Lý giải nguồn gốc ngày vía Thần Tài
Trong cuốn 'Thần Đất - Ông Địa & Thần Tài', nhà nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng lý giải nguồn gốc ngày vía Thần Tài xuất phát từ ngày vía đất.
Theo tín niệm của dân gian, ngày mùng 10 tháng giêng (âm lịch) hàng năm là ngày vía Thần Tài. Trong ngày này, ngoài việc thực hiện các tập tục thờ cúng, người ta thường đi mua vàng với mong ước một năm mới làm ăn phát tài.
Tượng Thổ Địa - Thần Tài. Nguồn: Sách Thần Đất - Ông Địa & Thần Tài.
Liên quan việc lấy ngày mùng 10 tháng giêng là ngày vía Thần Tài, trong cuốn Thần đất - Ông địa & Thần Tài, nhà nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng đã đưa thêm một lý giải gắn với việc thờ Thần Đất.
Theo nhà nghiên cứu, ngày mùng 10 tháng giêng âm lịch vốn không phải ngày vía Thần Tài mà là ngày vía đất. Vì Thần Tài và Thổ Địa có nhiều nhân duyên với nhau, được thờ chung một khám thờ, không tách rời nhau, nên người ta đã lấy ngày này là vía Thần Tài.
Nhà nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng cho biết lệ cúng Thổ Thần cũng có một số quan niệm khác nhau. Quan niệm lệ cúng diễn ra vào mùng 2 âm lịch của 5 tháng đầu năm ít phổ biến. Trái lại, quan niệm cúng vào mùng 10 âm lịch 5 tháng đầu năm có rất nhiều nơi tuân theo.
Việc chọn ngày 10 âm lịch 5 tháng đầu năm là lệ cúng Thổ Thần có lẽ bắt nguồn từ một quan niệm về sự sinh thành trời đất và các loài vật mà Đông Phương Sóc đưa ra vào đời nhà Hán.
Theo quan niệm này, khởi thủy những ngày đầu tháng Dần (tháng giêng) thì: Mùng 1 sinh ra giống gà; mùng 2 sinh thêm giống chó; mùng 3 sinh thêm giống lợn; mùng 4 sinh thêm dê; mùng 5 sinh thêm trâu; mùng 6 sinh thêm ngựa; mùng 7 sinh ra loài người; mùng 8 sinh ra ngũ cốc; mùng 9 sinh ra trời; mùng 10 sinh ra đất.
Từ niềm tin này, người ta tạo ra các tập tục lễ thức: Tháng giêng là tháng Dần nên Tết đều dán “bùa nêu - ông Cọp”. Ngày mùng 7 là ngày “nhân nhật” nên có lễ khai hạ, mùng 9 sinh ra trời là ngày vía Ngọc hoàng và mùng 10 là sinh ra đất, cúng đất, gọi là vía đất.
Như vậy, lệ cúng vào ngày mùng 10 cả 5 tháng đầu năm bắt nguồn từ ngày vía sinh, tức cúng mừng “sinh nhật” của đất.
Ngoài lý giải trên còn có quan niệm các ngày mùng 10 của 5 tháng đầu năm là ngày vía (ngày sinh) của các thần “Ngũ phương ngũ thổ” tức các Thổ Thần ở bốn phương và trung ương. Và mỗi ngày mùng 10 của 5 tháng đầu năm là ngày vía của một trong năm vị Thổ Thần đó.
Còn lệ cúng thông thường của 5 vị Thổ Thần, có ý kiến cho rằng diễn ra mùng 2 và 16 hàng tháng âm lịch, người ta tích hợp chung lệ cúng Thần Tài vào đó làm một.
Sau đó, lịch cúng vào ngày 10 âm lịch 5 tháng đầu năm cũng được đông đảo dân chúng thực hành và ngày vía đất mùng 10 tháng giêng cũng được lấy là ngày vía Thần Tài.
