Người góp sức bảo tồn văn hóa Dao

Ông Hà Xuân Tiến sinh năm 1944, là người Dao Thanh Y. Trước đây ông là cán bộ Huyện ủy Ba Chẽ, do năng động ông được giao làm công tác đoàn thanh niên. Cũng từ thời gian này, ông đã để tâm vào việc nghiên cứu văn hóa người Dao (nhóm Dao Thanh Y) như: Chữ Nôm Dao, nghệ thuật trình diễn hát đối, tập quán xã hội (lễ Phùn voòng, lễ cưới, ma tang) của người Dao và nghề thủ công đặc trưng như: Thêu thùa các bộ quần áo thổ cẩm, mũ, thắt lưng đặc trưng của người Dao...

Ông Tiến được thừa kế thành quả từ cha là ông Hà Văn Đức, người biết nhiều về các phong tục tập quán Dao. Ngoài ra, ông Tiến còn học hỏi thêm các nghệ nhân giỏi vẫn còn lưu giữ được các nét truyền thống của người Dao trên địa bàn huyện và các địa phương khác. Những kiến thức tìm hiểu được, ông đều ghi chép cẩn thận.

Theo ông Tiến, chữ của người Dao có gốc từ chữ Nôm, còn bản thân ông Tiến đọc thông viết thạo chữ Nôm, từ tiếng Nôm Dao ông soạn ra tiếng Dao phù hợp với đời sống ngày nay. Như sách Dao cổ ghi quy trình thực hiện lễ Phùn voòng, là nghi lễ rất quan trọng bắt buộc trong đời người Dao Thanh Y, còn gọi là lễ Đặt tên. Tuy nhiên, khi soạn lại cuốn sách cho phù hợp với cuộc sống hiện tại, ông Tiến cũng xóa bỏ một số nghi thức lạc hậu nhằm rút ngắn thời gian hành lễ, tránh gây tốn kém cho gia chủ nhưng vẫn giữ vững phong tục tập quán của người Dao Thanh Y…

Ông Hà Xuân Tiến bên bộ sách mà mình đã biên soạn (ảnh chụp tháng 2/2020).

Tính đến nay, ông Tiến đã chép được 574 quyển sách lớn nhỏ với gần 16.000 trang. Các cuốn sách này cũng được ông chuyển đến cho các học trò của ông ở huyện Ba Chẽ và các xã Yên Than, Hải Lạng (Tiên Yên), xã Bằng Cả (TP Hạ Long)... để họ phát triển văn hóa Dao ở các vùng miền khác. Từ năm 2004 đến nay, ông Tiến còn tham gia giảng dạy nhiều lớp tiếng Dao cho cộng đồng, để nhiều người biết tiếng Dao, giúp cho công tác bảo tồn được tốt và thuận lợi trong công tác tuyên truyền. Nhất là trong thời điểm phòng chống dịch Covid-19, nhiều cán bộ thôn bản vừa biết tiếng Dao lại thành thạo tiếng phổ thông tuyên truyền rất thuận lợi.

Khi còn trẻ làm công tác đoàn, ông Tiến đã tham gia truyền dạy hát đối của người Dao cho nhiều người. Ông còn tự sáng tác các bài hát đối với nội dung ca ngợi quê hương, đất nước, ca ngợi Ba Chẽ đổi thay từ xây dựng nông thôn mới. Ông còn đứng ra tổ chức các đêm văn nghệ mang tên “Tiếng hát người Dao” tại xã Nam Sơn, đem hát đối người Dao đi dự các cuộc liên hoan văn nghệ người cao tuổi huyện, tỉnh.

Ông Hà Xuân Tiến (bên phải) đang trao đổi về kỹ thuật trồng thanh long với người dân trong thôn trên ruộng thanh long nhà mình (ảnh chụp từ tháng 2/2020).

Ông Tiến còn là già làng, trưởng bản tiên tiến tiêu biểu của huyện Ba Chẽ. Ông làm kinh tế giỏi và là một trong những người đi đầu của xã Nam Sơn về trồng cây thanh long trên diện tích 4ha theo hướng sản xuất hàng hóa.

Từ các thành tích của mình, ông Tiến đã 2 lần được nhận Bằng khen của UBND tỉnh vì đã có thành tích về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc năm 2013 và có thành tích xuất sắc thi đua giành danh hiệu “Già làng, trưởng bản tiên tiến tiêu biểu” lần thứ XI năm 2014. Ông Tiến được Hội Văn nghệ dân gian Quảng Ninh trao tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian Việt Nam năm 2019.

Anh Vũ