Nhọc nhằn nghề trọng tài bóng đá

Không phải trọng tài nào cũng chỉ làm nghề trọng tài

Đa số các trọng tài tại Việt Nam có chung một xuất phát điểm. Họ từng học về thể thao hoặc từng làm nghề liên quan đến thể thao. Những VĐV thành danh sẽ lựa chọn làm HLV, kinh doanh hoặc quản lý một CLB hoặc ngành thể thao tại địa phương... Nhưng, đa phần các trọng tài đều không có thành tích thật sự ấn tượng khi còn là VĐV thể thao. Ngã rẽ sau đó đưa những VĐV này đi nhiều hướng. Trọng tài là một nghề như vậy.

Ngô Duy Lân, một trong 2 trọng tài nam đạt chuẩn FIFA năm 2018 từng khoác áo Long An 5 năm. Nhưng, chấn thương khiến anh không thể cống hiến cho đội bóng quê hương cũng như đeo đuổi đến cùng ước mơ đá bóng của mình.

Vậy là Ngô Duy Lân quyết định tìm đến ngã rẽ trọng tài cho sự nghiệp và niềm đam mê của bản thân. Trương Thị Lệ Trinh, vị trợ lý trọng tài nữ vừa có trận đầu tiên trong cuộc đời cầm cờ ở giải bóng đá chuyên nghiệp của nam (Hạng nhất 2021) từng là sinh viên bóng đá ở Trường Thể dục Thể thao TP Hồ Chí Minh. Một lần tình cờ, bộ môn mà cô theo học kết hợp với VFF tổ chức lớp trọng tài bóng đá sơ cấp dành cho khu vực phía Nam. Qua thời gian tham dự, cô bộc lộ năng khiếu về trọng tài và quyết định theo nghề sau khi lấy xong bằng cử nhân.

Trợ lý trọng tài nữ Dương Thị Phương Thảo phải bươn chải nhiều nghề để nuôi sống đam mê chạy đường biên ở các trận bóng đá.

Những trường hợp nam và nữ điển hình của nghề trọng tài cho thấy rõ điểm chung của xuất phát điểm. Nhưng, để tiến đến môi trường chuyên nghiệp tầm cỡ quốc gia, họ còn phải đối diện thêm với những thử thách có thể khiến các trọng tài phải buông bỏ với nghề bất cứ lúc nào.

“Tôi bắt đầu vào sinh hoạt cùng tổ trọng tài Hà Nội từ năm 2005. Phải mất 10 năm mới được lên cầm còi ở V.League. Nhưng, cầm còi tại đây mới thấy áp lực đủ để khiến mình có những ý nghĩ chán chường tới mức nghĩ đến việc từ bỏ. Tôi từng trải qua cơn dậy sóng ngay trong trận đầu tiên cầm còi giữa Quảng Nam và Đà Nẵng ở V.League 2015. Tôi từng bị HLV Nguyễn Đức Thắng nói rằng giết chết bóng đá vì truất quyền thi đấu của Rimario khi đó chơi cho Thanh Hóa, dù mình xử đúng luật. Áp lực lớn, thu nhập không phải cao. Quả thực, nếu không có thu nhập từ nghề giáo viên, tôi bỏ trọng tài lâu rồi”, Hoàng Ngọc Hà - trọng tài còn lại đạt chuẩn FIFA cùng với ông Ngô Duy Lân chia sẻ.

Hoàng Ngọc Hà vừa dạy học, vừa làm trọng tài V.League.

Áp lực về chuyên môn, áp lực về thời gian đầu tư với nghề đã là một cái khó. Các trọng tài và trợ lý trọng tài chuyên nghiệp còn đối diện với nỗi lo cơm áo gạo tiền. Vì thế, ở Việt Nam, ngoại trừ trọng tài Ngô Duy Lân đủ tâm huyết và cũng được sự hỗ trợ về tái chính lớn từ vợ, đa số các trọng tài chỉ coi nghề cầm còi, phất cờ là nghề tay trái. Hoàng Ngọc Hà ngoài nghề trọng tài còn là giáo viên thể chất khối 1 và 3 ở trường tiểu học. Nguyễn Hiền Triết mở thêm cửa hàng bên cạnh việc làm trọng tài khi còn được Ban Trọng tài mời tham gia điều khiển các trận tại V.League.

Dương Thị Phương Thảo, trợ lý trọng tài nữ, phải đi buôn bán, dạy bóng đá cộng đồng, cầm còi các trận đá phủi. “Thực sự có những lúc nghĩ nghề trợ lý trọng tài chỉ như nghề tay trái. Chúng tôi lựa chọn nghề này để có thể theo đuổi đam mê. Có những lúc thấy bạn bè cùng lứa thành đạt, có nhà cửa đàng hoàng mà chạnh lòng lắm”, Phương Thảo buồn rầu chia sẻ.

Với trọng tài nữ và trợ lý trọng tài nữ, mức lương 5-6 triệu đồng/tháng hiện đã được coi là nhiều, trong khi trọng tài nam có thể bỏ túi 7,2 triệu đồng/trận. Nhưng, số trận đấu có hạn và không phải vòng nào cũng được bắt. Rồi các tháng không có giải nữa, chưa kể mắc sai sót, bị kỷ luật 2 hay 3 trận. Từ những cái khó quá lớn như thế, trọng tài trở thành nghề mà không phải ai cũng mặn mà theo đuổi.

Mỏi mắt tìm người

Các trọng tài vốn dĩ gặp khó khăn trong nghề nghiệp của mình là vậy. Quy trình đào tạo, bồi dưỡng trọng tài tại Việt Nam lại khắt khe. Vậy nên, tìm ra số lượng trọng tài khá ở Việt Nam đã khó, chứ đừng nói là có thể “mọc” thêm những trọng tài đạt chuẩn FIFA mà báo giới vẫn thường hay chất vấn công tác đào tạo của Ban Trọng tài.

Trương Thị Lệ Trinh cùng Hà Thị Phượng trở thành những nữ trợ lý trọng tài đầu tiên xuất hiện ở sân chơi chuyên nghiệp dành cho cầu thủ nam

Sự khắt khe trong quy trình ấy được quy đổi thành đơn vị thời gian, với những cấp bậc từ tập sự đến chuyên nghiệp đủ thách thức sự kiên nhẫn của các trọng tài. Nhiều người muốn bén duyên với nghiệp cầm cờ, thổi còi thường được chọn lựa sinh hoạt chung với ban trọng tài trên sân Hàng Đẫy (2 lần/tuần).

Trong quá trình đó, những người có triển vọng và đam mê để kết lại thành một nhóm, cho làm thử ở các giải phong trào và cử các trọng tài lớn tuổi theo dõi để rút kinh nghiệm, từ đó bồi dưỡng thêm cho họ. Khi VFF mở lớp trọng tài sơ cấp quốc gia, những người xuất sắc được gửi đi học.

Sau học lý thuyết, các trọng tài sơ cấp bắt đầu thực hành với tham gia giải phong trào hoặc ngồi cạnh trọng tài thứ 4 để quan sát. Sau 5-7 trận như thế, các trọng tài tập sự mới được giao cầm còi chính thức trong khoảng 6 tháng, qua đó được lựa chọn cử đi học lớp trọng tài sơ cấp quốc gia. Rồi cũng phải mất 3 năm theo học các lớp trọng tài, họ mới có thể được VFF tạo điều kiện thử sức ở các giải trẻ, bắt đầu là U15 và U17 quốc gia.

Để được lên cầm còi ở giải U19 hay U21 quốc gia, các trọng tài mới này cũng phải mất 1-2 năm. Tương tự là ở giải Hạng nhì, Hạng nhất rồi kế đến mới là V.League. Rồi trước mỗi giải đấu diễn ra, các trọng tài phải tiến hành sát hạch qua lý thuyết và đặc biệt là thể lực. Nhiều trọng tài đẳng cấp FIFA vẫn có thể không được hành nghề ở V.League chỉ bởi trượt bài thi thể lực. Trường hợp của trọng tài Nguyễn Hiền Triết bị loại là một điển hình như thế.

Nghĩa là phải mất 5-6 năm để một trọng tài có thể cầm còi ở Hạng nhất. Và có khi phải tới 10 năm, họ mới đạt đủ điều kiện để điều hành những trận đấu tại V.League. Rồi biến số lại có thể xảy ra, khi trọng tài không thể đảm bảo sự đúng đắn tuyệt đối trong các quyết định của mình. Ban Trọng tài lại phải tìm kiếm phương án khác thay thế. Vậy nên, việc kiếm lực lượng trọng tài kế cận ngày càng khó khăn, chứ chưa nói đến chuyện tìm ra trọng tài giỏi tầm cỡ FIFA như báo giới vẫn hay đặt câu hỏi.

Trọng tài và trợ lý trọng tài nữ nhẹ nhàng hơn. Khoảng thời gian để họ bắt đầu từ nền tảng một cựu cầu thủ đến khi trở thành trọng tài chính ở giải Vô địch Quốc gia nữ khoảng 3-4 năm. Tuy nhiên, để được như Trương Thị Lệ Trinh và Hà Thị Phượng, với việc có thể tham gia cầm cờ ở Hạng nhất Quốc gia dành cho cầu thủ nam, sự phấn đấu và thời gian để vươn tầm cũng phải mất 7-8 năm trời. Đấy là chưa kể, họ buộc phải đảm bảo tiêu chí quan trọng trong xét tuyển về thể lực, qua đó đảm bảo đủ sức theo đuổi các tình huống nhanh của giải Hạng nhất.

Hà Thị Phượng rõ ràng là người hiểu hơn ai hết sự khắc nghiệt như vậy. Cô chính là người từng bị loại trong đợt sát hạch trọng tài năm ngoái. Để rồi khi thi đậu ở mùa giải năm nay, nữ trợ lý trọng tài quê Hải Phòng thốt lên rằng mình đã làm được việc lớn nhất của năm 2021. Bản thân Phượng và Trinh đều đã tham gia cầm cờ trong trận Đắk Lắk gặp Huế. Đó có thể xem là một bước ngoặt lớn trong lịch sử bóng đá Việt Nam.

Bởi từ đây, một nguồn lực khác là các nữ trọng tài và trợ lý trọng tài hoàn toàn có thể được Ban Trọng tài tạo điều kiện bồi dưỡng và khai thác mạnh mẽ hơn, trong bối cảnh các trọng tài nam chưa thể đảm bảo từ cả lượng lẫn chất.

Cơ hội bước ra World Cup 2023

Việc Trương Thị Lệ Trinh vượt qua hai kỳ thi lý thuyết và thực hành để được tham gia công tác điều khiển các trận đấu tại giải Hạng nhất Quốc gia giúp cô tích lũy được kinh nghiệm đáng kể. Bởi đây là thời điểm Lệ Trinh đang được FIFA đưa vào danh sách ứng viên trợ lý trọng tài ở Vòng chung kết (VCK) World Cup nữ 2023.

Đến thời điểm này, nữ trợ lý trọng tài FIFA chuẩn Elite Lệ Trinh đã được AFC chọn để làm nhiệm vụ ở nhiều giải đấu quốc tế. Theo đó, cô từng tham gia điều khiển giải ALGARVE Cup 2016, 2018 (tại Bồ Đào Nha); các VCK U17 World Cup nữ 2016, 2018; VCK nữ châu Á 2014 (tại Việt Nam), VCK nữ châu Á 2018 (Jordan), các VCK U16 nữ, U19 nữ châu Á 2015, 2017, 2019 và tất nhiên là cả các giải thuộc khu vực Đông Nam Á. Về thành tích cá nhân, trợ lý Lệ Trinh đã nhận được giải Trợ lý trọng tài xuất sắc nhất Đông Nam Á 2017.

Việc tham gia nhiều giải đấu tầm cỡ dành cho nữ ở châu lục đến thế giới là cơ sở để Lệ Trinh tin tưởng vào cơ hội cầm cờ ở World Cup, điều mà cô vẫn khao khát suốt bấy lâu nay. “Hầu hết các bạn nữ trọng tài đều rất muốn tham gia điều hành giải nam để phát huy khả năng của mình. Thông qua đây, tôi muốn nhắn nhủ rằng nữ giới cũng có thể làm những chuyện của nam giới”, Lệ Trinh chia sẻ. “Tôi không ngại cầu thủ nam trêu mình đâu. Tôi tiếp xúc cầu thủ nam cũng nhiều nên không lo việc bị cầu thủ nam trêu ghẹo. Tôi và Phượng là những người đầu tiên đứng trước việc điều hành giải nam chuyên nghiệp. Hy vọng các bạn nữ sẽ tiếp bước, cố gắng”.

Đơn Ca