Người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính: Ăn thế nào có lợi cho sức khỏe?

Vì vậy người mắc BPTNMT cần biết cách ăn uống khoa học, hợp lý để tăng cường sức khỏe và tránh làm bệnh nặng lên.

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (BPTNMT) được đặc trưng bởi một tình trạng viêm mạn tính đường thở, tổn thương chủ yếu tập trung tại các tiểu phế quản nhỏ và nhu mô phổi gây giảm từ từ, không hồi phục các chức năng thông khí phổi. Do khó thở thường xuyên nên việc ăn uống ở bệnh nhân mắc BPTNMT thường là khó khăn. Bệnh nhân có xu hướng ăn ít hơn bình thường và điều này dễ dẫn tới suy dinh dưỡng.

Nhiều nghiên cứu cho thấy, có tới 70% số bệnh nhân mắc BPTNMT có biểu hiện thiếu hụt dinh dưỡng ở các mức độ khác nhau. Hậu quả của suy dinh dưỡng ở người bệnh sẽ dẫn tới suy giảm khả năng miễn dịch, tạo điều kiện thuận lợi cho các nhiễm khuẩn phát triển và dẫn tới các đợt cấp của bệnh, làm bệnh tiến triển nặng. Trái lại, nếu ăn uống quá nhiều cũng sẽ không tốt cho bệnh nhân BPTNMT như tăng CO2 máu, thừa cân, béo phì làm xấu đi tiên lượng của bệnh.

Một số lưu ý trong dinh dưỡng

Thông thường, ở bệnh nhân BPTNMT tiêu tốn năng lượng cho quá trình hô hấp gấp 5-10 lần người bình thường. Vì vậy, nhu cầu năng lượng tối thiểu hàng ngày cho các bệnh nhân BPTNMT là 35kcalo/kg trọng lượng cơ thể. Năng lượng được cung cấp chủ yếu từ ba nguồn: Chất bột (50%), đạm (15%) và chất béo (35%). Người bệnh cần chú ý các vấn đề sau:

Ưu tiên sử dụng đạm và chất béo: Sử dụng các chất béo có lợi, bởi ngoài việc hạn chế làm tăng CO2 trong máu còn cung cấp năng lượng cao hơn. Tuy nhiên, nên sử dụng các loại chất béo có nguồn gốc từ cá, dầu thực vật, hạn chế các chất béo có nguồn gốc từ các loại gia cầm (gà, vịt...), các loại động vật có vú (lợn, bò...), các loại nội tạng động vật… Đối với các chất béo có chứa cholesterol (như trứng, phủ tạng, mỡ động vật...), không nên dùng quá 300mg cholesterol/ngày.

Người bệnh nên tránh các thực phẩm chiên rán giàu chất béo chuyển hóa.

Tăng cường bổ sung các loại vitamin, các yếu tố vi lượng: Ăn các loại rau, củ, quả, đặc biệt là các thực phẩm có chứa nhiều vitamin A, C, E. Ăn nhiều hoa quả tươi, rau xanh không chỉ tăng cường các yếu tố dinh dưỡng mà còn góp phần giúp quá trình tiêu hóa tốt hơn, hạn chế hấp thu cholesterol, hạn chế táo bón ở bệnh nhân. Bệnh nhân BPTNMT cần lượng xơ khoảng 25-35mg/ngày (từ rau, củ, quả).

Cần uống khoảng 2 - 2,5 lít nước mỗi ngày: Việc uống đủ nước rất quan trọng với bệnh nhân BPTNMT, để hạn chế táo bón, giúp làm loãng đờm, tạo điều kiện cho ho khạc đờm dễ dàng. Có thể sử dụng các loại nước hoa quả vừa để bổ sung nước, đồng thời bổ sung dinh dưỡng. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân đã có biến chứng tâm phế mạn thì cần bổ sung nước cho cơ thể theo hướng dẫn của thầy thuốc.

Chia nhỏ bữa ăn: Tránh ăn quá no có thể gây khó thở (ăn khoảng 5-6 bữa/ngày). Thực phẩm nên được chế biến nhừ để dễ nhai, tránh phải gắng sức khi ăn. Nên ăn từng miếng nhỏ, nhai chậm, nhai kỹ. Trong khi ăn vẫn có thể cho bệnh nhân thở oxy kết hợp. Nên ngồi thẳng lưng khi ăn để hạn chế áp lực từ ổ bụng ép lên cơ hoành gây khó thở.

Tránh ăn quá nhiều tinh bột và các thực phẩm dễ sinh hơi: Các loại thực phẩm này bao gồm hành tây, một số loại gia vị như hạt tiêu, tỏi, ớt... Ăn quá nhiều tinh bột làm tăng sinh CO2 máu và thức ăn dễ sinh hơi gây trướng bụng làm bệnh nhân khó thở, dễ trào ngược, sặc.

Các loại thực phẩm nên ăn

Nhóm tinh bột (carbohydrate): Gạo, khoai, củ, bánh mì, mì, bún… Nên chọn nhóm tinh bột phức như bánh mì nguyên cám, ngũ cốc nguyên hạt, trái cây và rau quả tươi.

Để giảm cân: Lựa chọn trái cây tươi ít ngọt và rau nhiều hơn ngũ cốc.

Để tăng cân: Ăn nhiều loại carbohydrate nguyên hạt và trái cây ngọt và rau quả tươi.

Nhóm chất đạm (protein): Thức ăn chứa nhiều đạm như sữa, trứng, phô mai, thịt, cá, thịt gia cầm, các loại hạt và đậu khô hoặc đậu Hà Lan.

Để giảm cân: Chọn các nguồn đạm ít chất béo như thịt nạc và các sản phẩm từ sữa ít béo.

Để tăng cân: Chọn chất đạm có hàm lượng chất béo cao hơn, như sữa nguyên chất, phô mai, và sữa chua.

Nhóm chất béo (fat): Chọn chất béo đơn và đa không bão hòa, không chứa cholesterol. Chất béo này thường ở dạng lỏng ở nhiệt độ phòng và đến từ các nguồn thực vật, chẳng hạn như dầu cải, dầu oliu, hướng dương… Sử dụng khoảng 4 muỗng cà phê hoặc < 20 g/ngày.

Để giảm cân: Hạn chế ăn các chất béo này.

Để tăng cân: Thêm các loại chất béo vào bữa ăn của bạn (món ăn xào, chiên, trộn salad…).

Nhóm chất xơ - vitamin và khoáng chất: Ăn nhiều chất xơ để tránh táo bón, 300 - 500g các loại hạt, trái cây và rau quả. Vitamin và các khoáng chất, nên bổ sung canxi, vitamin D.

Thức ăn giàu canxi và vitamin D: Tôm, cá (100 - 200g/ngày), phô mai (2 miếng), sữa (400ml), sữa chua (1 hũ).

Bổ sung thêm kali (đặc biệt trong giai đoạn dùng corticoid đường toàn thân) từ trái cây (chuối, cam, trái cây khô), nước dừa, rau, nước canh rau.

Tăng thực phẩm có tính kháng viêm: Thực phẩm có nhiều omega 3 (EPA): Cá thu, cá trích, cá mòi, cá hồi… ăn 3 lần/tuần. Thực phẩm chống oxy hóa như rau (cải mầm, xà lách, bó xôi, cải cay…); quả (đu đủ, mơ, cà rốt); uống nước trà xanh…

Người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính cần biết cách ăn uống hợp lý để bệnh không nặng lên.

Những thực phẩm nên kiêng

Thức ăn giàu carbohydrat tinh chế: Các loại đồ uống có đường, nước ép trái cây, bánh ngọt, kẹo, bánh mỳ trắng... nên loại bỏ khỏi chế độ ăn của người bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.

Thức ăn chứa nhiều natri: Thức ăn chế biến sẵn, dưa cà muối, các món kho mặn…

Thức ăn gây dị ứng: Dị ứng thực phẩm thường đi kèm với những triệu chứng hô hấp như khó thở, thở khò khè, ho và co thắt phế quản. Điều này sẽ làm BPTNMT của bạn trở nên tồi tệ hơn. Vì thế, nếu bạn đã từng dị ứng thực phẩm nào đó thì chúng không nên có mặt trong chế độ ăn của bạn nữa. Những thức ăn gây dị ứng phổ biến nhất là trứng, lúa mì, sữa, đậu phộng, đậu nành và các loại hải sản (tôm, cua, ốc, hàu...).

Thức ăn chứa nhiều nitrat: Nitrat thường được sử dụng trong bảo quản các loại thịt chế biến sẵn. Do đó, người bệnh BPTNMT không nên ăn xúc xích, thịt xông khói, thịt nguội hay các loại thịt đóng hộp khác.

Thức ăn chứa nhiều chất béo chuyển hóa và chất béo bão hòa: Khi bị BPTNMT, bạn cũng không nên ăn thức ăn có chứa nhiều chất béo chuyển hóa và chất béo bão hòa như bơ, mỡ lợn, dầu thực vật hydrat hóa, thực phẩm chiên rán, bánh quy, bánh ngọt…

BS. Lê Hải