Loan: Người 'tái sinh' từ đống tro tàn

Isabelle Müller đã đặt mình vào vị trí của chính mẹ ruột để kể lại cuộc đời của bà (nhân vật xưng “tôi”). Tuy là người Pháp nhưng sách lại được viết bằng tiếng Đức (Trương Hồng Quang dịch qua tiếng Việt). Bởi vì trước đây khi học ở Đức, Isabelle Müller thường bị bạn bè chế giễu không thạo tiếng Đức. Bấy giờ tuyên bố sẽ viết sách bằng tiếng Đức và trở thành cô giáo dạy tiếng Đức cho con của những người bạn đã chế giễu mình.

Isabelle Müller là con gái út của bà Đậu Thị Cúc (sinh năm 1929, tại vùng rừng núi tỉnh Hà Tĩnh, dân tộc Lào). Ngay từ lúc còn nhỏ bà Cúc đã chịu muôn vàn cay đắng do tư tưởng trọng nam khinh nữ, bà lớn lên trong sự ngược đãi của cha và anh trai. Bị những người đàn ông trong nhà trừng phạt bằng cách trói tay vào cột gỗ, buộc mái tóc dài vào chân giường tre rồi vung roi quất, trong khi anh em trai của bà không bao giờ bị đánh như thế. “Những lúc như vậy tôi nguyền rủa bố tôi, mái tóc dài của tôi và toàn bộ thế giới bất công”. Ý thức phản kháng trong con người cô sơn nữ đã hình thành từ đó... Bươn chải kiếm tiền từ năm sáu tuổi, tuy nhiên với sự ham hiểu biết, bà Cúc tìm cách học con chữ từ các bạn nam cùng trang lứa. Năm 12 tuổi, cha bà muốn con gái có cuộc hôn nhân sắp đặt. Cha qua đời do một tai nạn, anh trai bà Cúc quản lý gia đình bằng sự gia trưởng, độc ác và vẫn muốn ép em gái cưới người đàn ông được chọn sẵn.

Không chấp nhận số phận, bà Cúc bỏ trốn, phiêu dạt tới Nam Định, Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Phòng... Bà từng băng qua bom đạn, suýt bị bán vào nhà thổ, phải bó bột gần như toàn bộ cơ thể vì rơi từ tầng bốn khi đi làm thuê. Trải qua đau đớn về cả thể xác và tinh thần, bà tự vực dậy bản thân để làm việc. Bà mở được một quán ăn nhỏ và chung sống cùng một người đàn ông, sinh con gái (đặt tên là Loan). Sau khi bị phản bội, con gái mất vì bệnh, bà Cúc lấy tên Loan của con làm tên của mình với hàm ý “chim phượng hoàng” - loài chim biểu tượng của sự tái sinh từ đống tro tàn.

Sau này, bà Loan gặp gỡ một người lính viễn chinh trong quân đội Pháp, từ cuộc gặp gỡ này đã làm thay đổi vận mệnh của bà. Bất chấp vô số khác biệt cùng biến cố thời cuộc, năm 1955, bà rời Việt Nam đi Pháp để được sống cùng ông, tiếp đó theo ông tới Algeria và quay về Pháp sống đến cuối đời.

Ở đất khách, bà Loan vật lộn lo toan cuộc sống gia đình, với năm người con. Sự phân biệt đối xử của người bản địa làm cuộc sống của bà khắc nghiệt hơn. Dù vậy, bà luôn cần mẫn làm việc, nuôi các con khôn lớn. Gia đình bà mở được một nhà hàng món ăn Việt tại Pháp. Thực khách có lúc phải xếp hàng để được vào bàn. Mỗi buổi tối, bà Loan diện áo dài thêu đẹp đẽ đón khách. Bà qua đời năm 2003.

Bà Loan chỉ đơn giản là một người phụ nữ Việt Nam cố gắng sống, tìm kiếm hạnh phúc và làm một người mẹ che chở cho những đứa con của mình. Thành công lớn nhất của bà không phải là cơ ngơi có được tại Pháp sau này mà là lòng kính trọng của những người con vì những đức tính của bà. Điều đó truyền cảm hứng mạnh mẽ cho người con gái út Isabelle Müller để chị thay mẹ viết lại đời mình.

Isabelle Müller (sinh năm 1964, tại Tours, Pháp, nghe mẹ kể chuyện đời từ năm sáu tuổi và tự hứa là sẽ viết sách về mẹ. Từ năm 15 tuổi, chị phác thảo nội dung cho cuốn sách. Tuy nhiên chị đã muốn dành nhiều thời gian hơn để thực hiện vì muốn khi bắt tay viết, chị phải trưởng thành, phải trải nghiệm cuộc đời để có thể truyền đạt câu chuyện chân thực nhất. Chị dành hơn một năm nghiên cứu lịch sử và địa lý Việt Nam để đối chiếu với những lời kể của mẹ. Cuốn sách được chị thực hiện với mong muốn hoàn thành tâm nguyện của mẹ.

Isabelle Müller thổ lộ dù vóc dáng không giống người Việt Nam nhưng 99 phần trăm tâm hồn chị là người Việt và Việt Nam là quê hương của chị. Tác giả đã thành lập quỹ từ thiện Loan (Loan Stiftung) nhằm giúp đỡ trẻ em dân tộc thiểu số ở miền Bắc Việt Nam được đến trường (đã thực hiện 7 dự án). Toàn bộ nhuận bút từ cuốn Loan được chuyển vào quỹ này.

Bà Nguyễn Thị Hoàng Anh, nguyên Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Việt Nam tại CHLB Đức đã nhận xét: “Nếu như chị Dậu của Ngô Tất Tố trong tiểu thuyết nổi tiếng Tắt đèn cam phận và chỉ phản ứng khi đã đến bước đường cùng, thì khi còn rất trẻ bà Loan đã phản ứng lại và tìm giải pháp đối đầu với khó khăn, với sự áp đặt thay vì chấp nhận chúng. Vì thế, hình ảnh bình dị đó lại là sự vĩ đại của một người phụ nữ bình dị nhất, và không phải ngẫu nhiên mà tác phẩm này là best seller (bán chạy nhất) trên trang Amazon (Đức)”

Bài & ảnh: Hà Đình Nguyên