Nhà báo Vương Xuân Nguyên: 'Phát huy vai trò báo chí trong hệ sinh thái truyền thông hiện đại'

PV: Những năm gần đây, nhiều người có đề cập đến khái niệm hệ sinh thái truyền thông hiện đại. Vây xin anh giới thiệu một số nét về hệ sinh thái truyền thông hiện đại?

Nhà báo Vương Xuân Nguyên: Hệ sinh thái truyền thông hiện đại được hình thành dựa trên sự tương tác qua lại giữa báo in, báo điện tử, phát thanh truyền hình với mạng xã hội và các nền tảng truyền thông khác để lan tỏa (viral, copy, share) những thông điệp. Ở đó, công chúng vừa là đối tượng phục vụ, vừa là người tiêu dùng tin tức của báo chí nhưng đồng thời lại là kênh phân phối, kênh PR - quảng cáo và “đồng chủ thể” sáng tạo của báo chí. Báo chí phải được định vị lại để phát huy vai trò của mình trong hệ sinh thái truyền thông mới, trong cuộc cách mạng truyền thông kỷ nguyên internet vạn vật.

Hệ sinh thái truyền thông hiện đại

Với mô hình truyền thông cũ, nhà truyền thông phải tự giới thiệu, quảng bá (cái hay, cái tốt) sản phẩm thông tin, còn trong hệ sinh thái truyền thông mới, chính công chúng sẽ tự động lan truyền và giới thiệu miễn phí các sản phẩm thông tin của báo chí. Đặc điểm nổi bật trong hệ sinh thái truyền thông mới là sự tham gia bình đẳng của nhiều bên vào những quá trình truyền thông. Môi trường truyền thông đa chiều, đa hình thái, đa nền tảng, đa tiếp nhận. Nội dung có thể được chuyển tiếp, chia sẻ và tương tác giữa những người dùng mà không cần bộ lọc, kiểm chứng thông tin của bên thứ ba. Công chúng không còn đơn thuần là khách hàng của báo chí chính thống mà là một khâu quan trọng trong sáng tạo sản phẩm truyền thông.

Một thực tế không thể phủ nhận rằng, mạng xã hội ra đời, phát triển bùng nổ rõ ràng đem đến nhiều thách thức, cũng như cơ hội đối với báo chí.Trước sự tác động qua lại giữa báo chí và mạng xã hội, với những bất lợi cũng như ưu việt, cùng sự cạnh tranh gay gắt trong cả sản xuất nội dung lẫn tạo nguồn kinh tế, báo chí cần có những sự chuyển động tích cực hơn nữa, để sống chung với mạng xã hội một cách tích cực, hiệu quả.

PV: Anh có thể nói rõ hơn về mối quan hệ giữa báo chí và mạng xã hội?

Nhà báo Vương Xuân Nguyên: Báo chí và mạng xã hội dù phải cạnh tranh gay gắt, trên cùng môi trường, nền tảng Internet, nhưng giữa chúng có quan hệ hết sức gắn bó, mật thiết, khăng khít. Khi mạng xã hội xuất hiện ngày càng nhiều tính năng mới, thậm chí vượt trội so với báo chí, kể cả truyền hình, thì việc chú trọng đến những thách thức mà mạng xã hội đưa đến để tìm cách khắc phục, sống chung là điều phải được tính đến một cách kỹ lưỡng. Ngày nay, báo chí cũng không thể không tận dụng tối đa những lợi thế mà mạng xã hội đem lại để nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động của mình.

Nhà báo Vương Xuân Nguyên trong một lần chia sẻ về vai trò của báo chí trong cuộc chạy đua với người khổng lồ mạng xã hội

Thông qua mạng xã hội, báo chí có thêm nhiều cơ hội để thẩm định, lựa chọn để triển khai đề tài một cách bài bản, sâu sắc, khai thác nội dung, tư liệu một cách phù hợp, được kiểm chứng trên mạng xã hội; là việc mượn mạng xã hội để quảng bá, lan truyền báo chí, giúp bạn đọc dễ dàng tiếp cận hơn đối với từng tác phẩm báo chí, cũng như cơ quan báo chí, thông qua việc lập những trang quảng bá trên môi trường mạng xã hội; thông tin nhanh nhạy, rộng khắp, đa chiều, khách quan, thiết thực tới công chúng báo chí; thăm dò, nắm bắt dư luận xã hội quan tâm đến vấn đề, lĩnh vực thông tin nào để có thể phục vụ bạn đọc một cách tốt nhất, vì mục tiêu phát triển chung; góp phần lan tỏa, tạo hiệu ứng xã hội mạnh mẽ đối với những sự việc, vấn đề nào đó nhiều người quan tâm…

Ngược lại mạng xã hội cũng rất cần phải dựa vào sự định hướng của báo chí chính thông để hoàn thiện nội dung, điều chỉnh hạn chế, tạo ra sự phát triển nhanh, mạnh, bền vững và đúng hướng, tránh việc phát triển lệch lạc tự phát, tạo ra “hội chứng đám đông” không được kiểm soát…

PV: Vậy thì ưu nhược điểm của mạng xã hội nào mà chúng ta phải đặc biệt chú ý?

Nhà báo Vương Xuân Nguyên: Khi chúng ta sử dụng mạng xã hội, bất cứ hành vi truyền thông nào từ chia sẻ, thể hiện cảm xúc thái độ bằng các biểu tượng, đến việc xuất bản hình ảnh, văn bản, video, tham gia trò chơi đều lưu lại dấu vết số. Hàng tỷ người dùng với các hành vi ấy trở thành cơ sở Dữ liệu lớn (big data) và các thuật toán của các nhà mạng có thể phân tích, nhà cung cấp dịch vụ có thể khai thác, thậm chí kinh doanh kết quả phân tích ấy. Không phải ngẫu nhiên mà trên tường của thành viên mạng xã hội Facebook luôn hiện các quảng cáo, các thông tin báo chí hay nội dung của bạn bè rất phù hợp với mối quan tâm của chính họ…Chính vì vậy, mạng xã hội tạo ra những ưu việt vượt trội mà báo chí hay truyền thông truyền thống rất khó để theo kịp. Đó là tính lan tỏa, hiệu ứng cộng đồng, sự nhanh nhạy, kịp thời, sự tương tác đa chiều…

Theo nhà báo Vương Xuân Nguyên, vai trò của báo chí chính thống không những không suy giảm mà ngày càng quan trọng trong một xã hội bùng nổ thông tin cũng như trong hệ sinh thái truyền thông hiện đại

Bên cạnh đó, mạng xã hội cũng đặt ra vô vàn mặt trái mà người dùng phải đối mặt giải quyết. Một trong những vấn nạn phải kể đến là hiện tượng tin giả, tin sai sự thật, tin bịa đặt rất khó kiểm soát. Những đặc điểm và tính năng của mạng xã hội đã giúp cho các tổ chức cũng như những người sử dụng có thể tiếp cận thông tin một cách dễ dàng hơn. Tuy nhiên, chính những đặc điểm đó lại khiến tin tức giả ngày càng được phát tán một cách rộng rãi hơn. Chỉ cần một người dùng đăng tải một thông tin giả mạo, ngay lập tức hàng trăm bạn bè có thể tương tác với thông tin đó bằng việc thích (like), chia sẻ (share), bình luận (comment), đánh dấu thẻ (tag) bất kỳ ai vào chủ đề đó và nâng lượng tiếp cận thông tin đó lên cấp số cộng, số nhân. Nếu người dùng đó là một người nổi tiếng hay có sức ảnh hưởng nhất định tới công chúng thì sự phát tán ngày càng mạnh mẽ. Đây chính là khả năng lan tỏa thông tin nhanh chóng của truyền thông xã hội.

PV: Trong hệ sinh thái truyền thông mới, báo chí cần phải làm gì để giữ vai trò định hướng thông tin và hiệu quả xã hội?

Nhà báo Vương Xuân Nguyên: Với sự phát triển của mạng xã hội mọi người dân đều có thể trở thành nguồn phát thông tin. Vì người dùng tự sáng tạo nên nội dung họ muốn nên chắc chắn những gì họ tạo ra vẫn mang tính chất chủ quan của bản thân, tính khách quan không cao, thậm chí không có tính kiểm chứng. Do đó, việc cung cấp kịp thời thông tin chính xác, khách quan và chân thực không những là nhiệm vụ của báo chí mà còn là sự đáp ứng nhu cầu, đòi hỏi tự thân của xã hội. Xã hội càng văn minh càng cần đến thông tin chính xác, chân thực và nhân văn; đó chính là thế mạnh của báo chí chính thống. Với ưu thế nhanh, nhạy, tính tương tác cao và sự lan tỏa lớn..., mạng xã hội đang ngày càng cạnh tranh quyết liệt với báo chí truyền thống. Tuy nhiên, nhìn nhận một cách khách quan, vai trò của báo chí chính thống không những không suy giảm mà ngày càng quan trọng trong một xã hội bùng nổ thông tin.

Cũng theo nhà báo Vương Xuân Nguyên thì trong môi trường công nghệ số bùng nổ truyền thông mạng xã hội, thì những hoạt động kiểm chứng thông tin và xác thực tư liệu của nhà báo ngày càng trở nên quan trọng và không thể thay thế

Làm báo thời truyền thông xã hội thì vấn đề quan trọng nhất là kiểm chứng nguồn tin. Trước sự phát triển như vũ bão của truyền thông xã hội, các nhà báo giờ đây không phải là người phát hiện ra thông tin nữa nên họ cần phải đảm trách sứ mạng thẩm định thông tin và giải thích thông tin đó. Với trách nhiệm xã hội của mình nhà báo với cơ quan báo chí nơi nhà báo công tác có vai trò rất lớn trong việc kiểm chứng nguồn tin và thông tin một cách công khai, minh bạch và thỏa mãn nhu cầu nhận thức về các vấn đề liên quan đế lợi ích của công chúng. Dựa trên các nguồn tin hợp pháp của chính quyền, thường là các quan chức chính phủ, các cơ quan chức năng liên quan, các chuyên gia uy tín, tin tức chính thống cung cấp đến công chúng nhằm phản biện lại tin tức giả phải còn là sản phẩm của các nguồn tin dưới nhân sinh quan, thế giới quan của nhà báo. Do vậy, khi tiếp nhận, lựa chọn và sử dụng thông tin trên mạng xã hội báo chí phải kiểm chứng, khi thấy đúng sự thật mới chính thống hóa thông tin, đưa ra những bình luận sắc sảo góp phần nâng cao năng lực tư duy và nhận thức của độc giả. Chỉ có như vậy báo chí mới được xã hội tìm đọc, uy tín của tờ báo mới ngày một được nâng cao, mới góp phần đắc lực phục vụ xã hội, tờ báo mới ngày càng phát triển. Từ đó cũng đòi hỏi trách nhiệm, đạo đức, năng lực của nhà báo; tính nguyên tắc, kỷ cương, nhãn quan chính trị của cơ quan báo chí; tính nghiêm minh của pháp luật nhà nước.

Cũng cần phải lưu ý thêm rằng, chất lượng báo chí ngày nay không còn chủ yếu nằm ở việc các nhà báo kinh nghiệm đi đến các nơi,…phát hiện các nguồn tin, xác minh và tái xác minh dữ kiện rồi kể lại, thuật lại cho độc giả theo mô hình làm tin truyền thống gồm 6 yếu tố 5W + H…, mà chất lượng báo chí thực sự nằm ở những hoạt động tổ chức thông tin sao cho Nhanh - Trúng - Đúng - Hay để cho ra đời những tác phẩm báo chí góp phần làm tăng tri thức, sự hiểu biết cho người đọc. Vì vậy, thay vì phản ánh báo chí cần phải sáng tạo. Báo chí không chỉ cung cấp thông tin thuần túy một cách chính xác, tin cậy để kịp thời định hướng dư luận, mà còn cần phải tích hợp giữa cung cấp thông tin và phân tích, nhận định, kể chuyện để tin tức sâu sắc hơn, có sức sống hơn. Đặc biệt mỗi bài báo cần phải được đầu tư công sức trí tuệ thích đáng để tạo được những dấu ấn, quan điểm, góc nhìn riêng mang tính chính thống của người viết. Hơn cả tin tức, báo chí phải cung cấp tri thức mới cho độc giả. Đây yếu tố quyết định sự sống còn của báo chí trong bối cảnh cạnh tranh thông tin khốc liệt với người khổng lồ mạng xã hội.

PV: Xin trân trọng cảm ơn anh!

Linh Dung (thực hiện)