Liệu ông Trump có chấm dứt được 'quyền công dân theo nơi sinh'?
Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump tuyên bố ông có kế hoạch chấm dứt chính sách 'quyền công dân theo nơi sinh tại Mỹ' trong một cuộc phỏng vấn với chương trình 'Meet the Press' phát sóng hôm 8/12. Nếu ông thực hiện kế hoạch đó sau khi nhậm chức, điều này sẽ liên quan đến việc hủy bỏ một chính sách đã có trong hơn 150 năm.

Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump có quan điểm cứng rắn về nhập cư. Ảnh minh họa Getty Images.
Tuyên bố của Tổng thống đắc cử Mỹ
Trong cuộc phỏng vấn với chương trình “Meet the Press”, khi phóng viên hỏi liệu ông có vẫn có kế hoạch chấm dứt quyền công dân theo nơi sinh ngay từ ngày đầu nhậm chức hay không, Tổng thống đắc cử Mỹ trả lời: “Chắc chắn rồi”.
Quyền công dân theo nơi sinh về cơ bản có nghĩa là bất kỳ ai sinh ra ở Mỹ đều tự động trở thành công dân Mỹ, bao gồm cả con của những người nhập cư không có giấy tờ hoặc khách du lịch và sinh viên có thị thực ngắn hạn.
Ông cho biết ông sẵn sàng hợp tác với đảng Dân chủ để giữ lại những quy định liên quan đến “Dreamers”, những người không có giấy tờ hợp pháp đã đến Mỹ khi còn nhỏ và sống ở đất nước này hầu hết cuộc đời.
Tuy nhiên, ông Trump cũng khẳng định: “Tôi không muốn chia cắt các gia đình, vì vậy cách duy nhất để không chia cắt gia đình là giữ họ ở bên nhau và phải gửi trả tất cả về nước”.
Tu chính án thứ 14 của Hiến pháp Mỹ
Tu chính án thứ 14 của Hiến pháp Mỹ là nền tảng cho cách tiếp cận của nước này đối với quyền công dân. Theo đó, đảm bảo quyền công dân theo nơi sinh. Tu chính án này đã được phê chuẩn vào năm 1868.
Phần đầu tiên của tu chính án này nói rằng: “Tất cả những người sinh ra hoặc nhập tịch tại Mỹ và chịu sự quản lý của Mỹ đều là công dân của Mỹ và của tiểu bang nơi họ cư trú”.
Điều này không liên quan đến “tình trạng nhập cư hoặc quyền công dân của cha mẹ họ”, theo trang web của Hội đồng Di trú Mỹ, một nhóm vận động và phi lợi nhuận có trụ sở tại Washington, DC.
Ông Trump có thể chấm dứt quyền công dân theo nơi sinh không?
Người dẫn chương trình “Meet the Press” đã trích dẫn Tu chính án thứ 14 trong cuộc phỏng vấn với ông Trump, hỏi ông liệu ông có thể “lách luật” được không.
Đáp lại, ông Trump nói: “Chúng ta sẽ phải thay đổi, sẽ phải chấm dứt nó”. Ngoài ra, ông Trump cho biết nếu có thể, ông sẽ thay đổi điều này thông qua hành động hành pháp.
Ông Trump đã nói về việc muốn chấm dứt quyền công dân theo nơi sinh kể từ nhiệm kỳ đầu tiên của mình. Trong một cuộc phỏng vấn năm 2018 với trang Axios, ông nói: “Chắc chắn có thể thực hiện điều đó bằng một đạo luật được Quốc hội thông qua... nhưng bây giờ họ nói rằng tôi có thể thực hiện chỉ bằng một sắc lệnh hành pháp”.
Trong nhiều năm, các chuyên gia pháp lý và chính trị gia, có cả người từ Đảng Cộng hòa, đã nghi ngờ những tuyên bố của ông Trump.
“Bạn không thể chấm dứt quyền công dân theo quyền bẩm sinh bằng một sắc lệnh hành pháp. Tôi nghĩ trong trường hợp này. Tu chính án thứ 14 khá rõ ràng và điều đó sẽ liên quan đến một quá trình hiến pháp rất, rất dài”, Paul Ryan, cựu chủ tịch đảng Cộng hòa tại Hạ viện Mỹ, cho biết trong một cuộc phỏng vấn thanh năm 2018.
Sửa đổi Hiến pháp Mỹ là một quá trình khó khăn. Trước tiên, nó đòi hỏi phải có hai phần ba số phiếu bầu tại cả Hạ viện và Thượng viện. Sau đó, một sửa đổi cần phải được phê chuẩn bởi ba phần tư các cơ quan lập pháp của tiểu bang. Sau cuộc bầu cử hồi tháng 11, trong Thượng viện mới, đảng Dân chủ nắm giữ 47 ghế và đảng Cộng hòa nắm giữ 53 ghế. Tại Hạ viện, đảng Dân chủ nắm giữ 215 ghế trong khi đảng Cộng hòa nắm giữ 220 ghế.
Ngoài ra, một phương án khác có thể là hai phần ba số tiểu bang yêu cầu một Hội nghị Hiến pháp, nhưng điều này chưa bao giờ được tiến hành để thông qua bất kỳ thay đổi nào trong số 27 thay đổi từng được thực hiện đối với Hiến pháp Mỹ.
Những tác động tiềm tàng?
Thông cáo từ năm 2011 của Hội đồng Di trú Mỹ cho biết việc xóa bỏ quyền công dân theo nơi sinh sẽ ảnh hưởng đến tất cả mọi người. Tất cả các bậc cha mẹ người Mỹ sẽ phải trải qua một quá trình gian khổ và tốn kém để chứng minh quyền công dân của con mình.
“Giấy khai sinh là bằng chứng về quyền công dân của mỗi người. Nếu quyền công dân theo nơi sinh bị xóa bỏ, công dân Mỹ sẽ không còn có thể sử dụng giấy khai sinh của mình làm bằng chứng về quyền công dân nữa”, thông cáo này cho biết.
Nghiên cứu được công bố cách đây vài năm của Viện Chính sách Di cư, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington, DC và Đại học bang Pennsylvania từng cảnh báo rằng việc xóa bỏ quyền công dân theo nơi sinh đối với trẻ em Mỹ có cha mẹ là người nhập cư trái phép sẽ làm tăng “dân số trái phép” hiện tại thêm 4,7 triệu người vào năm 2050.
Các quốc gia khác có quyền công dân theo nơi sinh không?
Trong khi ông Trump tuyên bố trong cuộc phỏng vấn rằng Mỹ là quốc gia duy nhất có quyền công dân theo nơi sinh, thì hơn 30 quốc gia khác cũng áp dụng chính sách này.
Đó là Antigua và Barbuda, Argentina, Barbados, Belize, Bolivia, Brazil, Canada, Chad, Chile, Costa Rica, Cuba, Dominica, Ecuador, El Salvador, Grenada, Guatemala, Guyana, Honduras, Jamaica, Lesotho, Mexico, Nicaragua, Panama, Paraguay, Peru, Saint Kitts và Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent và Grenadines, Tanzania, Trinidad và Tobago, Tuvalu, Uruguay và Venezuela.
Các loại quyền công dân khác
Nhiều quốc gia có nhiều hơn một cách cấp quyền công dân. Bên cạnh quyền công dân theo nơi sinh, các loại quyền công dân khác mà các quốc gia có bao gồm:
Quyền công dân theo huyết thống: Đây là trường hợp một hoặc cả hai cha mẹ cần phải là công dân của một quốc gia để đứa trẻ được coi là công dân. Hầu hết các quốc gia đều cấp quyền công dân theo huyết thống. Việc sinh ra trong lãnh thổ của quốc gia đó không phải là yêu cầu để có được quyền công dân theo huyết thống. Một số quốc gia có các tiêu chí cụ thể để cấp quyền công dân theo cách này. Ví dụ, ở Bahrain và Iran, người cha phải là công dân nước này thì đứa trẻ mới được coi là công dân.
Quyền công dân thông qua nhập tịch: Đây là trường hợp cư dân sinh ra ở nước ngoài của một quốc gia có thể có được quyền công dân sau khi sống ở đó một thời gian nhất định và đáp ứng một loạt các tiêu chí thường liên quan đến việc chứng minh rằng họ đã hòa nhập vào nền văn hóa đó. Các quốc gia khác nhau có các tiêu chí khác nhau để nhập tịch. Mỹ cũng cấp loại quyền công dân này.
Quyền công dân thông qua hôn nhân: Một người sinh ra ở nước ngoài có thể có được quyền công dân của một quốc gia nếu họ kết hôn với một công dân của quốc gia đó. Tại Mỹ, mọi người có thể nộp đơn xin nhập quốc tịch thông qua hôn nhân 3 năm sau khi kết hôn với công dân Mỹ và sau khi có được giấy phép thường trú hoặc thẻ xanh. Thường trú nhân phải đợi đến 5 năm sau khi có được thẻ xanh mới được nộp đơn xin nhập quốc tịch. Anh và Đức nằm trong số các quốc gia cấp quyền công dân thông qua hôn nhân.
Quốc tịch kép: Đây là trường hợp một người có thể giữ quốc tịch ở hai quốc gia. Theo World Population Review, ít nhất 87 quốc gia cho phép có quốc tịch kép với Mỹ.
Quyền công dân thông qua đầu tư: Một số quốc gia cho phép cư dân sinh ra ở nước ngoài có được quyền công dân bằng cách đầu tư vào quốc gia đó, chẳng hạn như bằng cách mua bất động sản. Tại Thổ Nhĩ Kỳ, công dân nước ngoài phải mua bất động sản trị giá ít nhất 400.000 USD để có được quyền công dân. Mỹ không áp dụng chính sách này. Quyền công dân cũng có thể được cấp thông qua đầu tư vào các quốc gia như Malta, cũng như Antigua và Barbuda.