Những cuộc chiến tỷ USD vì vaccine Covid-19

Cả Moderna và Pfizer-BioNTech đều đang rơi vào các cuộc chiến pháp lý bởi tranh chấp quyền sở hữu, sử dụng các thành phần giúp tạo ra vaccine Covid-19.

Người chiến thắng trong các vụ kiện liên quan tới vaccine ngăn ngừa virus SARS-CoV-2 sẽ không chỉ thu về hàng tỷ USD lợi nhuận mà còn là danh tiếng và uy tín khoa học - thứ tài sản vô hình nhưng có giá trị không thể đong đếm trong lĩnh vực dược phẩm, theo Wall Street Journal.

Rắc rối của Moderna

Pfizer-BioNTech và Moderna đến lúc này đã phải trả tiền bản quyền cho các công ty cùng tổ chức nghiên cứu khác dựa trên doanh thu từ vaccine Covid-19, bởi vaccine của hai hãng này sử dụng một số bằng sáng chế bên ngoài.

Cả BioNTech và Moderna đều sử dụng bằng sáng chế đối với nghiên cứu về RNA thông tin thuộc về Đại học Pennsylvania của Mỹ để sản xuất vaccine Covid-19. BioNTech và Pfizer cũng mua một bằng sáng chế thuộc về chính phủ Mỹ.

Moderna đã trả 400 triệu USD tiền phí bản quyền dựa trên doanh thu từ vaccine trong 9 tháng đầu năm 2021 cho các công ty nắm quyền sở hữu bằng sáng chế đối với nghiên cứu của Đại học Pennsylvania. Hiện chưa có thông tin số tiền bản quyền mà Pfizer-BioNTech đã phải trả.

Một tranh chấp đã phát sinh giữa Moderna và Viện Y tế Quốc gia Mỹ, sau khi hãng dược phẩm từ chối ghi tên các nhà khoa học của chính phủ liên bang vào mục đồng phát minh trong đơn đề nghị cấp bằng sáng chế thành phần chính của vaccine Covid-19.

Pfizer và Moderna đều đã phải trả tiền bản quyền từ doanh thu bán vaccine Covid-19. Ảnh: AP.

Thành phần gây tranh cãi giữa hai bên là một trình tự di truyền tích hợp trong vaccine giúp kích hoạt phản ứng miễn dịch chống lại virus.

Moderna đã phối hợp với Viện Y tế Quốc gia Mỹ nghiên cứu vaccine trong nhiều năm trước khi virus SARS-CoV-2 xuất hiện. Sau khi đại dịch bùng phát, hai bên nhanh chóng hợp tác phát triển và thử nghiệm vaccine Covid-19.

Moderna cho biết hãng này đã ghi nhận đóng góp của các nhà khoa học chính phủ trong các đơn đăng ký bằng sáng chế khác liên quan tới vaccine như liều lượng mỗi mũi tiêm.

Moderna đồng thời cho biết các nhà khoa học chính phủ không tham gia phát minh trình tự di truyền sử dụng trong vaccine, phát minh này hoàn toàn thuộc về các nhà khoa học của hãng.

Đầu tháng 12, Moderna đã tạm thời rút lại đơn đăng ký cấp bằng sáng chế, cho biết hãng muốn có thêm thời gian để thảo luận với Viện Y tế Quốc gia Mỹ nhằm đạt được một giải pháp hữu nghị.

Một tranh chấp khác có thể phát sinh liên quan tới bằng sáng chế của Viện Y tế Quốc gia Mỹ đối với một phiên bản nhân tạo gai protein của virus SARS-CoV-2, thứ giúp vaccine kích hoạt phản ứng miễn dịch mạnh hơn.

Các phiên bản trình tự gene của gai protein nhân tạo này có trong vaccine sử dụng công nghệ mRNA của Moderna và Pfizer-BioNTech. Pfizer và BioNTech đã được cấp quyền sử dụng bằng phát minh của Viện Y tế Quốc gia Mỹ, nhưng Moderna thì chưa.

Chừng nào Moderna còn chưa được cấp quyền sử dụng bằng sáng chế này, vaccine của hãng bị coi là vi phạm quyền sở hữu trí tuệ đối với bằng sáng chế của Viện Y tế Quốc gia Mỹ. Ước tính, Moderna có thể phải trả hơn một tỷ USD cho chính phủ Mỹ vì xâm phạm bằng sáng chế.

Trước đó, Moderna đã khởi động thủ tục pháp lý nhằm vô hiệu hóa các bằng sáng chế thuộc về tập đoàn công nghệ sinh phẩm Arbutus Biopharma liên quan tới một số hạt protein siêu nhỏ tương tự loại được sử dụng trong vaccine Covid-19 của Moderna, giúp đưa RNA thông tin vào tế bào cơ thể người.

Moderna tuyên bố hạt protein siêu nhỏ sử dụng trong vaccine Covid-19 do hãng tự nghiên cứu phát triển, không nằm trong phạm vi bằng sáng chế của Arbutus Biopharma.

Nếu bị xử thua, Moderna sẽ phải trả phí bản quyền cho Arbutus. Hôm 1/12, tòa án phúc thẩm Mỹ đã ra phán quyết giữ nguyên một số bằng sáng chế của Arbutus là đối tượng công kích của Moderna.

Những cuộc chiến tỷ USD

Pfizer và BioNTech cũng đang vướng vào cuộc chiến pháp lý với các công ty khác xung quanh vaccine Covid-19.

Tháng 10/2020, công ty dược phẩm nhỏ ở San Diego có tên Allele Biotechnology & Pharmaceuticals khởi kiện Pfizer và BioNTech, cho rằng việc hai gã khổng lồ dược phẩm sử dụng một protein trong quá trình thử nghiệm vaccine Covid-19 đã xâm phạm bằng sáng chế của mình.

Pfizer và BioNTech đều bác bỏ lập luận của Allele, vụ kiện vẫn đang diễn ra.

Nhiều vụ kiện bằng sáng chế khác có thể sẽ phát sinh trong thời gian tới. Năm ngoái, Moderna cho biết sẽ không thực thi các đặc quyền đối với bằng sáng chế liên quan tới vaccine Covid-19 cho tới khi đại dịch qua đi.

Điều này đồng nghĩa một khi đại dịch chấm dứt, Moderna có thể nộp đơn khởi kiện vi phạm bằng sáng chế với nhiều công ty dược phẩm khác, trong đó có cả Pfizer và BioNTech, nếu các công ty không đồng ý với những điều khoản cấp phép sử dụng bằng sáng chế.

Vaccine Covid-19 của Moderna. Ảnh: Reuters.

Bằng sáng chế là thứ đặc biệt có giá trị trong ngành công nghiệp dược phẩm. Doanh nghiệp sở hữu bằng sáng chế có thể có độc quyền bán một loại thuốc và vaccine trong nhiều năm mà không vấp phải sự cạnh tranh.

Đối với giới khoa học, gồm các đại học và viện nghiên cứu của chính phủ, nếu các doanh nghiệp sử dụng bằng sáng chế để sản xuất và bán dược phẩm, họ có thể nhận được tiền bản quyền dựa trên doanh thu của dược phẩm.

Ví dụ, Đại học Princeton đã xây dựng một phòng nghiên cứu hóa học trị giá 278 triệu USD nhờ phí bản quyền mà tập đoàn dược phẩm Eli Lilly phải trả khi hãng này sản xuất và bán thuốc điều trị ung thư Alimta dựa trên nghiên cứu của một giáo sư Đại học Princeton.

Các vụ kiện về bằng sáng chế liên quan tới vaccine Covid-19 có thể trị giá hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ USD. Bất cứ ai chứng minh được vai trò trong phát triển vaccine Covid-19 có thể buộc Pfizer và Moderna chia sẻ miếng bánh lợi nhuận khổng lồ từ doanh thu mà vaccine Covid-19 mang lại.

"Uy tín khoa học và tiền, đó là tất cả những gì họ muốn. Vaccine Covid-19 là một phát minh công nghệ sinh học lớn lao đang nhận được hàng chục tỷ USD đầu tư", giáo sư Jacob Sherkow, chuyên gia luật sở hữu trí tuệ Đại học Illiois, nói.

Thị trường vaccine Covid-19 đã cho thấy quy mô khổng lồ vượt xa dự đoán ban đầu của Phố Wall. Pfizer và Moderna đã cùng nhau thu về 35 tỷ USD từ doanh thu bán vaccine Covid-19 trên toàn cầu 9 tháng đầu năm 2021.

Các chuyên gia ước tính hai loại vaccine này có thể giúp mang về 52 tỷ USD cho các hãng dược phẩm trong năm 2022 nhờ nhu cầu tiêm các mũi vaccine bổ sung.

Duy Anh