Nhạc sĩ Trần Viết Bính: Cả đời tâm huyết với sáng tác cho thiếu nhi

1. Dù từng nghe rất nhiều lần ca khúc “Hạt gạo làng ta” nhưng tôi lại biết đến nhạc sĩ Trần Viết Bính và đội Vàng Anh nhiều hơn qua Đại tá, nhạc sĩ, Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn Tiến (nguyên Giám đốc Nhà hát Ca múa nhạc quân đội). Tác giả ca khúc “Hoa cau vườn trầu”, một thành viên trong đội Vàng Anh năm ấy từng kể: “Vào những năm 60 của thế kỷ trước, Phòng Văn nghệ Đài Tiếng nói Việt Nam có chủ trương lập ở mỗi tỉnh, thành phố lớn ở miền Bắc một đội cộng tác viên ca hát thiếu nhi nhằm giới thiệu sáng tác của các nhạc sĩ. Lúc đó ở Nam Định có đội Vàng Anh do nhạc sĩ Trần Viết Bính phụ trách. Chính ông đã “ươm mầm” nhiều tài năng âm nhạc, đóng góp xứng đáng vào sự phát triển chung của nền âm nhạc thiếu nhi nước nhà...”.

Mãi gần đây tôi mới biết nhạc sĩ Trần Viết Bính có trang Facebook và thường xuyên đưa những bài hát mới lên đây để mọi người thưởng thức. Cũng bởi thế mà tôi đã được trò chuyện với ông nhiều hơn, hiểu hơn về người nhạc sĩ đáng kính. Ông bảo, cuộc đời ông gắn bó với âm nhạc thiếu nhi như một cơ duyên khó cưỡng mà cơ duyên đầu tiên phải kể đến là lần hát cho Bác Hồ nghe bài hát “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng” của nhạc sĩ Phong Nhã tại Hải Phòng năm 1946. Năm ấy, nhạc sĩ Trần Viết Bính chính là một thành viên của đội thiếu nhi từ Thái Bình đến Hải Phòng biểu diễn văn nghệ cho Bác xem. Ông bảo, cả đời ông không thể nào quên được chi tiết Bác xoa đầu và khen: “Các cháu hát hay lắm nhưng phải học thật giỏi, ở nhà phải chăm ngoan, quý mến, kính yêu ông bà, cha mẹ”. Sau này, khi đang phụ trách đội Vàng Anh, ông đã chỉ đạo các em nhỏ luyện tập chương trình biểu diễn cho Bác xem khi Người về thăm Nam Định năm 1963. Chương trình hôm đó có tổ khúc hợp xướng “Chúng em đã gặp chị Võ Thị Sáu” của ông, và điều làm ông hạnh phúc nhất là được chụp ảnh chung với Bác.

Cho đến tận bây giờ nhạc sĩ Trần Viết Bính vẫn vô cùng xúc động khi nhắc đến ca khúc “Hạt gạo làng ta” ông đã phổ nhạc cách đây đúng nửa thế kỷ, và cũng phải gần 30 năm sau khi ca khúc ra đời ông mới được gặp nhà thơ Trần Đăng Khoa. Những kỷ niệm xung quanh ca khúc này có rất nhiều, nhưng để lại ấn tượng sâu sắc nhất là sự kiện vào khoảng cuối những năm 60 của thế kỷ trước, lúc ấy ông đang là cán bộ Đoàn Thanh niên Lao động tỉnh Nam Định với nhiệm vụ phổ biến các bài hát mới cho thiếu nhi. Ông kể: “Để tránh bom nên lớp học của các em phân tán ra nhiều điểm ở trong làng. Có một buổi trưa, đang dạy hát trong một cái miếu giữa cánh đồng làng, tôi thấy bà con nghỉ tay làm đồng đứng xem. Khi các em học sinh hát những câu: “Hạt gạo làng ta/ Có bão tháng bảy/ Có mưa tháng ba/ Giọt mồ hôi sa/ Những trưa tháng sáu/ Nước như ai nấu/ Chết cả cá cờ/ Cua ngoi lên bờ/ Mẹ em xuống cấy...”, tôi thấy có người đã bật khóc. Cả đời tôi không bao giờ quên được hình ảnh những “khán giả” nông dân chân tay lấm bùn vừa nghe hát vừa đưa tay quệt nước mắt”.

2. Nhạc sĩ Trần Viết Bính vào Đồng Nai sinh sống từ năm 1981 và cho đến nay ông vẫn tiếp tục “gieo trồng” sự nghiệp âm nhạc thiếu nhi ở vùng đất Đông Nam Bộ này.

Hơn 70 năm hoạt động âm nhạc, ông đã sáng tác trên 300 tác phẩm, phần nhiều là tác phẩm dành cho thiếu nhi. Có điều đặc biệt là ông chưa từng được đào tạo qua một lớp sáng tác âm nhạc bài bản nào, tất cả sự nghiệp ông có được hôm nay là quá trình bền bỉ tự tích lũy theo nghĩa "nghề dạy nghề". Những năm gần đây, tuổi đã cao nhưng ông vẫn giữ thói quen là hằng năm cứ vào dịp hè, Ngày thành lập Đội Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh (15-5), Tết Thiếu nhi (1-6), Tết Trung thu, ông đều có sáng tác mới tặng các cháu. Ngoài ra, ông vẫn đi dạy hát cho thiếu nhi ở thành phố, huyện, xã và cả vùng sâu, vùng xa trong tỉnh Đồng Nai.

Các sáng tác về thiếu nhi của nhạc sĩ Trần Viết Bính thường nhẹ nhàng như lời khuyên của một người ông dành cho những đứa cháu của mình: “Vâng lời cô giáo, qua đường nhớ trông đèn đỏ, phải đợi đèn xanh mới qua” (bài “Nhớ lời cô dặn”), “Có con, có con mèo lười/ Không thuộc bài vì mải chơi máy tính” (bài “Ong chăm, mèo lười”). Gần đây, ông đã sáng tác 2 ca khúc “Đồng dao Trường Sa, Hoàng Sa” và “Cháu ngoan Bác Hồ”. Nếu như “Đồng dao Trường Sa, Hoàng Sa” như một lời nhắc nhở thế hệ thiếu nhi về vấn đề lớn lao của dân tộc là chủ quyền biển đảo quốc gia thì trong ca khúc “Cháu ngoan Bác Hồ” ông đã chuyển thể 5 điều Bác Hồ dạy thiếu niên, nhi đồng vào khuông nhạc một cách uyển chuyển.

Nhạc sĩ Trần Viết Bính dự sinh nhật đội Vàng Anh nhân dịp 53 năm ngày thành lập (12-10-2014).

3. Nhạc sĩ Trần Viết Bính luôn tâm niệm, sáng tác cho trẻ em có cái khó riêng, đặc biệt phải làm sao để trẻ... không chán. Muốn vậy, người viết phải nhìn, ngắm, suy nghĩ, cảm nhận thế giới qua lăng kính vừa đơn giản lại vừa tinh khôi của trẻ. "Cái khó nhất trong việc viết bài hát cho thiếu nhi là hiểu cảm quan của trẻ con với thế giới xung quanh. Kỹ thuật chuyên môn không cần ở mức cao siêu bác học mà chỉ cần các ca khúc ngắn nhưng được lồng một cách khéo léo, nhẹ nhàng những bài học dạy kỹ năng sống, dạy phép ứng xử cho thiếu nhi”, ông nhấn mạnh.

Cũng theo nhạc sĩ Trần Viết Bính thì hiện nay, bài hát viết cho thiếu nhi có khá nhiều nhưng thiếu nhi và công chúng lại ít được nghe nhiều như ngày xưa. Trước năm 1975, không có nhiều người viết cho thiếu nhi như bây giờ. Minh chứng cho ý kiến này là vừa qua nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Đội Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh, Hội đồng Đội Trung ương, Trung ương Đoàn phát động cuộc thi sáng tác ca khúc thiếu nhi. Thời gian nhận bài thi rất ngắn (từ ngày 1-3-2021 đến 15-4-2021), giải thưởng khiêm tốn nhưng Ban tổ chức cuộc thi đã nhận được trên 500 bài hát của gần 400 tác giả. Điều đó chứng tỏ số người viết không ít, bài hát không thiếu mà cái thiếu hiện nay là thiếu nơi tổ chức dàn dựng và phát sóng các bài hát thiếu nhi.

Có thể nói Trần Viết Bính đã dành cả đời tâm huyết, đau đáu với những sáng tác cho thiếu nhi và đã có nhiều đóng góp đáng kể. Đặc biệt, cái "được" lớn nhất có lẽ cũng vì theo đuổi mảng sáng tác này nên lúc nào ông cũng vui tươi, trẻ trung, hồn nhiên, yêu đời... dù đã ở tuổi xấp xỉ 90.

Đăng Khoa