Ngày 2-9 lịch sử qua kí ức của người chiến sĩ Công an bảo vệ lễ đài

Từ một công nhân trẻ

Căn nhà của ông Phạm Gia Đốc, vị đội trưởng công an từng tham gia bảo vệ lễ đài ngày 2-9-1945 được nhắc đến ở trên nằm lặng lẽ trong một con ngõ nhỏ trên phố Hàng Quạt (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội). Năm nay đã 94 tuổi, đôi mắt đã không còn vẻ tinh anh năm nào nhưng người chiến sĩ ấy vẫn giữ cho mình sự minh mẫn, để có thể kể lại từng chi tiết nhỏ về khoảnh khắc lịch sử của dân tộc.

Sinh ra trong một gia đình nghèo ở Hà Nội, sau một thời gian ngắn học nghề ở Trường Kỹ nghệ Hà Nội, năm 1941, ông Đốc xin vào làm công nhân tại nhà máy Điện Yên Phụ. Cuộc sống vốn dĩ khó khăn, lại chứng kiến cảnh người dân phải chịu sự áp bức của phát xít Nhật và thực dân Pháp, chàng trai trẻ Phạm Gia Đốc nung nấu lòng căm thù quân xâm lược.

Đến năm 1943, sau khi tổ chức Việt Minh đầu tiên của nhà máy Điện Yên Phụ được thành lập, thì chỉ một năm sau đó, ông Đốc đã vượt qua các thử thách để được kết nạp vào tổ chức.

Ông Phạm Gia Đốc và bức ảnh ngày 2-9 lịch sử.

Ông Đốc nói: “Tôi đã phải trải qua nhiều thử thách của các đồng chí trong tổ chức để được tham gia cách mạng. Sau một thời gian, cảm thấy tôi đã đạt yêu cầu, các đồng chí hướng dẫn tôi đọc lời tuyên thệ rồi kết nạp. Nhiệm vụ của tôi sau khi tham gia cách mạng là rải truyền đơn, dán áp phích tuyên truyền và làm công tác tuyển chọn những công nhân khác trong nhà máy tham gia cách mạng. Ngày đó, giặc lùng bắt Việt Minh rất tợn, các cán bộ hoạt động bí mật là công nhân của nhà máy đều phải hết sức cẩn thận trong công tác tuyên truyền. Chỉ sơ sẩy một chút là lộ ngay”.

Sau khi được tham gia tổ chức, ông Đốc cùng các chiến sĩ cách mạng trẻ tuổi ngày ấy đều hừng hực khí thế, tự rèn luyện bản thân cả về thể lực lẫn học thức để chuẩn bị cho thời điểm giành chính quyền. Sau một ngày làm việc mệt mỏi tại nhà máy điện, nhóm công nhân lại tập trung để luyện tập võ nghệ dưới sự hướng dẫn của các võ sư cũng là công nhân trong nhà máy.

Các lớp học võ này được mở công khai và hoàn toàn miễn phí. Ông Đốc vẫn nhớ rõ, thầy dạy võ của mình khi đó có 2 người là ông Phùng và ông Diệu, nhà ở số 14 đường Yên Phụ.

Đến tháng 8-1945, khi cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền nổ ra ở Hà Nội, ông Phạm Gia Đốc cùng anh em đồng nghiệp trong nhà máy Điện Yên Phụ cũng là một trong những tổ chức cốt cán, góp sức vào thành công của cuộc cách mạng. Sau bao nhiêu năm, khi nhắc lại thời khắc lịch sử ấy, giọng của ông Đốc vẫn còn nguyên sự hào hùng.

Kế hoạch mít-tinh giành chính quyền được thông qua từ đầu tháng 8, khi nghe lời kêu gọi, hàng trăm công nhân trong nhà máy ai cũng háo hức tham gia. Thậm chí, có một số lãnh đạo nhà máy cũng xin được đi cùng.

“Đơn vị nhà máy điện có hàng trăm người tham gia, đứng ở hàng trong, một bên là thanh niên từ các hội nhóm khác, đối diện là lính bảo an của chính phủ bù nhìn. Khi một quan chức của chính phủ phát biểu bên hông Nhà hát Lớn, người của mình lao lên gạt ông ấy ra để hô khẩu hiệu. Phía bên trên, lá cờ cách mạng tung bay trước sự bất lực của đám lính”, ông Đốc kể lại.

Sau khi nhìn thấy lá cờ cách mạng, hàng trăm, hàng ngàn người cùng hò reo hô khẩu hiệu. Trước khí thế không thể ngăn cản đó, đám lính bảo an chỉ biết đứng im quan sát sau đó từ từ rút lui. Nhân cơ hội đó, lực lượng cách mạng cử người canh gác luôn tại những cơ sở đã giành được. Tiếp đó, trong 2 ngày 18 và 19-8-1945, phong trào cách mạng lan rộng khắp Hà Nội, các khu vực trọng yếu dần được tiếp quản.

Một buổi họp mặt của những chiến sĩ Sở Công an Bắc Bộ.

Ông Đốc nhớ lại: “Đến cuối ngày 19-8, tại Hà Nội chỉ còn duy một trại an ninh, bây giờ là khu vực rạp Tháng Tám chưa giành được. Ở đây có một đại đội lính khố xanh đang chiếm đóng, được trang bị tiểu liên và xe tăng của Nhật. Việc giành chính quyền ở đây kéo dài từ sáng đến tận 5 giờ chiều mới có kết quả. Trước sự bao vây của quân dân ta, lính Nhật đã phải rút lui còn số lính bảo an ở đây thì đầu hàng vô điều kiện”.

Đội bảo vệ lễ đài lịch sử

Sau khi cách mạng thành công, Sở Công an Bắc Bộ do ông Chu Đình Xương làm giám đốc được thành lập với nhiệm vụ bảo vệ chính quyền mới. Ông Đốc được tổ chức tin tưởng và giao cho nhiệm vụ đội trưởng trong đơn vị.

“Khi đó, chính quyền được thành lập một cách gấp rút để sớm tuyên bố tự chủ nên mọi việc đều được lên kế hoạch chuẩn bị từ rất lâu. Ai làm nhiệm vụ gì, công an, giải phóng quân hay ủy ban đều đã được sắp xếp từ trước. Nhiệm vụ bảo vệ lễ đài cũng là nhiệm vụ quan trọng đầu tiên của tôi với cương vị mới”, ông Đốc kể.

Khi đó, do tính chất đặc biệt của nhiệm vụ, vai trò của những đội bảo vệ cũng vô cùng quan trọng nên mọi người chỉ được thông báo trước khi buổi lễ diễn ra 2 ngày. Chỉ những chiến sĩ có thể hình, thể lực tốt, sẵn sàng ứng phó với mọi tình huống nguy hiểm có thể xảy ra mới được lựa chọn. Đích thân Giám đốc Sở Công an Bắc bộ là người lựa chọn các chiến sĩ tham gia nhiệm vụ này.

Sau khi được thông báo nhiệm vụ, các chiến sĩ trong tổ bảo vệ lễ đài được sắp xếp ăn nghỉ luôn tại Sở Công an. Việc trực chiến như vậy với ông Đốc và các đồng đội không có gì khó khăn, mới lạ nhưng cảm giác sắp được tham gia một nhiệm vụ quan trọng đến như vậy khiến mọi người đều mất ngủ vì hồi hộp.

Đến ngày 2-9-1945, buổi lễ mít-tinh lịch sử diễn ra từ lúc 14 giờ nhưng lực lượng bảo vệ đã có mặt từ sáng sớm để chuẩn bị. Các chiến sĩ được phát đồng phục, quần dài trắng, đứng cách khu vực lễ đài, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Bản Tuyên ngôn độc lập chỉ vài bước chân.

Ông Phạm Gia Đốc (người thứ ba từ phải sang) cùng đồng đội cũ trong buổi gặp mặt tại Công an Hà Nội.

Ông Đốc kể: “Chúng tôi được chia ra làm 3 đội, mỗi đội có 10 người đứng bảo vệ ở vòng thứ hai. Ngoài ra còn các anh giải phóng quân ở chiến khu mới về, vòng ngoài cùng là lực lượng thanh niên. Trong suốt hơn 3 tiếng diễn ra buổi lễ, tôi cùng anh em chỉ nhìn về phía trước, không được phép quay lại hay ngẩng đầu lên nhìn nên cũng vì thế mà chúng tôi không được nhìn thấy Bác thời điểm đọc Bản Tuyên ngôn độc lập”.

Trong suốt cuộc đời của mình, có lẽ chưa bao giờ ông Đốc cảm thấy xúc động đến như vậy, khi chứng kiến cả biển người trước mặt đứng trang nghiêm, trật tự khi Bác Hồ bắt đầu cất giọng “Hỡi đồng bào cả nước!”... Đất nước độc lập rồi, chúng ta đã thành công - đó là những suy nghĩ đang chạy qua đầu chàng trai trẻ Phạm Gia Đốc, một nhân chứng của lịch sử có mặt trong thời khắc thiêng liêng của đất nước.

“Ngày hôm đó, mọi việc diễn ra suôn sẻ, không hề có sự cố mặc dù trước đó tôi chưa bao giờ thấy sự kiện nào có đông người như vậy. Tối hôm đó, tôi đã được ngủ một giấc ngon lành”, ông Đốc chia sẻ.

Sự tiếc nuối không được nhìn thấy Chủ tịch Hồ Chí Minh của ông Đốc sau đó cũng được bù đắp khi ông vinh dự được gặp Bác 4 lần.

“Ngoài ra, tôi còn được gặp Bác nhiều lần khác như lần ở Sở Công an Bắc bộ, Công an Hoàn Kiếm. Tôi còn vinh dự được Bác tặng huy hiệu hình lá cờ Việt Nam để gắn lên cổ áo. Rất tiếc, món quà quý giá ấy đã bị bom đạn vùi lấp hết. Đến ngôi nhà của tôi cũng tan nát bởi mưa bom của giặc”, ông Đốc bùi ngùi nói.

Đến ngày 19-12-1946, Sở Công an Bắc bộ giải thể để thực hiện nhiệm vụ mới, ông Đốc cùng đồng đội bám trụ tại Hà Nội trong gần 8 năm để chiến đấu trong lòng địch. Sau này, trong chiến dịch Điện Biên Phủ, ông Đốc cũng tham gia truy bắt gián điệp tại các tỉnh Thái Nguyên, Tuyên Quang.

Sau khi chuyển ngành, ông Đốc về nhận nhiệm vụ làm Hiệu phó Trường Đào tạo nghiệp vụ công nhân kỹ thuật của Hà Nội. Chiến tranh tiếp diễn, ông Đốc lại nhận nhiệm vụ đưa đón, dẫn đường cho bà con đi sơ tán và phát triển kinh tế ở vùng tự do. Sau năm 1975, khi đất nước hoàn toàn thống nhất, ông Đốc tham gia đoàn cán bộ miền Bắc vào công tác ở miền Nam 3 năm với nhiệm vụ hỗ trợ công tác quản lý và đào tạo cán bộ. Năm 1979, ông trở ra Bắc và nghỉ hưu. Từ đó đến nay, ông Đốc nhận trách nhiệm làm phó ban liên lạc cho anh em đồng đội cũ trong Sở Công an Bắc bộ.

Phong Hiền