Nghệ thuật công cộng và thẩm mỹ công chúng
Những ngày qua, chuyện lùm xùm chung quanh vụ tượng 12 con giáp thân người ở Khu du lịch Hòn Dấu, Ðồ Sơn, Hải Phòng đã đặt ra nhiều vấn đề về việc quản lý mỹ thuật nơi công cộng; ý thức của người sáng tác, doanh nghiệp và người dân trong cung cấp dịch vụ và hưởng thụ văn hóa tinh thần.
Nhìn lại "lịch sử" ra đời bộ tượng này, theo Sở Du lịch Hải Phòng, thấy nó không thuộc danh mục tác phẩm của trại sáng tác điêu khắc quốc tế được cấp phép tổ chức tại Khu du lịch Hòn Dấu năm 2007. Trả lời báo chí, tác giả Trần Minh Tuấn cũng cho biết bộ tượng do ông sáng tác tặng Khu du lịch; khẳng định các "tác phẩm nghệ thuật" của mình không hề dung tục mà nhằm ca ngợi, tôn vinh vẻ đẹp thuần khiết về hình thể và cái đẹp cao thượng về tinh thần của con người.
Song, không chỉ dư luận, nhiều ý kiến trong giới chuyên môn cũng bức xúc lên tiếng về tính "nghệ thuật" của tượng, cho rằng nó quá xấu về tạo hình cũng như sai lầm trong cách đặt vấn đề, khi gắn đầu 12 con giáp vào thân người là đi ngược triết lý nhân văn, không phù hợp quan niệm văn hóa tâm linh của người Việt. Trước tình hình đó, sau khi để chủ doanh nghiệp tạm thời "khắc phục" bằng một số giải pháp che chắn phần nhạy cảm cho tượng (nhưng lại càng khiến dư luận bức xúc), Sở Văn hóa và Thể thao Hải Phòng đã yêu cầu phong tỏa, quây kín khu vực tượng không cho khách tham quan vào. Ðây là giải pháp tạm thời trong khi chờ UBND thành phố cho phép thành lập Hội đồng thẩm định cần thiết theo quy định của pháp luật, làm rõ việc trưng bày 12 bức tượng trên có vi phạm Ðiều 19 Nghị định 158/2013/NÐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch và quảng cáo (theo mục b, khoản 1 về việc treo, trưng bày tranh, ảnh, lịch hay đồ vật khác có nội dung khiêu dâm, kích động bạo lực, đồi trụy tại vũ trường, nơi khiêu vũ công cộng, nhà hàng karaoke, cơ sở lưu trú du lịch, nhà hàng ăn uống, giải khát hoặc tại nơi hoạt động văn hóa và kinh doanh dịch vụ văn hóa công cộng khác). Từ đó mới đề xuất giải pháp để bảo đảm xem xét, xử lý thỏa đáng việc trưng bày bộ tượng; đồng thời bảo đảm quyền kinh doanh hợp pháp của doanh nghiệp, phù hợp môi trường du lịch của thành phố.
Sự việc này một lần nữa báo động tình trạng tự do, tùy tiện, cẩu thả trong hoạt động sản xuất chế tác, trưng bày tượng, biểu tượng… tại nơi công cộng ở nước ta. Thực tế cho thấy, có không ít sản phẩm mỹ nghệ, tượng, biểu tượng và cả công trình mỹ thuật chất lượng và thẩm mỹ kém lâu nay vẫn ngang nhiên xuất hiện ở các cơ quan, đơn vị, nơi công cộng; thậm chí tại những địa chỉ văn hóa, lịch sử. Song không phải cái nào cũng bị "phát hiện", hoặc có biết chăng nữa thì vẫn phải chấp nhận cho tồn tại vì nhiều lý do. Theo quy định của ngành mỹ thuật, những loại tượng như bộ 12 con giáp không thuộc diện phải cấp phép vì không phải là công trình mỹ thuật, thuộc dự án nào. Nếu đặt ở trong nhà, xưởng chế tác, không gian riêng của cá nhân thì không sao, nhưng khi đã đem ra nơi công cộng cần phải có sự thẩm định của giới chuyên môn và các cơ quan chức năng. Họa sĩ Trần Khánh Chương, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam cho rằng, Nghị định số 113/2013/NÐ-CP ngày 2-10-2013 của Chính phủ quy định việc giám sát triển lãm, đặt tượng đài ngoài trời rất chặt chẽ nhưng tượng trong các khuôn viên, nơi công cộng lại không được quan tâm và hiện đang là khoảng trống pháp luật. Cần phải bổ sung điều này vào Nghị định để bảo đảm món ăn tinh thần lành mạnh đối với công chúng, không làm cho mọi người có cảm giác nghệ thuật bị biến dạng. Một số ý kiến trong giới đặt vấn đề, từ sự việc bộ tượng 12 con giáp, cũng nên xem lại và xử lý nhiều tượng, biểu tượng chất lượng kém khác; bởi đó cũng là những thứ "rác" gây ô nhiễm môi trường văn hóa nước nhà.
Trước tình trạng việc xây dựng, trưng bày tượng, biểu tượng… có nội dung, hình thức không phù hợp văn hóa Việt Nam tại một số cơ quan, đơn vị, khu du lịch và địa điểm công cộng tác động không tốt đến môi trường văn hóa, thị hiếu thẩm mỹ của cộng đồng thời gian qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa có Văn bản số 1313/BVHTTDL-MTNATL gửi UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, đề nghị UBND các tỉnh, thành phố chỉ đạo các Sở: Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Văn hóa và Thể thao; Du lịch tăng cường công tác tuyên truyền; hướng dẫn các cơ quan, đơn vị, khu du lịch, địa điểm công cộng trưng bày tượng, biểu tượng và công trình mỹ thuật ngoài trời đúng quy định của pháp luật, phù hợp văn hóa Việt Nam. Có thể thấy, bên cạnh ý thức của cá nhân và đơn vị sáng tạo, sử dụng, sự quan tâm, vào cuộc của các cơ quan quản lý và giới chuyên môn là điều rất cần thiết để góp phần dẹp bỏ những loại "rác văn hóa"; xây dựng thêm nhiều tác phẩm, công trình mang tính nghệ thuật nơi công cộng có tác động, ảnh hưởng tốt đến nhu cầu và thị hiếu thẩm mỹ của công chúng.
PHƯƠNG LIÊN