Nhiều công trình cấp nước ở Bắc Cạn hư hỏng, không phát huy hiệu quả
Từ nhiều nguồn vốn của Nhà nước, tỉnh Bắc Cạn đã được đầu tư xây dựng hàng trăm công trình cấp nước sinh hoạt hợp vệ sinh môi trường nông thôn nhằm cải thiện đời sống nhân dân. Tuy nhiên, do quản lý yếu kém, vận hành thiếu đồng bộ, nhiều công trình không phát huy hiệu quả, thậm chí mất tác dụng, dẫn tới lãng phí vốn đầu tư.
Nà Ðán là thôn trung tâm của xã Ðôn Phong, huyện Bạch Thông có 74 hộ dân với khoảng 200 nhân khẩu, đã được Chương trình mục tiêu quốc gia nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn đầu tư công trình cấp nước sinh hoạt hợp vệ sinh, dẫn nước từ khe núi bằng đường ống đến các bể lắng, lọc rồi dẫn về bể tập trung tại trường tiểu học của xã. Từ bể tập trung này, có đường ống dẫn về các khu vực đông dân cư, gia đình nào gần thì ra bể sử dụng chung. Tuy nhiên, do không có người trông coi, bảo vệ, hệ thống không được duy tu, bảo dưỡng, đường ống dẫn của công trình bị vỡ cho nên nước không thể chảy về các bể chứa, đáy cạn khô, bể lắng tập trung cỏ mọc um tùm, công trình bỏ hoang lãng phí, trong khi đó người dân lại phải dùng nước tự chảy, nước giếng mất vệ sinh. Ông Dương Văn Lượng, người dân thôn Nà Ðán bức xúc: "Ngay từ đầu, ý thức sử dụng nước của nhiều hộ rất kém, nước sinh hoạt mà dẫn đi tưới vườn nhưng tổ quản lý không nhắc nhở, ngăn chặn; không có kinh phí duy tu, bảo dưỡng dẫn đến công trình hư hỏng, mất tác dụng". Công trình "đắp chiếu", ông Lượng phải bỏ ra ba triệu đồng thuê người đào giếng để có nước dùng. Trường Tiểu học xã Ðôn Phong trước đây cũng sử dụng nước sinh hoạt từ công trình. Nay với hơn 100 học sinh, không có nước, nhà trường phải đầu tư gần mười triệu đồng để khoan hai giếng cấp nước cho thầy và trò. Trưởng thôn Nà Ðán Bùi Thị Xuân cho biết: Ðể có nước, nhiều hộ dân phải thuê người đào, khoan giếng; hộ nào không có điều kiện thì dùng nước khe, nước máng không bảo đảm vệ sinh. Chúng tôi rất mong được đầu tư, sửa chữa công trình để người dân có nước dùng.
Xã Ðôn Phong có mười thôn, đã được đầu tư 11 công trình cấp nước sinh hoạt tập trung, nhưng đến nay có ba công trình Nà Ðán, Bản Vén và Vằng Bó bị hư hỏng nặng, không phát huy tác dụng. Số công trình còn lại, lượng nước cấp phập phù, vì không được quản lý tốt cho nên tới đây sẽ còn xuất hiện những công trình "đắp chiếu" như ở Nà Ðán. Phó Chủ tịch UBND xã Ðôn Phong Triệu Phúc Tỵ chỉ ra những bất cập: Khi được đầu tư và bàn giao các công trình cấp nước sinh hoạt tập trung, xã chỉ đạo các thôn thành lập tổ quản lý, vận hành công trình với ít nhất là ba người. Do chỉ có bể tập trung với các trụ vòi, nước không dẫn về từng nhà, không có căn cứ tính toán để thu phí, cho nên các tổ quản lý không thu được đồng nào. Nhiều trụ vòi để xả nước cả ngày, có hộ dẫn đem tưới cây, dẫn cả nước vào ruộng cho nên nguồn cạn kiệt nhanh chóng, vào mùa cạn, bể không có nước trữ, dần dần công trình bị bỏ hoang.
Theo thống kê, tỉnh Bắc Cạn có 615 công trình cấp nước tập trung, đến nay có 75 công trình không còn tác dụng. Bên cạnh việc quản lý kém làm cho công trình không phát huy hiệu quả, có nhiều công trình phải bỏ đó do thi công công trình khác gây hư hỏng, điển hình như công trình cấp nước sinh hoạt Nà Pục, xã Mỹ Phương, huyện Ba Bể bị hỏng nhiều đoạn ống nước và bể cắt áp bị vùi lấp do quá trình thi công đường liên thôn Khuổi Khún - Vằng Kheo. Công trình cấp nước thôn chợ xã Xuân Dương, huyện Na Rì bị hư hỏng do mở rộng đường tỉnh 256; công trình thôn Bản Pọ, Nà Kham, xã Thanh Vận, huyện Chợ Mới bị vỡ do mở rộng đường. Theo tính toán, với suất đầu tư bình quân ít nhất là 300 triệu đồng/ công trình trở lên, số tiền lãng phí từ các công trình cấp nước lên đến vài chục tỷ đồng.
Bên cạnh việc quản lý yếu kém thì phần lớn những công trình không phát huy hiệu quả, "đắp chiếu" là do xây dựng theo kiểu cách không phù hợp, gồm hệ thống đập dâng, ống dẫn về bể tập trung ở các điểm dân cư với khoảng ba trụ vòi. Việc sử dụng chung và không có kinh phí bảo trì cho nên công trình nhanh chóng hư hỏng, xuống cấp. Một số tổ quản lý không thu được phí phải ngừng hoạt động. Mặt khác, do biến đổi khí hậu, làm một số nguồn nước cạn kiệt, công trình cấp nước không hoạt động được đúng công suất thiết kế.
Để công trình phát huy hiệu quả lâu dài, cần thay đổi phương thức cấp nước, từ đó phát huy tinh thần trách nhiệm, ý thức của từng hộ dân. Cụ thể như, công trình cấp nước sinh hoạt tập trung thôn Nà Váng, xã Ðôn Phong, huyện Bạch Thông dẫn nước về từng hộ, lắp đồng hồ đo nước đã mang lại hiệu quả rõ rệt. Có đồng hồ đo, người dân sử dụng nước tiết kiệm, hằng tháng đóng tiền theo lượng nước dùng cho tổ quản lý công trình để duy tu, bảo dưỡng cho nên công trình được bảo đảm cấp nước ổn định. Một số công trình ở xã Yên Nhuận (huyện Chợ Ðồn), xã Quảng Khê (huyện Ba Bể) cũng làm theo cách nêu trên, đã không còn tình trạng "cha chung không ai khóc".
Giám đốc Trung tâm Nước sinh hoạt và Vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Bắc Cạn Hứu Nam Luận cho biết: "Với nguồn vốn tài trợ của Ngân hàng Thế giới (WB), thời gian tới sẽ nâng cấp, cải tạo, sửa chữa, xây mới công trình cấp nước, lắp đặt đồng hồ đo nước tới từng hộ dân để có căn cứ thu tiền sử dụng nước. Như thế người dân mới có ý thức sử dụng nước tiết kiệm, có kinh phí để bảo vệ, duy tu, sửa chữa công trình".