Người 'giữ hồn' lúa Baton

Vị ân nhân của làng

Đón tiếp chúng tôi trong căn nhà gỗ ngập tràn hương lúa nằm nép dưới chân núi Xuân Mãi, thoạt đầu, ông Bé có vẻ khá dè dặt và xen chút ngại ngùng. Ấy vậy mà chỉ sau vài câu hỏi han thân tình, ông đã nhanh chóng cởi mở tiếp chuyện như gặp lại bạn cũ lâu năm.

Với ông Bé, lúa Baton vô cùng quý hiếm mà ông không bao giờ muốn mất đi.

Kể về những nỗ lực làm kinh tế trong suốt nhiều năm qua, ông Bé hài hước nói, không thể nhớ nổi chính xác đã trồng được bao nhiêu diện tích keo trong rừng. Bởi cứ có đất trống là lại trồng, một phần đất để dành trồng lúa Baton, phần còn lại trồng keo lai, kết hợp làm trang trại chăn nuôi.

Tính đến nay, chỉ riêng đàn trâu bò đã có đến 30 con lớn nhỏ. Miệt mài làm lụng bao nhiêu năm, ông bảo, làm nhiều vậy cũng chỉ mong sao đủ để lo cho con cháu ăn học, chứ chẳng mong sẽ dư giả cho bản thân. Bởi lẽ, tâm nguyện lớn nhất của ông là con cháu mình được ăn học đến nơi đến chốn, dùng tri thức để thoát khỏi cái nghèo của miền núi.

Ngồi kế bên, vợ ông - bà Hồ Thị Nhung vui vẻ tiếp lời, ngày trước, cuộc sống còn nhiều khó khăn, việc học hành của con em miền núi còn chưa được người đồng bào coi trọng, bởi cái ăn cái mặc còn không đủ, tâm trí nào nghĩ đến chuyện học hành của con cháu. Vậy mà, nhìn những đứa trẻ trong làng đã nghèo lại không được đến trường học con chữ, ông Bé không đành lòng.

Từ đó, ông Bé đã mạnh dạn khai khẩn đất trồng rừng để phát triển kinh tế, lấy đó làm điều kiện cho con cái mình có thể đến trường học lại cái chữ. Những nỗ lực của ông cuối cùng cũng được đền đáp xứng đáng khi cây rừng nhờ bàn tay cần cù chăm sóc cứ thế phát triển xanh tốt, đem lại cho gia đình một nguồn thu đáng kể.

Làm được cho mình, ông lại tiếp tục giúp đỡ, hỗ trợ cho bà con trong vùng cùng thoái khỏi cái nghèo, rồi động viên, khuyến khích, vận động mọi người cho con cái được đến trường học chữ.

Để có được lòng tin của dân làng, ông luôn làm gương bằng cách khuyến khích con cái mình học tập, hỗ trợ hết khả năng để con cái có thể đến trường.

“Hồi đó, con đường từ làng đến trường học phải lội qua nhiều đoạn suối. Nguy hiểm và vất vả vô cùng, thế mà đều đặn quanh năm suốt tháng, ngày nào ông ấy cũng cõng mấy đứa con đến lớp, không để con phải mất một buổi học nào”, bà Nhung kể thêm.

Ông Bé tự hào kể, những đứa con của ông đều cố gắng, chăm chỉ học hành, có người bây giờ đã trở thành giáo viên, mang kiến thức về truyền dạy cho con em đồng bào quê hương miền núi. Đó là điều khiến ông hết sức phấn khởi và hạnh phúc.

Những câu chuyện của ông Bé, cứ thế được kể ra bằng giọng điệu tự nhiên nhất, chân thành nhất, như cái cách mà ông vẫn thường làm, đó là dùng tấm chân tình để giúp đỡ, hướng dẫn bà con trong việc nỗ lực thoát nghèo, cải thiện kinh tế đời sống. Có lẽ vì vậy, mà người dân tại Plây Kdhủh luôn xem ông Bé là “ân nhân” và dành cho ông sự yêu mến đặc biệt.

Một đời tâm huyết với Baton

Gác lại câu chuyện làm kinh tế thoát nghèo, ông Bé bắt đầu kể về những trăn trở của mình trong việc bảo tồn giống lúa Baton - một loại giống quý hiếm còn sót lại của đồng bào Bh’noong. “Chừ mà tìm giống chuẩn lúa Baton không còn nhiều đâu. Chỉ một số vùng còn giữ, nhưng cũng hiếm lắm rồi”, ông Bé trầm ngâm.

Căn nhà gỗ nằm dưới chân núi Xuân Mãi của ông Bé lúc nào cũng thoang thoảng mùi thơm đặc trưng của lúa Baton, giống lúa mà ông đã dành tất cả tâm huyết để bảo tồn và gìn giữ.

Lúa Baton là một loại giống quý hiếm còn sót lại của đồng bào Bh’noong.

Theo lời ông Bé, giống lúa Baton là nguyên liệu chính để làm ra những cặp bánh truyền thống trong các lễ hội tết mùa. Nếu không được gìn giữ, việc thực hiện nghi thức cúng tết mùa cũng khó có thể diễn ra, giá trị văn hóa vốn có mà tổ tiên để lại coi như bị thất truyền. Chỉ nghĩ đến đó thôi, ông Bé đã thoáng rùng mình, không dám tưởng tượng tiếp nữa.

Ông tâm sự, ông và nhiều già làng Bh’noong khác đều có chung một nỗi lo sợ, đó là những cái hiện đại sẽ làm mai một đi những giá trị truyền thống, dần dần sẽ không giữ được nét văn hóa riêng của vùng núi nữa. Cũng như việc giống lúa truyền thống của đồng bào Bh’noong đang ngày càng khan hiếm và đứng trước nguy cơ mất giống.

Xuất phát từ sự lo lắng đó, ông quyết tâm vận động đồng bào Bh’noong bằng mọi cách phải giữ gìn và bảo tồn giống lúa truyền thống này.

“Mấy năm trời, tôi tìm kiếm khắp nơi, chỉ để khôi phục lại giống lúa này. Quý lắm. Bên phòng nông nghiệp huyện họ biết chuyện nên đặt hàng nhờ tôi hỗ trợ nguồn giống để thực hiện dự án bảo tồn”, ông Bé vui mừng chia sẻ.

Nói rồi, ông kéo chúng tôi xuống căn nhà bếp, nơi được ông treo đầy những giàn lúa giống theo hình tháp ngược trên giàn cao hơn mặt đất chừng quá đầu người.

Theo lời giải thích của ông Bé, treo trên giàn bếp là phương thức lưu truyền lâu đời mà người Bh’noong dùng trong việc chọn giống lúa chuẩn để gieo trồng, bởi hơi khói từ bếp sẽ giúp hạt lúa thêm chắc mẩy, chống mối mọt rất tốt.

Tuy nhiên, để tìm ra giống lúa chuẩn đòi hỏi người chọn giống phải có kỹ năng, kinh nghiệm và phải thật sự am hiểu về khả năng phát triển của giống lúa rẫy, điều này không phải ai cũng có thể làm được

Ông Bé chỉ tay về phía những giàn lúa giống, hồ hởi nói, đây đều là giống lúa baton chuẩn, không lai tạp, được ông dày công tìm kiếm và bảo quản. Vừa nói, ông vừa mở bao lúa và giải thích cho chúng tôi về cách phân biệt giữa lúa Baton giống với Baton thường.

“Đây, những hạt lúa này nếu so với những hạt giống trên giàn bếp sẽ rất khó nhìn thấy được sự khác biệt, bởi hầu hết na ná giống nhau. Nhưng, nếu quan sát kỹ, ngoài kích thước nhỏ hơn, phía hai đầu hạt lúa này có thêm những sợi tua giống rễ, tạo nên điểm khác biệt thường thấy”, ông Bé nói.

LÊ KHÁNH