Móng Cái phục hồi Lễ tế đàn Xã Tắc

Đền Xã Tắc tọa lạc tại khu 3, phường Ka Long, thành phố Móng Cái. Ảnh: Thu Hằng

Đền Xã Tắc trước kia có tên gọi là “đàn miếu Xã Tắc Đại vương”, tọa lạc tại khu 3, phường Ka Long, thành phố Móng Cái. Theo Hồ sơ xếp hạng di tích, đền được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XIII, đầu thế kỷ XIV, dưới thời nhà Trần để thờ thần Xã Tắc - Bản cảnh thành hoàng của châu Móng Cái xưa. Tại đây còn thờ Hưng Nhượng Đại vương Trần Quốc Tảng, Cao Sơn Đại vương, Long thần thổ địa của bản thôn và các vị tiên công của những dòng họ đã có công đến khai khẩn vùng đất này.

Tương truyền, xưa kia, đền Xã Tắc được xây dựng tại mép sông Thác Mang với quy mô khá lớn gồm ba gian nhà, mặt quay về hướng Nam, mái lợp ngói âm dương. Đầu thế kỷ XX, trong một lần bão lớn, đền bị sạt lở và được nhân dân di chuyển vào trong khu vực Xoáy Nguồn với quy mô nhỏ hơn trước. Do vậy, trước đây, đền còn có tên khác là miếu Xoáy Nguồn.

Trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm của lịch sử, ngôi đền đã nhiều lần được trùng tu, lớn nhất là năm Kỷ Mão, niên hiệu Tự Đức thứ 32 (1879). Đến năm 1989, các thương nhân thường đến đền để cầu lộc, đã đóng góp tiền, công sức tu sửa lại, lập tượng thờ Xã Tắc Đại vương, Ngọc Hoa Công chúa, Đức thánh Trần Hưng Đạo.

Với giá trị lịch sử, văn hóa, tâm linh đặc biệt của ngôi đền, từ cuối năm 2009, UBND tỉnh Quảng Ninh đã ban hành quyết định phê duyệt dự án xây dựng trùng tu, tôn tạo đền Xã Tắc với mục tiêu bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử, văn hóa của khu di tích, đồng thời, tạo cảnh quan khu vực, hình thành điểm du lịch gắn liền với phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Móng Cái.

Đền Xã Tắc ngày nay được xây dựng theo hướng Nam, trên một khu đất cao, thoáng mát với diện tích khuôn viên khoảng 20.000m2. Ngôi đền chính có diện tích 308m2, được xây dựng theo kiểu chữ “công”. Trong đó, tòa tiền đường gồm ba gian hai chái, hai gian chung đường và ba gian hậu cung. Đền được xây hai tầng tám mái với những họa tiết hoa văn chạm trổ truyền thống, tinh xảo, mái lợp ngói mũi hài.

Tương truyền, nơi này từng là địa điểm sinh hoạt tín ngưỡng, tâm linh linh thiêng của cư dân Móng Cái và các vùng lân cận. Ngoài những ngày cúng rằm và mồng Một hàng tháng, tại đền còn diễn ra 5 ngày lễ chính trong năm là ngày 16-1, 2-5, 16-8, 16-12, 18-12 (âm lịch). Trong những ngày này, người dân trong khu vực được chia thành 5 tổ. Trong một năm, mỗi tổ được phân công lo một lễ chính.

Ngày 16-1 là ngày lễ cầu an. Trong ngày này, người ta thịt một con lợn, lòng lợn được nấu thành một vạc cháo to, thịt được luộc lên làm lễ cúng Xã Tắc Đại vương. Ngoài ra, người dân trong tổ còn làm thuyền giấy, sắm nhiều hoa quả, vàng mã, rượu, bánh... cúng trong suốt một ngày, sau đó mang thuyền thả xuống sông cầu bình an, cầu tài, cầu lộc. Còn cháo và thịt được chia cho 5 tổ. Nghi lễ này kéo dài và tồn tại suốt nhiều thế kỷ.

Với người dân sống trên địa bàn, đền Xã Tắc từ lâu đã trở thành chốn linh thiêng để họ gửi gắm những tâm tư, nguyện vọng rất đỗi đời thường của mình. Đặc biệt, các nghi lễ truyền thống tại đền đều được người dân bản địa mong muốn phục dựng để góp phần lưu truyền, giáo dục cháu con và các thế hệ mai sau. Cụ Trịnh Tiến Xoan, một người dân gốc làng Ninh Dương cũ cho biết: “Tôi sinh ra và lớn lên ở làng Ninh Dương cũ. Tôi cũng như người dân gốc ở đây đều biết đến đền Xã Tắc. Xưa kia, hàng tháng, hàng năm, nơi này đều tổ chức lễ tế. Nay, được biết thành phố đang phục dựng lại lễ tế, người dân chúng tôi rất phấn khởi, vui mừng. Chúng tôi rất chờ đợi lễ được phục dựng khang trang, bài bản, đúng tục lệ...”.

Ông Lê Ngọc Lưu, Phó Chủ tịch UBND thành phố Móng Cái, Quảng Ninh cho biết: Lễ tế đàn Xã Tắc là một nghi lễ truyền thống mang đậm tính nhân văn, biểu hiện cho nghi lễ nông nghiệp lúa nước của dân tộc Việt Nam. Bảo tồn đàn Xã Tắc và phục hồi Lễ tế đàn Xã Tắc là gìn giữ giá trị nhân văn của dân tộc, đồng thời, nó cũng đóng góp một giá trị văn hóa độc đáo vào đời sống tâm linh của người Việt Nam nói chung của người dân thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh nói riêng.

Thể theo nguyện vọng của nhân dân và để đền Xã Tắc luôn là một điểm đến thú vị trong hành trình khám phá và trở về nguồn cội, bảo tồn những giá trị văn hóa lịch sử, năm 2018, thành phố Móng Cái đã quyết định phục dựng lại lễ tế và sửa chữa Đàn Xã Tắc nhằm bảo tồn, phát huy và tôn vinh những giá trị lịch sử, văn hóa truyền thống của Lễ tế đàn Xã Tắc và di tích lịch sử văn hóa đền Xã Tắc.

Theo đó, từ 14 giờ, ngày 16-3-2018 đến 22 giờ, ngày 17-3-2018 (tức 29-1 đến 1-2 âm lịch năm Mậu Tuất), Lễ tế Đàn Xã Tắc tại thành phố Móng Cái được cử hành. Các phần lễ bao gồm: Lễ Cấp thủy (lấy nước) tại khu vực ngã ba Xoáy Nguồn, sông Ka Long; lễ Mộc dục tại Đền Xã Tắc; lễ Nghinh Thần (rước thần Xã - thần Tắc du hương); tế tại đàn và nghi lễ tống thần. Bên cạnh phần lễ là phần múa hát mừng thần, viết thư pháp và các trò chơi dân gian truyền thống như kéo co, đẩy gậy, bịt mắt đập niêu, cờ người, thi chọi chim, chọi gà... Chương trình có quy mô tổ chức cấp thành phố với trên 1.000 người tham gia.

Thu Hằng