Nhiều nước đòi Trung Quốc giảm, xóa nợ từ chuỗi dự án khổng lồ

Kế hoạch đầu tư hạ tầng khổng lồ có tên sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc đang lâm vào thế khó khi các quốc gia vay nợ Bắc Kinh để tham gia dự án có khả năng không thể trả nợ do dịch bệnh Covid-19. Theo các nhà phân tích, Trung Quốc có thể sẽ phải giảm hoặc xóa nợ cho một số nước.

BRI là dự án gây tranh cãi và bị chỉ trích là đẩy nhiều quốc gia vào "bẫy nợ". Đây là kế hoạch tham vọng nhằm xây dựng một mạng lưới giao thông phức tạp gồm đường sắt, đường bộ và đường biển trải dài từ Trung Quốc sang Đông Á, châu Phi và châu Âu và thúc đẩy thương mại.

Các tổ chức tài chính của Trung Quốc đã cấp những khoản vay trị giá hàng trăm tỷ USD cho những quốc gia mà các dự án BRI đi qua.

“Các quốc gia tham gia BRI vay đậm từ Trung Quốc để đầu tư cho các dự án mới, nhưng đại dịch Covid-19 đã làm xáo trộn nền kinh tế và ảnh hưởng tới kế hoạch trả nợ của họ”, CNBC dẫn lời nhà phân tích Kaho Yu thuộc Verisk Maplecroft nhận định.

Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc gây nhiều tranh cãi. Ảnh: Getty Images.

Tê liệt vì đại dịch

Một số dự án lớn thuộc BRI tại Indonesia, Malaysia, Campuchia, Sri Lanka và Pakistan bị đình trệ bởi lệnh phong tỏa của chính phủ, theo chuyên gia Simon Leung, thuộc hãng luật Baker McKenzie.

Ông Leung chỉ ra rằng dịch bệnh các dự án BRI, vốn phụ thuộc chủ yếu vào công nhân và nhà cung cấp Trung Quốc, tê liệt khi cả hai đối tượng này đều không thể tới công trường do lệnh phong tỏa.

“Doanh thu xuất khẩu sụt giảm, cộng với chi tiêu ngân sách nội địa tăng cao do dịch bệnh đã khiến đồng nội tệ của các quốc gia mất giá đáng kể, ảnh hưởng tới khả năng trả các khoản nợ bằng ngoại tệ mà họ vay từ các ngân hàng Trung Quốc”, chuyên gia Leung nhận định.

Ngân sách chi tiêu cho nội địa ở các quốc gia này chính là các gói kích thích kinh tế nhằm ứng phó với đại dịch. Theo hãng nghiên cứu Green Belt and Road Initiative Center, có trụ sở tại Bắc Kinh, hiện có hơn 130 quốc gia tham gia sáng kiến BRI, trong đó chủ yếu ở châu Âu, châu Phi và Trung Á.

Nhà phân tích Yu cho biết nhiều quốc gia thu nhập thấp tham gia BRI đã đề nghị Bắc Kinh giảm nợ, có thể dưới dạng miễn lãi, gia hạn trả nợ hoặc tạm ngừng trả nợ trong trung hạn.

Với dự án Vành đai và Con đường, Ba Lan sẽ có thể xuất khẩu thực phẩm sang Trung Quốc bằng đường sắt. Ảnh: Xinhua/Getty Images.

Các nhà phân tích đánh giá Pakistan và Sri Lanka là hai trường hợp xấu nhất khi có khả năng không thể thực hiện nghĩa vụ trả nợ trong năm nay do tác động của đại dịch Covid-19.

Theo chuyên gia Yu, các quốc gia tham gia BRI đã ký với Trung Quốc "thỏa thuận trao đổi thương mại" thậm chí còn lâm vào tình cảnh khó khăn hơn. Một số khoản vay từ Trung Quốc được cho là có điều khoản trả nợ bằng số thùng dầu - điều mà Ngân hàng Thế giới (WB) từng lên án là thiếu minh bạch.

“Vì đại dịch khiến giá dầu lao dốc, các quốc gia vay nợ sẽ phải sản xuất nhiều dầu hơn để trả nợ. Tuy nhiên, dịch bệnh đã làm xáo trộn mọi hoạt động công nghiệp, khiến các nước này không thể đạt sản lượng yêu cầu", Yu cho biết. “Kết quả là, các công ty Trung Quốc có thể nắm được quyền kiểm soát liên doanh tại các nước vay nợ hoặc được trả nợ bằng tài sản".

Áp lực giảm, xóa nợ

Trung Quốc có truyền thống siết tài sản tại các quốc gia không trả được nợ. Trường hợp điển hình là Sri Lanka. Năm 2017, nước này phải trao quyền kiểm soát một cảng biển chiến lược cho doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc vì không trả được nợ.

Các khoản vay của Trung Quốc cho những quốc gia này đều được giữ bí mật, trong đó Bắc Kinh thường yêu cầu họ thế chấp bằng tài sản công. Theo một nghiên cứu vào năm ngoái, trong khoảng từ năm 2000 đến 2017, khoản nợ của các quốc gia với Trung Quốc đã tăng gấp 10 lần.

Theo hãng nghiên cứu Economist Intelligence Unit (EIU), Trung Quốc đang chịu áp lực phải gia hạn những khoản nợ này hoặc thậm chí xóa nợ. EIU cho biết Bắc Kinh cũng “cho thấy sẵn sàng” có các chương trình giảm nợ cho một số quốc gia thu nhập thấp.

“Tuy nhiên, khả năng cao là các nhà băng Trung Quốc sẽ buộc phải xóa nợ nhiều hơn do điều khoản bất khả kháng hoặc điều khoản khác", EIU nhận định. Trường hợp bất khả kháng là tình huống không lường trước được - ví dụ như thảm họa thiên nhiên hay đại dịch như trường hợp hiện tại - trong đó bên không thể thực hiện các nghĩa vụ hợp đồng không phải chịu phạt.

“Việc xóa nợ trên quy mô lớn có thể là yếu tố tiêu cực ảnh hưởng tới hoạt động cho vay của Trung Quốc trong thời gian còn lại năm 2020 (và cả sang năm 2021)”, EIU nhận định.

Sri Lanka mất quyền kiểm soát một cảng biển chiến lược vào tay doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc do không trả được nợ. Ảnh: Bloomberg.

Phần lớn các khoản cho vay trên được cung cấp bởi hai ngân hàng nhà nước Trung Quốc là Ngân hàng Phát triển Trung quốc và Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc. “Các nhà băng này nhận được hỗ trợ từ chính phủ", chuyên gia Leung của Baker McKenzie cho biết.

Chiến lược gia Homin Lee thuộc ngân hàng Lombard Odier cho rằng quan trọng hơn, Trung Quốc cũng có động lực để xóa các khoản nợ trên bởi BRI đóng vai trò quan trọng với Bắc Kinh và nước này sẽ làm vậy với những dự án “có tầm quan trọng chiến lược”.

“Trung Quốc có lợi ích kinh tế và chiến lược trong nhiều dự án xuyên quốc gia”, ông Lee nhấn mạnh. Dù vậy, ở thị trường nội địa, các nhà băng Trung Quốc đang phải đối mặt với khối nợ xấu khổng lồ khi người tiêu dùng và doanh nghiệp đều chịu ảnh hưởng lớn bởi dịch bệnh.

Đầu năm nay, ngân hàng trung ương Trung Quốc cho biết các ngân hàng quốc doanh sẽ phải chấp nhận nợ xấu cao để hỗ trợ doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh.

Nguyễn Duy