Lý giải nguyên nhân đề xuất bỏ Chí Phèo khỏi SGK vấp phải nhiều phản đối

Đề xuất loại bỏ “Chí Phèo” ra khỏi sách giáo khoa của anh Nguyễn Sóng Hiền, nghiên cứu sinh tiến sĩ ĐH Newcastle, Australia vẫn chưa có dấu hiệu giảm nhiệt. Nó dấy lên trong dư luận những tranh cãi từ giới giáo viên, học sinh, nhà văn và các chuyên gia nghiên cứu văn học.

Mới đây trên trang cá nhân, PGS.TS. Đào Duy Hiệp, chủ nhiệm bộ môn Văn học phương Tây, Khoa Văn học, Trường ĐH KHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội cũng chia sẻ quan điểm về đề xuất này.

Ông Đào Duy Hiệp đặt ra câu hỏi, tại sao đồng loạt các nhà khoa học, các nhà giáo lên tiếng phản đối đề xuất này? Và ông khẳng định nghiên cứu sinh Nguyễn Sóng Hiền đã sai lầm ngay từ xuất phát điểm khi đọc văn bản văn học.

Chí Phèo, Thị Nở, Bá Kiến lấy “nguyên mẫu” có thật nhưng vẫn có yếu tố hư cấu. Do đó, các nhân vật này mang tính đại diện chứ không cá thể.

PGS. Hiệp trả lời cho câu hỏi mà anh Nguyễn Sóng Hiền đặt ra “Chí Phèo đại diện cho ai?”: “Về mặt xã hội, Chí Phèo xuất thân nông thôn, nên anh ta là đại diện cho những con người nông dân cùng khổ, bị áp bức, bóc lột. Về mặt nhân sinh, hắn đại diện cho nỗi cô đơn, không nơi bám víu và bị đày đọa của những kiếp người từ thành thị đến nông thôn thời đó trong những “Bỉ vỏ”, “Tắt đèn”, “Bước đường cùng”, “Giông tố”... tuy những cảnh ngộ không giống nhau”.

“Chí Phèo” là một kiệt tác mà ông Đào Duy Hiệp đã dành nhiều tâm huyết nghiên cứu, cũng như trong giảng dạy.

PGS.TS. Đào Duy Hiệp

Phản đối quan điểm của anh Nguyễn Sóng Hiền cho rằng Chí uống rượu say rồi cưỡng bức Thị Nở sẽ cổ xúy cho giới trẻ bắt chước làm theo, PGS. TS. Đào Duy Hiệp khẳng định, ngoài đời thực khác với trong văn bản nghệ thuật:

“Logic nghệ thuật đặt cho ta câu hỏi: nếu không có đêm đó thì thị Nở có hết được “thiểu năng” không? Hay nàng vẫn vẫn mãi mãi u mê, ngẩn ngơ, lú lẫn, suốt đời không biết đến cái gương? Sau đêm đó, Thị đã biết cười yêu, biết thương, biết nhớ nhung, biết lườm, biết chăm sóc, biết e thẹn khi nghĩ đến hai chữ “vợ chồng”, cũng có nghĩa là biết đến bản năng làm mẹ, đến ý nghĩa cuộc đời, mà suốt bao năm Thị Nở không biết. Chí Phèo xuất hiện, vô tình đã đánh thức toàn bộ cơ thể, tinh thần của thị đang triền miên mụ mị, mê ngủ phí hoài suốt hơn ba mươi năm cuộc đời”.

Theo ông Hiệp, học sinh sẽ không bị “cổ xúy”, các em phân biệt được hư cấu và đời thực. Chúng sẽ đọc và phân tích về tài năng nghệ thuật của Nam Cao, lý do đoạn đêm trăng vườn chuối “diễm tình” dài 2/3 đến tác phẩm, logic tâm lí và hành động của hai nhân vật…

PGS.TS. Đào Duy Hiệp cũng nhắc lại một giả thuyết về sự ra đời của Chí Phèo liên quan đến Bá Kiến để thấy rằng tội ác của Bá Kiến là không thể dung thứ. “Đọc lại tác phẩm, có một chi tiết có thể khớp với giả thuyết trên: khi Chí cào mặt ăn vạ, bị Lý Cường nhảy ra đánh, Bá Kiến đi đâu về, hiểu chuyện. Trước là mời các ông bà hàng xóm ai về nhà nấy. Sau quay ra quát mấy bà vợ đang định tấn công vào nhà, rồi nháy mắt với Lý Cường, quát vào nhà đun nước. Cuối cùng, vừa xốc nách Chí, vừa thẽ thọt: “Chỉ tại thằng Lý Cường nóng tính, không nghĩ trước nghĩ sau. Ai, chứ anh với nó còn có họ kia đấy”.

Mới đầu, ta chỉ bật cười vì sự cáo già ngọt ngào, mềm nắn rắn buông của Bá Kiến. Nhưng nghĩ kĩ hơn, lại thấy Nam Cao thật kín đáo, thâm sâu trong chi tiết này. Chi tiết thấp thoáng thôi, và cũng chỉ là giả thuyết trong bạn đọc”.

PGS. TS. Đào Duy Hiệp khẳng định lại một lần nữa, phải nhìn “Chí Phèo” dưới góc độ là một sáng tác nghệ thuật và là một sáng tác nghệ thuật kiệt xuất được ra đời trong dòng văn học hiện thực Việt Nam.

Mạnh Long