Lời giải nào cho tình trạng thương hiệu Việt tầm cỡ 'đội nón ra đi'?

Tại phiên thảo luận chiều 30/10, đại biểu Phạm Trọng Nhân - Đoàn tỉnh Bình Dương đã có một bài phát biểu súc tích, mạnh mẽ về vấn đề nêu trên.

Đại biểu Trọng Nhân đã đưa ra dẫn chứng ban đầu là sự tàn lụi và trở lại chật vật của thương hiệu kem đánh răng Dạ Lan. "Năm 1995 đánh dấu thời điểm kem đánh răng Dạ Lan biến mất khỏi thị trường, mở ra thời kỳ người Việt bắt đầu làm quen với khái niệm “Mua bán, sát nhập” (M&A). Nối gót Dạ Lan là hàng loạt thương hiệu như: P/S; X - Men; Bia Sài Gòn… Trong đó không ít thương hiệu chỉ vài năm trước vẫn đứng trên bục vinh danh thương hiệu quốc gia." - Đại biểu Trọng Nhân nói.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân nhận định: “Bản danh sách này vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại ngay cả khi đất nước đang khát các thương hiệu lớn. Trong lúc nền kinh tế còn quanh quẩn với hơn 90% DN nhỏ và siêu nhỏ thì việc bán đi những nguồn nội lực trọng yếu có đảm bảo cho tinh thần: DN tư nhân là động lực quan trọng của nền kinh tế? ”.

Ông Nhân dẫn chứng thêm, những ngày đầu tháng 7 vừa qua, Big C thông báo tạm ngừng thu mua các sản phẩm may mặc của các nhà cung cấp nội địa, xem ra chỉ là phép thử. Tiếp sau đó là hàng loạt những nhãn hàng Việt phải bước ra khỏi hệ thống bán lẻ để nhường chỗ lại cho hàng nhập khẩu của các nhà phân phối ngoại. "Động thái trên của họ không chỉ cho thấy sự phụ thuộc của các nhà sản xuất nội vào kênh phân phối ngoại mà còn làm cho hàng Việt có nguy cơ mất dần kênh phân phối trên sân nhà. Nhập siêu 3, 5 tỷ đô la từ Thái Lan trong 8 tháng đầu năm có phải nguyên nhân tại đây?" - Ông Nhân đặt câu hỏi.

Cũng theo ông Nhân, không chỉ dừng lại các nhãn hàng mỹ phẩm, M&A đang dần chạm vào lõi của nền kinh tế cho thấy quy mô, tính chất phức tạp của vấn đề. Từ đây không tránh khỏi nguồn lực, tài nguyên đất nước bị khai thác trong khi lợi nhuận phần lớn được đưa về chính quốc của DN ngoại.

Đáng chú ý, số DN logistic vốn ngoại chưa tới 3% nhưng lại chiếm tới 80% thị phần. Từ logistic tới tài chính, năng lượng, những ngành được dự báo sẽ bùng nổ M&A trong thời gian tới đã ngày càng manh nha những yếu tố chi phối mạnh mẽ của nhà đầu tư ngoại lên "xương sống" ngành kinh tế.

Từ năm 2009 - 2018, trung bình mỗi năm có 400 giao dịch với tổng giá trị thương vụ đạt 48,8 tỷ USD. Theo số liệu từ Bộ KH&ĐT, tính đến ngày 20/10, tổng số vốn đăng ký đầu tư nước ngoài đạt hơn 29 tỷ USD; trong đó vốn góp mua cổ phần là 10,8 tỷ USD. Điều đó cho thấy xu hướng ngoại hóa DN Việt Nam vẫn đang âm thầm diễn biến mạnh mẽ và phức tạp. Một trong những nguyên nhân chính cho tình trạng M&A thời gian qua là khó khăn về vốn. Trong đó việc tiếp cận về vốn lẫn đất đai của DN tư nhân hầu như không dễ.

Báo cáo của Ban Kinh tế T.Ư tại Diễn đàn DN năm 2019 nêu, tỷ trọng tín dụng dành cho khu vực này giảm từ mức 60% tổng dư nợ năm 2011 xuống còn 41% năm 2017. Mặt khác các DN Việt hiện tiếp cận nguồn vốn với mức lãi suất cao hơn nhiều quốc gia trong khu vực và trên thế giới.

Ông Nhân cho biết thêm: Khảo sát chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh, 70,2% DN đồng tình với nhận định: Hợp đồng đất đai và các nguồn lực kinh tế khác chủ yếu rơi vào tay các DN có liên kết chặt chẽ với Chính quyền tỉnh. Bên cạnh đó, việc tăng giá điện thời gian qua cũng đem áp lực không nhỏ lên sức chịu đựng của không ít DN. Đây chắc chắn không phải là hành động của tinh thần kiến tạo mà người đứng đầu Chính phủ kêu gọi trong suốt thời gian qua.

"Đến nay chưa có giả thiết nào là đúng nhất cho tình trạng các thương hiệu Việt tầm cỡ “đội nón ra đi”. Nhưng khi về tay nhà đầu tư ngoại, dù có mở rộng đến mức nào đi chăng nữa, thương hiệu Việt đó không còn bản chất hàng Việt với bao tâm huyết, tự hào như lúc khai sinh, ngày đầu khởi nghiệp." - Ông Nhân nhấn mạnh.

Không ít DN bán đi thương hiệu, quy trách nhiệm cho thể chế chưa là bệ đỡ cho doanh nhân. Còn xã hội lại trăn trở, doanh nhân chưa có tinh thần tự tôn dân tộc. Bên cạnh đó công tác thoái vốn của các DN làm ăn hiệu quả vẫn còn là một chính sách gây tranh cãi.

Theo ông Nhân, trong khi sự đổ lỗi và quy trách nhiệm còn chưa có hồi kết thì đáng quan tâm hơn đó chính là tiền đồ của đất nước ít nhiều ảnh hưởng do mất đi những nguồn nội lực, điều mà xã hội đã và đang tìm kiếm, ra sức ươm mầm khởi nghiệp, kiến tạo cho một tương lai bền vững để không còn phụ thuộc; nhưng rồi lại bán đi những nguồn nội lực khi chỉ vừa đơm một ít quả ngọt cho nền kinh tế.

Ở một chiều hướng khác, hơn 70% xuất khẩu thuộc về các DN FDI. Sự lớn mạnh của chủ thể kinh tế này trong thời gian tới (mà bệ phóng là các DN FDI) sẽ ngày càng khoét sâu khoảng cách với DN nội. Tình cảnh yếu thế đó của các DN trong nước liệu có tạo thêm điều kiện cho các vụ thôn tính hay không? Mặt khác, các quỹ đầu tư nước ngoài đỡ đầu cho việc kinh doanh khởi nghiệp, cho thấy khả năng trong tương lai, các Quỹ này sẽ thâu tóm các thương hiệu mà nó đỡ đầu. Ý kiến cho rằng chúng ta đang tạo nền móng cho người khác xây nhà không phải không có lý.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân phân tích, giải pháp cho vấn đề trên không chỉ gói gọn 1 hay 2 chính sách cụ thể mà nó thuộc về giải pháp tổng thể trong Đề án cơ cấu lại nền kinh tế. Quan trọng nhất, phải đặt Nghị quyết 10 về phát triển kinh tế tư nhân thành động lực quan trọng của nền kinh tế, song hành với Nghị quyết 50 về định hướng. Hoàn thiện thể chế chính sách, nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài đến năm 2050 để vừa gia cố sức mạnh cho DN Việt, vừa cơ cấu lại đầu tư nước ngoài trên nền tảng nhất quán là nâng cao tính độc lập và tự chủ của nền kinh tế trong quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng.

Quy luật cung - cầu của nền kinh tế thị trường là điều không bàn cãi. Tuy nhiên, khi nguồn lực nội sinh còn yếu và thiếu bền vững thì việc bán đi các trụ cột có khả năng dẫn dắt các DN khác làm cho sự phân mảnh và rời rạc trong hệ thống DN tư nhân ngày càng lớn. Không những thế, làn sóng các nhà đầu tư ngoại âm thầm góp vốn, mua cổ phần còn làm cho các DN nội cùng ngành vốn đã yếu nay tiếp tục giảm dần sức cạnh tranh dẫn đến thua lỗ.

“Muốn có quốc gia hùng cường phải có DN hùng cường. Việc bán đi các trụ cột lớn thì tìm đâu ra lời giải đáp cho câu hỏi: Việt Nam có hùng cường được hay không?” - Đại biểu Phạm Trọng Nhân trăn trở.

Đặng Sơn-Khang Nhi