Liệu sắp tới Trung Quốc còn cần khí của Nga và Trung Á như hiện nay

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tuyên bố trước Đại hội đồng Liên Hợp Quốc vào tháng 9 năm 2020 rằng trong bốn mươi năm, Trung Quốc sẽ đạt được mức độ trung lập về carbon. Theo bản đồ lộ trình do các nhà khoa học khí hậu của Trung Quốc chuẩn bị, đến năm 2060, nước này sẽ giảm tiêu thụ dầu 65% và tiêu thụ khí đốt tự nhiên 75%. Các kế hoạch như vậy gây nguy hiểm cho tương lai của các dự án đường ống dẫn khí đốt quy mô lớn để đưa khí đốt tự nhiên từ Nga (Sức mạnh Siberia 2) và Trung Á (Tuyến D) đến Trung Quốc. Liệu có ý nghĩa gì trong việc xây dựng đường ống nếu Trung Quốc sẽ giảm tiêu thụ khí đốt trong bốn mươi năm?

Chính phủ Trung Quốc đang tìm cách hạn chế tiêu thụ than - nguồn năng lượng gây ô nhiễm nhất - phù hợp với kế hoạch đạt mức phát thải carbon cao nhất vào năm 2030. Khí tự nhiên sẽ trở thành nguồn năng lượng chuyển tiếp quan trọng ở Trung Quốc trong hai thập kỷ tới, vì nó được coi là nhiên liệu hóa thạch thân thiện với môi trường nhất.

Trung Quốc hiện là nhà nhập khẩu khí đốt tự nhiên lớn nhất thế giới. Vào năm 2019, 68% khí đốt tự nhiên được cung cấp cho Trung Quốc dưới dạng LNG, trong khi phần còn lại được cung cấp bởi các đường ống từ Trung Á, Myanmar và Nga. Những dự báo về sự gia tăng nhu cầu khí đốt tự nhiên ở Trung Quốc mang lại cho Nga, các quốc gia Trung Á và các nhà cung cấp khác cơ hội giành được một phần lớn hơn trong miếng bánh khí đốt của Trung Quốc trong trung hạn. Từ lâu, Nga và Trung Á đã có những dự án quy mô lớn của riêng mình cho vấn đề này: Đường ống Power of Siberia và Tuyến D thứ tư của Đường ống khí đốt Trung Á - Trung Quốc.

Tuy nhiên, ngay cả Gazprom, cũng ước tính rằng không có nhiều khả năng cho các hợp đồng cung cấp khí mới do chênh lệch cung cầu 61 tỷ mét khối vào năm 2030 và 161 tỷ mét khối vào năm 2035.

Công suất dự kiến của Power of Siberia-2 là 50 tỷ mét khối. Ngoài ra, các hợp đồng hiện tại có thể được gia hạn và Trung Quốc có thể có bước đột phá về công nghệ trong sản xuất khí đốt tự nhiên trong nước (bao gồm cả sản xuất khí đá phiến). Hơn nữa, Trung Quốc có thể lựa chọn ký các hợp đồng cung cấp thêm khối lượng LNG, bao gồm từ Nga bởi Trung Quốc đã là nhà đầu tư nước ngoài hàng đầu trong các dự án LNG Bắc Cực của Nga do các tập đoàn quốc tế do Novatek đứng đầu (Yamal LNG và Arctic LNG-2) thực hiện.

Không giống như Nga, các quốc gia Trung Á sẵn sàng cung cấp khí đốt tự nhiên cho Trung Quốc trên thực tế với bất kỳ điều kiện nào. Tuyến D của đường ống Turkmenistan-Uzbekistan-Tajikistan-Kyrgyzstan-Trung Quốc được cho là sẽ được khởi động vào cuối năm 2016, nhưng việc khai trương của nó sau đó bị hoãn lại đến cuối năm 2020. Tuy nhiên, việc xây dựng tuyến mới đã bị đóng băng vào năm 2017 theo một thỏa thuận giữa Trung Quốc, Tổng công ty Dầu khí (CNPC) và Uzbekneftegaz. Năm 2020, việc xây dựng một đoạn đường ống ở Tajikistan được tiếp tục, nhưng nó lại bị đình chỉ vì đại dịch.

Turkmenistan sẽ được hưởng lợi nhiều nhất từ đường ống. Trên thực tế, Trung Quốc là nguồn thu duy nhất của ngân khố Turkmen: vào năm 2019, hầu như tất cả khí đốt tự nhiên xuất khẩu của Turkmenistan đều bị ràng buộc với Trung Quốc.

Các quốc gia trung chuyển cũng quan tâm đến việc xây dựng trở lại như Turkmenistan. Đối với Tajikistan và đặc biệt là Kyrgyzstan - hai trong số các quốc gia mắc nợ Trung Quốc nhiều nhất ở Trung Á - một nguồn thu bổ sung sẽ khá được hoan nghênh vào thời điểm hai nước này đang cố gắng giải quyết một số vấn đề do hậu quả của đại dịch, lao động dư thừa, bất ổn chính trị ở Kyrgyzstan, và - ngược lại - đình trệ ở Tajikistan.

Uzbekistan, quốc gia đang gia tăng quan hệ kinh tế với các nước láng giềng và với các cường quốc trong khu vực, cũng sẽ ủng hộ Tuyến D nếu Bắc Kinh đưa ra lời đề nghị béo bở. Nói cách khác, tương lai của tuyến đường ống mới từ Trung Á hoàn toàn nằm trong tay giới lãnh đạo Trung Quốc.

Đường ống mới Power of Siberia-2 tới Trung Quốc có ý nghĩa rất lớn đối với Nga. Trước hết, cơ sở tài nguyên cho khí đốt tự nhiên được vận chuyển theo đường ống là Bán đảo Yamal, hiện là nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên cho châu Âu. Khí từ mỏ Bovanenkovo được chuyển đến đường ống Nord Stream. Gazprom kỳ vọng rằng việc tăng sản lượng tại Bovanenkovo và bổ sung thêm các mỏ mới (như Kharasavey và Kruzenshtern) sẽ tăng sản lượng khí đốt trên bán đảo lên 360 tỷ mét khối mỗi năm - tương đương với lượng khí đốt nhập khẩu hàng năm hiện tại của EU.

Trong khi đó, châu Âu đã bắt đầu thực hiện Thỏa thuận Xanh, theo đó lượng khí thải CO2 vào năm 2030 dự kiến sẽ giảm 55% so với năm 1990 và khu vực này được cho là sẽ trung hòa với các-bon vào năm 2050. Những kế hoạch như vậy gây ra mối đe dọa hiện hữu đối với các nhà cung cấp nhiên liệu hóa thạch sang thị trường châu Âu, trên hết là Nga. Đương nhiên, Nga phải đáp ứng các kế hoạch khí hậu của EU với sự kiểm soát chặt chẽ đối với lượng khí thải carbon của khí đốt của họ và việc sản xuất hydro từ khí tự nhiên. Tuy nhiên, về lâu dài, chỉ có đa dạng hóa xuất khẩu mới có thể mang lại cho Nga sự đảm bảo rằng họ sẽ có thể bán dự trữ khí đốt của mình trên thị trường thế giới.

Như vậy, việc mở rộng lĩnh vực LNG là một bước đi chiến lược hợp lý đối với Nga. Tuy nhiên, các dự án đường ống dẫn khí cũng không bị bỏ qua hoàn toàn. Theo quy định, các đường ống có thể cung cấp nhiều năng lượng hơn với mức đầu tư thấp hơn các nhà máy LNG (có thể không áp dụng cho các dự án năng lượng xanh mới).

Đối với Trung Quốc, bất chấp tất cả những hạn chế, việc cung cấp đường ống ổn định ít gây căng thẳng hơn so với việc mua trên các thị trường LNG, nơi có nguy cơ về địa chính trị “ (chẳng hạn như phong tỏa eo biển, chiến tranh thương mại) và các thảm họa thiên nhiên như bão và bão tố. “Ổn định” là một trong những từ yêu thích của Chủ tịch Tập Cận Bình và chương trình “sáu ổn định” của chính phủ Trung Quốc nhằm giảm tác động của đại dịch coronavirus mới đề cập cụ thể đến an ninh năng lượng. Nga có thể tận dụng điều này để làm lợi thế của mình và quảng bá đường ống trên bộ của mình như một nguồn năng lượng “xanh” tương đối ổn định và an toàn, không phụ thuộc vào bất ổn địa chính trị. Định vị này của dự án hoàn toàn trùng khớp với ý tưởng trung tâm của sách trắng “Năng lượng trong kỷ nguyên mới của Trung Quốc” mà chính phủ Trung Quốc đã xuất bản vào ngày 21 tháng 12 năm 2020.

Tuy nhiên, mô hình “quan hệ đối tác xác định trước” đã được thử nghiệm với châu Âu có thể mang lại những bất ngờ cho quan hệ của Nga với Trung Quốc trong điều kiện hiện nay. Bắc Kinh sẽ chuẩn bị mua khí đốt tự nhiên từ Yamal theo những điều khoản nào? Liệu họ sẽ thích mua khí đốt từ các nước Trung Á phụ thuộc vào các khoản vay của Trung Quốc hay chỉ đơn giản là mở rộng danh mục đầu tư LNG? Liệu Nga có thấy mức giá đưa ra có thể chấp nhận được không (rõ ràng là trong bối cảnh giá dầu thấp như hiện nay, LNG sẽ không đạt mức cao)? Bắc Kinh sẽ chơi con bài khí hậu như thế nào, và liệu họ có sẵn sàng ký hợp đồng hai thập kỷ nếu có kế hoạch chấm dứt “kỷ nguyên vàng” của khí đốt tự nhiên?

Câu trả lời cho những câu hỏi này sẽ xuất hiện trong tương lai gần. Rõ ràng là thời gian của Nga là có hạn. Các cuộc đàm phán về việc cung cấp khí đốt cho Trung Quốc bắt đầu vào năm 2004, trong khi việc giao hàng qua Power of Siberia chỉ bắt đầu mười lăm năm sau đó.

Trong thời gian đó, chương trình nghị sự về năng lượng của Bắc Kinh có thể thay đổi đáng kể. “Những thập kỷ béo bở” của ngành công nghiệp khí đốt Nga (những năm 2000 và 2010, khi thị trường và siêu lợi nhuận đang phát triển) đã qua, và ngành này phải học cách sống trong mô hình mới.

Gazprom sẽ không bán khí đốt từ Yamal cho Trung Quốc với giá rẻ, nhưng việc trì hoãn tiến độ các tuyến mới liên tục và ngoan cố ngày hôm nay có thể dẫn đến mất thị phần trong tương lai. Trong điều kiện cạnh tranh ngày càng gia tăng nhanh chóng của các nhà cung cấp khí đốt cho thị trường Trung Quốc, người ta có thể thận trọng dự đoán rằng dự án Power of Siberia sẽ có tin mới trong năm 2021.

Ngọc Linh

Theo Carnegie