Mở rộng xã hội hóa hoạt động giám định tư pháp

Cơ quan chức năng giám định tang vật bị thu giữ. Ảnh: Thục Quyên

Thiếu nhân sự giám định nhiều lĩnh vực
Theo báo cáo của các Bộ, ngành và địa phương, hoạt động GĐTP chủ yếu là được thực hiện theo trưng cầu của cơ quan điều tra trong Công an và Quân đội, còn lại là trưng cầu giám định của các cấp tòa án, cơ quan điều tra thuộc Viện KSND tối cao. Lĩnh vực giám định được trưng cầu chủ yếu là pháp y, pháp y tâm thần và kỹ thuật hình sự (90%), các lĩnh vực giám định về: Xây dựng, tài chính, ngân hàng, thông tin và truyền thông, kế hoạch và đầu tư... có xu hướng tăng lên trong những năm gần đây.
Hiện nay, tổng số giám định viên tư pháp ở các lĩnh vực là 6.154 người; số người GĐTP theo vụ việc được lựa chọn, công bố là 1.630 người trong các lĩnh vực xây dựng, tài chính, ngân hàng, tài nguyên môi trường, giao thông vận tải... Đội ngũ giám định viên tư pháp, người GĐTP theo vụ việc có sự phát triển ngày càng nhanh cả về số lượng và chất lượng.
Tuy nhiên, Bộ Tư pháp cũng nhìn nhận, mặc dù đã có rất nhiều văn bản hướng dẫn thực hiện Luật GĐTP được ban hành (trên 40 văn bản từ Nghị định đến Thông tư, Thông tư liên tịch) nhưng vẫn còn chưa đầy đủ, chất lượng một số văn bản hướng dẫn thực hiện cũng còn hạn chế như chưa rõ ràng, cụ thể nên khó thực hiện. Một số lĩnh vực có nhu cầu giám định ngày càng cao như tài chính, ngân hàng... nhưng không có tổ chức giám định đầu mối chuyên trách dẫn đến việc trưng cầu gặp khó khăn.
Đặc biệt, điều 14 của Luật GĐTP quy định cho phép thành lập Văn phòng GĐTP ở lĩnh vực tài chính, xây dựng, ngân hàng và 3 chuyên ngành của lĩnh vực văn hóa là cổ vật, di vật, bản quyền tác giả. Tuy nhiên, đến nay cả nước chỉ mới có một Văn phòng GĐTP Sài Gòn được thành lập ở lĩnh vực tài chính tại TP Hồ Chí Minh nhưng hoạt động cũng rất cầm chừng, hạn chế, còn nhiều khó khăn, vướng mắc.
Cũng theo đánh giá của các địa phương và Bộ, ngành có liên quan lĩnh vực mà xã hội thực sự có nhu cầu lớn, thường xuyên, cần cho phép thành lập Văn phòng GĐTP như giám định tài liệu, AND, số khung, số máy… thì lại không được thành lập. Do đó, nhiều địa phương kiến nghị cần phải sửa đổi theo hướng mở rộng phạm vi lĩnh vực cho phép thành lập Văn phòng GĐTP cho phù hợp với yêu cầu thực tế và có tính khả thi.
Thu hút mọi nguồn lực xã hội
Theo Cục trưởng Cục Bổ trợ Tư pháp Đỗ Hoàng Yến, cần phải sửa Luật GĐTP theo hướng bổ sung quy định mang tính nguyên tắc về thời hạn giám định. Đồng thời, quy định trách nhiệm của các Bộ, ngành chuyên quản lĩnh vực giám định trong việc ấn định thời hạn giám định cụ thể đối với từng loại việc giám định trong quy trình giám định để bảo đảm tính đồng bộ, tương thích với quy định của pháp luật tố tụng. Đặc biệt là khắc phục tình trạng chậm trễ trong tiếp nhận, thực hiện giám định trong thời gian qua, gây ảnh hưởng đến tiến độ xử lý các vụ án, vụ việc về tham nhũng, kinh tế.
Đồng thời, bổ sung một số quy định về căn cứ, cách thức trưng cầu giám định, đánh giá, sử dụng kết luận của các cơ quan tiến hành tố tụng cũng như trách nhiệm của các cơ quan trưng cầu giám định để khắc phục tình trạng lạm dụng GĐTP để gây khó khăn cho công tác điều tra, truy tố và xét xử.
Bên cạnh đó, nghiên cứu mở rộng phạm vi xã hội hóa GĐTP theo hướng cho phép thành lập Văn phòng GĐTP ở một số lĩnh vực, chuyên ngành giám định thực sự có nhu cầu lớn, thường xuyên như giám định dấu vết tài liệu... để đáp ứng nhu cầu bức thiết của các đương sự trong các vụ án dân sự, hành chính và một số cơ quan Nhà nước như thanh tra, kiểm toán, ngân hàng. Từ đó, phát huy mạnh mẽ các nguồn lực xã hội cho GĐTP, bảo đảm đáp ứng tốt hơn nữa yêu cầu GĐTP của hoạt động tố tụng trước yêu cầu đẩy mạnh cải cách tư pháp, giảm gánh nặng cho đầu tư của Nhà nước.

Tuấn Phong