụ “Phát triển văn hóa, nền tảng tinh thần của xã hội” (mục VII, Đại hội X), “Chăm lo phát triển văn hóa” (mục VI, Đại hội XI). Tại Dự thảo lần này, nhiệm vụ phát huy sức mạnh con người Việt Nam được đặc biệt nhấn mạnh, bởi nguồn lực con người được đánh giá là nguồn lực quan trọng nhất trong quá trình phát triển. Dự thảo Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2021-2030 xác định: “Phát huy tối đa nhân tố con người, coi con người là trung tâm, chủ thể, nguồn lực chủ yếu và mục tiêu của sự phát triển; lấy giá trị văn hóa, con người Việt Nam là nền tảng, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững”, “tài năng, trí tuệ, phẩm chất của con người Việt Nam là trung tâm, mục tiêu và động lực phát triển quan trọng nhất của đất nước”.

Đoàn học sinh Việt Nam tham dự Olympic Vật lí quốc tế 2018. Ảnh: TL

Cùng với điểm nhấn về khơi dậy khát vọng phát triển đất nước thì tinh thần “đổi mới sáng tạo”, gắn liền với tinh thần, trí tuệ, sức sáng tạo, trí thông minh, nhạy bén của người Việt cũng là một điểm nhấn trong Dự thảo trình Đại hội XIII.

Trong Dự thảo đặc biệt nhấn mạnh đến việc phát huy nguồn lực con người Việt Nam với những phẩm chất tốt đẹp. Theo đó, phải “phát triển con người toàn diện”, “khơi dậy mạnh mẽ khát vọng phát triển của dân tộc, tinh thần yêu nước, tự hào, ý chí tự cường và lòng nhân ái, tinh thần đoàn kết, đồng thuận xã hội”, “đề cao ý thức, trách nhiệm, đạo đức xã hội, sống và làm việc theo pháp luật”.

Nếu như trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 khóa XI năm 2014 về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước có nhấn mạnh đến nhiệm vụ: “Trong xây dựng văn hóa, trọng tâm là chăm lo xây dựng con người có nhân cách, lối sống tốt đẹp, với các đặc tính cơ bản: yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo”, thì trong Dự thảo lần này lại nhấn mạnh đến nhiệm vụ trọng tâm trong xây dựng, hình thành con người mới với những phẩm chất, đặc tính cơ bản là: “giàu lòng nhân ái, khoan dung, chân thành, tín nghĩa, trọng đạo lý, đức tính cần cù, chăm chỉ, tiết kiệm, sáng tạo, hiện đại”.

Để xây dựng, hình thành những con người mới có năng lực, phẩm chất đạo đức tốt, Dự thảo đề ra nhiều nhiệm vụ: “Quan tâm chăm lo công tác giáo dục, bồi dưỡng và bảo vệ trẻ em, thiếu niên, nhi đồng. Tăng cường giáo dục lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc, ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên”; “Đẩy mạnh giáo dục nâng cao nhận thức, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật, bảo vệ môi trường, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc của người Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ”; “Khuyến khích, tạo điều kiện để mọi người dân được phát huy các năng lực tự do sáng tạo trong đời sống kinh tế, xã hội”. Trong giáo dục con người, vai trò của gia đình có ý nghĩa quan trọng, vì thế các cấp các ngành cần “đề cao vai trò của gia đình trong nuôi dưỡng, giáo dục thế hệ trẻ”; đề cao tinh thần gương mẫu, tiên phong của người lãnh đạo, quản lý, tạo môi trường, không gian văn hóa lành mạnh, dân chủ, nhân văn; khuyến khích tinh thần tự do, đổi mới sáng tạo vì mục tiêu phát triển đất nước.

Nhằm khắc phục những khuyết tật của mặt trái nền kinh tế thị trường, tâm lý, lối sống đề cao giá trị vật chất, đồng tiền ảnh hưởng nghiêm trọng đến đạo đức xã hội và quá trình xây dựng, hình thành nhân cách con người, Dự thảo đề ra yêu cầu phải “xây dựng văn hóa doanh nghiệp, doanh nhân và kinh doanh”, “xây dựng môi trường văn hóa công sở lành mạnh, dân chủ, đoàn kết, nhân văn”, “xây dựng và thực hiện các chuẩn mực văn hóa trong lãnh đạo, quản lý”, “đề cao tính tiên phong, gương mẫu trong văn hóa ứng xử của người lãnh đạo các cơ quan, đơn vị, cán bộ, công chức và đảng viên”. Sự gương mẫu, tiên phong của cán bộ, đảng viên và những người đứng đầu các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp có ý nghĩa quan trọng, truyền đi cảm hứng, thông điệp nhân văn, lan tỏa những giá trị cao đẹp cho cộng đồng.

Với những thành tựu đạt được và cả những hạn chế, yếu kém qua 35 năm đổi mới, việc khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc được đề ra như sứ mệnh, nhiệm vụ cấp thiết, thiêng liêng trong bối cảnh hiện nay, đòi hỏi quyết tâm chính trị lớn của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân trên cơ sở phát huy mạnh mẽ giá trị văn hóa truyền thống và sức mạnh tinh thần thời đại của con người Việt Nam. Vì thế, việc nhận thức đẩy đủ, sâu sắc về giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam được đề cập trong Dự thảo có ý nghĩa quan trọng, góp phần quyết định việc thực hiện thành công những mục tiêu, nhiệm vụ mà Đảng đã đề ra./.

TS. Nguyễn Huy Phòng

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh