Nghĩ thêm về Nghi Sơn

Kỳ I: Luôn trong tầm soi chiếu

Ngó lại tấm ảnh chộp vội ở Khu kinh tế Nghi Sơn thời điểm tận xuân sơ hạ mười năm trước. Các cụ bà nón lá nhai trầu bỏm bẻm trong hàng nghìn người dân quây tụ và giăng hàng quanh sự kiện công bố LHDNS được cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư. Họ là những người trong số hàng nghìn hộ dân xã Tĩnh Hải, huyện Tĩnh Gia và vùng phụ cận. Trống cờ biểu ngữ loa phóng thanh vang vang lên một bầu không khí hội hè tưởng như chuẩn bị khánh thành một tổ hợp lọc hóa dầu lớn nhất Đông Nam Á. Như thoáng trong ánh mắt người dân những nét phấn chấn tin tưởng và cả nghiêm khắc rằng, “hàng nghìn hộ chúng tôi đã phải rời bỏ ruộng vườn với mảnh đất hương hỏa Tĩnh Hải, Hải Yến ngàn đời cha ông để lại để trao cho Nhà nước 350ha làm nhà máy lọc hóa dầu. Vậy nên các ông chớ có gây điều tiếng gì cho dân tôi đấy nhé!”.

Liên hiệp Lọc hóa dầu Nghi Sơn

Năm 2008 qua đi. Rồi 2009. Tiếp 2010, rồi 2012… LHDNS vẫn im ắng. Trên truyền thông thấy chả ỏ ê gì đến LHDNS. Lại dầy thêm câu hỏi “tại sao?”. Chả tin lẫn vin vào những đồn thổi rằng Quảng Ngãi có Dung Quất là do quê cụ Phạm Văn Đồng và ông Trần Đức Lương cũng như Thanh Hóa có Nghi Sơn bởi quê ông Lê Khả Phiêu (!?) Nhưng thiên hạ ít biết rằng, thời điểm tưởng như chùng xuống và im ắng ấy, các ông lớn, các đối tác liên doanh với Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (Petrovietnam) là Idemitsu Kosan, Công ty Hóa chất Mitsui Nhật Bản, Tập đoàn Dầu mỏ Kuwait khi đôi hồi, khi phải loang loáng các phương án cùng ngàn vạn phép tính của bài toán đầu tư vào LHDNS làm sao có lãi đây? Nhớ thêm lời bộc bạch của Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải hôm ký lễ trao thầu cho các liên doanh xây dựng theo phương thức chìa khóa trao tay (được coi là thủ tục cuối cùng để khởi công dự án): “Dự án thành công phải vượt qua nhiều khó khăn trở ngại và đòi hỏi rất nhiều nỗ lực của các bên liên quan. Nếu không chứng minh được dự án có lợi cho các bên liên quan thì không thể tiến hành việc ký kết hôm nay được. Chỉ cần một bên kém một chút thiện chí, nôn nóng là dự án vỡ. Dự án LHDNS đã được tiến hành theo hướng bền vững với phương châm các bên cùng thắng, cùng có lợi (Win-Win)”.

Những bộc bạch ấy nếu lấy làm duyên do để cắt nghĩa cho tiến trình chậm trễ Nghi Sơn có lẽ cũng tạm được?

Sau khởi công, vẫn có những trục trặc này khác, nhưng nhờ có đội ngũ chuyên gia giỏi, thợ lành nghề cùng ít nhiều kinh nghiệm từ Nhà máy Lọc dầu Dung Quất, tiến độ xây dựng LHDNS cũng thuận nhiều bề. Ngày 27-4-2018, nhà máy đã sản xuất ra dòng sản phẩm xăng Mogas 92 RON thương mại đầu tiên đạt tiêu chuẩn Euro 4 đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn thiết kế và tiêu chuẩn Việt Nam.

Ngày 19-5-2018, khởi động thành công Phân xưởng Cracking được coi là trái tim của LHDNS. Đến thời điểm này, phân xưởng đang hoạt động ổn định, đạt 70% công suất thiết kế và tiếp tục sản xuất ra nhiều sản phẩm trung gian để chế biến ra xăng cao cấp Mogas 95 Euro 4, Diesel Euro 4, hạt nhựa Polypropylene...

Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải: “Dự án thành công phải vượt qua nhiều khó khăn trở ngại và đòi hỏi rất nhiều nỗ lực của các bên liên quan. Dự án đã được tiến hành theo hướng bền vững với phương châm các bên cùng thắng, cùng có lợi (Win-Win)”.

Thứ dễ thấy nhất ở sảnh chính Trung tâm LHDNS là ba mặt đồng hồ to đùng chỉ giờ của Kuwait, Tokyo của Nhật Bản và Nghi Sơn của Việt Nam. Ở vị trí mặt tiền này, tôi đã có một buổi chiều thong thả ngắm ngó những gương mặt chuyên gia, thợ kỹ thuật diễu qua, xôm tụ nhất vẫn là tầm đổi ca. Trên ngực áo bảo hộ của họ đều nổi bật logo với sắc màu bắt mắt của ba thành viên góp nên Liên doanh Lọc hóa dầu Nghi Sơn (NSRP) kèm tấm thẻ nhận dạng. Việc ra vào, qua lại nơi đây là nghiêm ngặt. Trước khi vào LHDNS, người nhà máy đã điện ra Hà Nội đề nghị chúng tôi cung cấp họ tên, số thẻ nhà báo để họ làm thủ tục cấp thẻ nhận dạng. Anh bảo vệ chỉ cho tôi kia là tốp chuyên gia, thợ người Kuwait, Nhật và cả người Âu. Họ trong đội hình hơn 200 người nước ngoài làm việc ở đây. Anh nói vui, khu tập thể khá sang của NSRP như khách sạn lưu trú nhiều quốc tịch mang hơi hướng Liên Hợp Quốc! Bất chợt gặp lại một đôi quen là hai vợ chồng Nguyễn Tấn Lực và Lê Kim Oanh. Cả hai quê Quảng Ngãi đều học Khoa Lọc hóa dầu ở Đại học Đà Nẵng. Hai vợ chồng ra LHDNS đã 3 năm nay. Họ đều vội nên tôi chưa kịp hỏi chuyện thời gian ở Nghi Sơn thế nào? Chắc sinh hoạt của đôi vợ chồng trẻ có con nhỏ ấy cũng bấn. Nghe nói Tết này họ tranh thủ về Quảng Ngãi…

Những lối đi hun hút lộ thiên xuyên vào nhà máy lọc hóa dầu có mái che cũng có một đoạn chững. Ấy là chúng tôi đang dừng ở vị trí dùng cho vị khách nào hoặc công nhân nhà máy chưa dứt được cố tật thuốc lá. Không phải ai đó tạm dịu đi cơn nghiền nhưng cũng thầm phục cho các yếu nhân của NSRP đã nắm được cái thóp, cái thói xấu khi dám đặt uỵch một cơ sở lọc hóa dầu hiện đại tại một đất nước mà Bắc miền Trung đây còn vương vất bao lề thói của lề lối tiểu nông và cố chiều khi xây dựng và hoạch định vị trí an toàn cho thứ lửa khói vốn rất kỵ trong cái nghề dầu lửa! Vâng, hệt như cuộc sống cái gì cũng có thứ van xả của nó. Cũng như ở đây, như bất hợp lý mà lại có lý, như cái van xả to tướng là ngọn lửa đặc trưng khu hóa dầu vàng khé, nổi bật trong chiều đông Nghi Sơn. Lâu nay dân Nghi Sơn và vùng phụ cận đã quá quen với hình ảnh đó, mặc dù nhà máy vận hành thương mại mới được ít tháng. Nhớ hồi đầu tháng 8-2018, trên mạng tá hỏa lan truyền cái tin LHDNS bị hỏa hoạn với hình ảnh ngọn lửa phụt đỏ khé trong đêm. Hóa ra trong quá trình chạy thử xuất hiện tình huống và hiện tượng đốt thứ nhiệt thừa ấy. Các cơ quan chức năng và Công an Thanh Hóa đã phải thay nhau lên truyền thông giải thích.

Dân Việt từng bị cơn ám ảnh Formosa xả thải độc ra biển nên khi trên mạng lẫn truyền thông lề phải truyền cái tin LHDNS thời điểm năm 2017 và đầu 2018 xả thải ra biển đã nhảy dựng lên. Hóa ra là được phép. Kỹ sư Thịnh phụ trách môi trường của LHDNS điềm tĩnh bộc bạch với tôi rằng, “mặc dù các thông số nước thải được phép và cho phép nhưng chúng tôi luôn nghiêm ngặt trong từng công đoạn xử lý”.

(Xem tiếp kỳ sau)

* Bài viết trích từ ấn phẩm “Huyền thoại những công trình Dầu khí” - NXB Lao Động - 2019

Xuân Ba