Nhiều thú vị về Hải Vân quan sau khai quật

Với diện tích gần 900m2 khai đào tại 4 mặt lũy thành và trong lòng khu di tích, kết quả khảo cổ đã làm xuất lộ hoàn toàn các dấu tích nền móng kiến trúc còn lại của di tích Hải Vân quan thời Nguyễn như: bậc cấp, lối đi của hai cổng, hệ thống tường thành, pháo nhãn cùng dấu vết nền móng kiến trúc nhà Trú Sở và Vũ Khố. Ngoài ra, trong quá trình khai quật cũng đã phát lộ nhiều dấu tích kiến trúc được xây dựng trong giai đoạn từ 1946 đến 1975, khi quân đội Pháp và Mỹ đồn trú tại đây.

Cổng Thiên hạ đệ nhất hùng quan kết quả khai quật, ở độ sâu 1,4m, đã xác định được chân móng của cổng cũng được bó đá Thanh hình khối hộp chữ nhật giống với cổng Hải Vân quan. Kích thước cổng rộng toàn bộ 7,9m, cao 6,52m, dày 4,79m; vòm cổng rộng 3,47m, cao 4,55m. Nền cổng lát đá sa thạch, mép ngoài bó vỉa bằng hàng gạch vồ dựng nghiêng, tiếp đến là lớp đá dăm nhỏ đầm chắc với vôi hàu.

Chuyên gia khảo cổ Nguyễn Ngọc Chất (Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, chủ trì đợt khai quật) cho biết: ngoài việc khai quật phát lộ nên móng các công trình cổng Hải Vân quan và Thiên hạ đệ nhất hùng quan qua khai quật các nhà khảo cổ đã phát hiện phía trước nền sân là lối đi của đường thiên lý từ Kinh đô Huế vào cổng Thiên hạ đệ nhất hùng quan. Lối đi này rộng 4,8m, chạy men theo hướng đông bắc lên sườn núi phía tây của ngọn Hải Vân Sơn

“Khu vực này cần tiếp tục tiếp tục khảo sát và nghiên cứu kỹ hơn, chắc chắn sẽ có thêm nhiều thông tin thú vị về con đường thiên lý xưa”, ông Chất cho biết.

Cổng thiên hạ đệ nhất hùng quan.

Theo chuyên gia khảo cổ, trong khoảng thời gian từ 1946 đến 1975, khi quân đội Pháp, Mỹ và chính quyền Sài Gòn đồn trú tại di tích Hải Vân Quan đã xây dựng mới tại đây hệ thống nhà ở, đồn bốt, lô cốt, công sự, ụ súng ..., làm thay đổi hoàn toàn bố cục mặt bằng nguyên gốc của di tích. Trong đó rõ nhất tại cổng Hải Vân quan và Thiên hạ đệ nhất hùng quan đã bị xây mới thêm phần kiến trúc trần bê tông phía trên để mở rộng tầm kiểm soát.

Các đoạn tường thành hai bên cổng Hải Vân quan bị triệt giải, hạ thấp độ cao hoặc xây mới... Các ụ súng thần công bị phá bỏ để xây dựng các công trình mới (lô cốt, nhà làm việc, nhà ở, ụ súng cối...) chồng đè lên trên. Khu vực nhà Trú Sở, Vũ Khố và nhiều đoạn tường thành, đường đi, bậc cấp… bị triệt giải, thay vào đó là các dãy nhà làm việc, nhà ở, nhà trại, kho ngầm, ụ súng, công sự... chồng đè lên vị trí các kiến trúc xây dựng thời Nguyễn.

Trong quá trình khai quật, các nhà khảo cổ cũng đã thu thập được một số các loại hình di vật, bao gồm vật liệu gạch, ngói, mảnh vỡ các loại hình đồ sành, sứ, gốm men, đồ đất nung và mảnh bia đá thời Nguyễn. Bên cạnh đó là các đồ sinh hoạt được làm bằng sắt, inox và thủy tinh của binh lính quân đội Pháp, Mỹ. Sau khi được tiến hành phân loại, xử lý bảo quản, giám định niên đại… bộ sưu tập hiện vật này sẽ cung cấp thêm nhiều thông tin khoa học để phục vụ hiệu quả cho công tác thiết kế, tu bổ, tôn tạo, phục hồi di tích và phát huy trưng bày tại di tích này.

Từ kết quả khai quận, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia kiến nghị cần thiết kế tôn tạo, phục hồi di tích Hải Vân quan theo mặt bằng kiến trúc thời Nguyễn với chức năng như một pháo đài quân sự đặc biệt. Theo đó, sẽ tháo dỡ những kiến trúc xây mới trên nóc hai cổng Hải Vân quan và THĐNHQ cũng như các công trình bên trong khu di tích. Phục hồi lại hệ thống tường thành, ụ súng Thần công, bậc cấp, đường đi qua hai cổng.

Nghiên cứu phục hồi kiến trúc nhà Trú Sở và Vũ Khố làm nơi đón tiếp khách tham quan và thiết kế trưng bày bảo tàng giới thiệu lịch sử hình thành và biến đổi của di tích. Bảo tồn và tôn tạo các lô cốt, hầm ngầm thời Pháp, Mỹ. Xem nó như là những chứng tích lên án chiến tranh và phản ánh sinh động những giai đoạn biến đổi qua các thời kỳ lịch sử của di tích. Bên cạnh đó, cần tiến hành cải tạo không gian mặt bằng xung quanh di tích, tạo cảnh quan, xây dựng cơ sở hạ tầng, các công trình phục vụ đón tiếp khách tham quan, du lịch và nghỉ dưỡng tại khu vực này.

Ông Nguyễn Dung, Phó chủ tịch UBND TT- Huế và lãnh đạo sở VHTT, Bảo tàng lịch sử Quốc gia tại hiện trường khai quật Hải Vân quan. Ông Dung cho biết: lãnh đạo 2 địa phương sẽ tiếp tục ngồi lại với nhau để bàn về việc tôn tạo, trung tu, bảo tồn và phát huy giá trị di tích Hải Vân quan

Nguyễn Thành