'Một bước tiến, hai bước lùi' trong thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1

Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) đã công bố rằng hai nước đã đạt được một thỏa thuận lịch sử và có thể thi hành được, đòi hỏi phải cải cách cơ cấu và thay đổi khác đối với chế độ kinh tế và thương mại của Trung Quốc trong một loạt các lĩnh vực từ sở hữu trí tuệ đến tiền tệ và ngoại hối. Thỏa thuận này cũng cam kết Trung Quốc sẽ thực hiện các giao dịch nhập khẩu bổ sung đáng kể các sản phẩm và dịch vụ của Mỹ.

Văn kiện của thỏa thuận gồm 9 chương liên quan đến sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ, thực phẩm và nông sản, dịch vụ tài chính, tỷ giá hối đoái và minh bạch, mở rộng thương mại, đánh giá song phương và giải quyết tranh chấp. Hãng thông tấn Tân Hoa Xã của Trung Quốc cho rằng thỏa thuận này nói chung là phù hợp với định hướng chính trong cải cách sâu rộng và mở cửa của Trung Quốc cũng như các nhu cầu nội bộ để thúc đẩy sự phát triển kinh tế chất lượng cao. Với cuộc thương chiến đã kéo dài giữa hai bên, không có gì đáng ngạc nhiên khi các câu hỏi được đặt ra là ai thắng và ai thua. Cần phải nhấn mạnh rằng đây chỉ là Giai đoạn 1 và một con đường dài vẫn ở phía trước về mặt thực thi và thực hiện các điều khoản được công bố. Có một cái giá mà các công ty Mỹ đã phải trả khi nhập khẩu các bộ phận và thành phẩm từ Trung Quốc và những người đã trả 40 tỷ USD tiền thuế bổ sung kể từ khi chính quyền Trump áp đặt đợt thuế quan đầu tiên của mình. Trong khi hầu hết các nghiên cứu lưu ý rằng chính các công ty và người tiêu dùng Mỹ đã trả giá thuế quan, Tổng thống Trump vẫn khẳng định rằng chính Trung Quốc chịu chi phí này. Nhiều nhà kinh tế Mỹ nói rằng cuộc chiến thương mại đã làm hỏng nền kinh tế Mỹ và tác động được cảm nhận bởi khu vực sản xuất.

Mỹ đã bắt đầu quá trình áp thuế đối với hàng nhập khẩu của Trung Quốc với quan điểm là cắt giảm, nếu không loại bỏ được, thâm hụt thương mại với Trung Quốc. Nếu theo con số thống kê thì Mỹ là kẻ thua cuộc. Như nhà kinh tế Paul Krugman đã chỉ ra, thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc đã tăng lên, không giảm và hiện là 691 tỷ USD trong 12 tháng tính đến tháng 10 so với 544 tỷ USD cùng kỳ năm 2016. Mỹ muốn khép lại thâm hụt thương mại đối với hàng hóa sản xuất, thì thỏa thuận hiện tại đang thúc đẩy thành công trong việc buộc Trung Quốc chấp nhận nhiều sản phẩm nông nghiệp hơn. Các báo cáo cho thấy thỏa thuận này có thể bao gồm các giao dịch mua nông sản trị giá 40-50 tỷ USD của Trung Quốc. Theo các nhà chiến lược gia đầu tư, mục tiêu xuất khẩu nông sản của Mỹ sang Trung Quốc là không thực tế, và có lẽ mối quan tâm lớn hơn, không có dấu hiệu nào cho thấy hai bên muốn sử dụng quy trình Giai đoạn 1 này để đi đến một thỏa thuận lớn hơn nhằm ngăn chặn sự gián đoạn kinh tế toàn cầu rộng lớn hơn.

Các nhà phân tích của Viện Doanh nghiệp Mỹ không đồng ý với ý kiến cho rằng không có gì đạt được trong thỏa thuận Giai đoạn 1. Đây là một thỏa thuận sơ bộ, nhưng điểm quan trọng là Mỹ đã không từ bỏ đòn bẩy và có thể ứng phó nhanh chóng với việc kiềm chế Trung Quốc. Một trong những lĩnh vực có vấn đề là chuyển giao công nghệ. Trung Quốc khó có thể thay đổi hành vi liên quan đến chuyển giao công nghệ bắt buộc. Vấn đề thứ hai là thương mại mở rộng 246 tỷ USD trong năm tới và 326 tỷ USD vào năm 2021. Việc xem xét rằng thương mại trị giá 186 tỷ USD trong năm 2017 và dự kiến 169 tỷ USD trong năm 2018, điều hoài nghi là Mỹ có nhiều hàng hóa và dịch vụ để xuất khẩu. Có lẽ kỳ vọng là trong lĩnh vực dịch vụ tài chính nơi Trung Quốc cam kết hạ thấp các rào cản. Đổi lại các cam kết chi tiết của Trung Quốc, tất cả những gì Mỹ sẽ làm là hủy bỏ tăng thuế theo kế hoạch, nhưng sẽ duy trì mức thuế 25% đối với hàng nhập khẩu Trung Quốc trị giá khoảng 250 tỷ USD, cùng với 7,5% đối với khoảng 120 tỷ USD hàng nhập khẩu của Trung Quốc. Cần nhấn mạnh rằng cho đến nay chỉ có những điều cốt lõi trong thỏa thuận mà văn kiện có thể thực hiện vào tháng 2 năm 2020. Với chương trình nghị sự đầy tham vọng của Mỹ không chỉ đạt được cán cân thương mại với Trung Quốc, mà còn thay đổi tiến trình chính sách công nghiệp rất thành công của nước này, thật sự đáng ngạc nhiên nếu Mỹ có thể đạt được tất cả các mục tiêu trong một thỏa thuận. Nhưng vì một con đường đã được đặt ra, và có đủ các điều khoản an toàn được xây dựng theo thỏa thuận để đảm bảo rằng sẽ có một số yêu cầu tuân thủ.

Các thông tin được tiết lộ cho đến nay bao gồm: (i) Trung Quốc sẽ giải quyết các mối quan tâm lâu dài trong lĩnh vực bí mật thương mại, sở hữu trí tuệ liên quan đến dược phẩm, nhãn hiệu chỉ dẫn địa lý và thực thi chống hàng lậu và hàng giả. (ii) Chương Chuyển giao công nghệ đã đưa ra các nghĩa vụ ràng buộc và có thể thi hành được để giải quyết các lo ngại về các hành vi không công bằng của Trung Quốc. Bắc Kinh đã đồng ý chấm dứt hoạt động chuyển giao công nghệ bắt buộc và đầu tư ra nước ngoài trực tiếp nhằm mua lại các công ty công nghệ nước ngoài, theo đuổi các kế hoạch công nghiệp tạo ra méo mó thị trường. (iii) Chương Nông nghiệp đã giải quyết vấn đề về rào cản cơ cấu đối với thương mại và sẽ dẫn đến việc mở rộng mạnh mẽ xuất khẩu thực phẩm, nông sản và thủy sản của Mỹ. Ở lĩnh vực dịch vụ tài chính, Trung Quốc đã đồng ý giải quyết một số vấn đề lâu dài về rào cản thương mại và đầu tư đối với các dịch vụ xếp hạng tín dụng, bảo hiểm, chứng khoán và tín dụng của Mỹ. (iv) Trung Quốc cũng đã đồng ý giải quyết các thực tiễn tiền tệ không công bằng bằng cách kiềm chế sự mất giá cạnh tranh và nhắm mục tiêu tỷ giá hối đoái. (v) Chương Thương mại mở rộng cam kết Trung Quốc sẽ tăng mạnh nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ từ Mỹ trong hai năm tới với mức không dưới 200 tỷ USD so với năm 2017. (vi) Cuối cùng, một chương Giải quyết tranh chấp đưa ra về thực thi thỏa thuận và để giải quyết tranh chấp nhanh chóng.

Trong một cuộc phỏng vấn, Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer, xác nhận rằng Mỹ dự kiến sẽ tăng gấp đôi xuất khẩu sang Trung Quốc trong hai năm tới và mức mục tiêu của các lĩnh vực khác nhau sẽ là một phần của thỏa thuận. Năm 2017, Mỹ xuất khẩu hàng hóa trị giá 128 tỷ USD. Trong con số gia tăng, khoảng 40-50 tỷ USD sẽ là hàng nông sản. USTR cũng lưu ý rằng đây chỉ là giai đoạn đầu tiên trong số nhiều giai đoạn và có thể được mô tả như là một “chiến thắng từng phần”. Vấn đề thương mại và thuế quan đã bị vượt qua bởi vấn đề chuyển giao công nghệ. Không có gì đáng ngạc nhiên, các vấn đề rắc rối hơn của thỏa thuận Giai đoạn 1 có thể liên quan đến việc điều chỉnh sự khác biệt giữa hai nước về vấn đề này. Ngay cả khi các vấn đề thương mại, công nghệ và thuế quan được gỡ rối, vẫn có một khía cạnh khác có thể mở ra trong cuộc chiến tranh giữa Mỹ và Trung. Đây là trong lĩnh vực tài chính. Như trong công nghệ, tài chính là một lĩnh vực mà Mỹ là bá chủ toàn cầu và sử dụng sức mạnh đó để mở rộng quyền bá chủ chính trị trên toàn thế giới. Như trong lĩnh vực công nghệ, tài chính là một lĩnh vực mà Trung Quốc muốn thử nghiệm đi đầu và giảm sự phụ thuộc vào Mỹ.

Việt Dũng