Liên minh châu Âu ngày càng đặc biệt coi trọng vấn đề Biển Đông

Tăng cường hợp tác để ngăn chặn xung đột là những ưu tiên hàng đầu của EU trong vấn đề Biển Đông. Ảnh: Reuters

Rõ ràng lập trường

Kể từ năm 2012, khi tham gia vào Hiệp ước thân thiện và hợp tác (TAC) và trở thành thành viên của Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), EU đã có nhiều cam kết pháp lý và chính trị đối với việc đảm bảo sự ổn định tại Biển Đông. Đặc biệt, khi chủ nghĩa đơn phương đang từng ngày trở thành mối đe dọa đến trật tự toàn cầu, EU – một tổ chức đa phương hàng đầu thế giới cũng đã có nhiều biện pháp thận trọng để gìn giữ sự ổn định chung. Nổi bật trong đó là sự thống nhất cao về an ninh trong nội bộ EU đã tăng cường uy tín của tổ chức này với vai trò là tổ chức an ninh của thế giới trong vấn đề Biển Đông.

Trong một bài phân tích được ISEAS đăng tải, chuyên gia quốc tế Eva Pejsova cho rằng, EU có lập trường rõ ràng, nhấn mạnh vào 2 quan điểm chính là: Một số nước thành viên EU gia tăng hoạt động trên biển trong việc bảo vệ quyền tự do hàng hải (FON); EU đối thoại và hoạt động tăng cường năng lực với ASEAN và từng nước thuộc ASEAN trong các vấn đề an ninh hàng hải phi truyền thống.

Cũng theo chuyên gia Eva Pejsova, EU giữ vững lập trường “trung lập có nguyên tắc” trong vấn đề chủ quyền đối với các nước tại khu vực Biển Đông. Các nước thành viên của EU cũng là thành viên trong Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982, nên trên thực tế, các thành viên EU luôn đề cao luật pháp quốc tế, giải quyết bất đồng bằng biện pháp hòa bình, thúc đẩy các sáng kiến hợp tác và hối thúc các bên tuân thủ chuẩn mực và nguyên tắc quốc tế...

Trong một tuyên bố mới đây, EU khẳng định: “Chúng tôi ủng hộ hoàn toàn tiến trình do ASEAN đứng đầu, nhằm thúc đẩy hơn nữa một trật tự khu vực và quốc tế dựa trên luật pháp, củng cố hợp tác đa phương, cũng như hợp tác mật thiết hơn với các bên thứ ba”.

Có thể dễ dàng nhận thấy lập trường của EU nhất quán trong tất cả các tuyên bố, văn kiện chính thức của EU liên quan đến châu Á và an ninh hàng hải. EU cũng ủng hộ rất lớn đối với các giải pháp hòa bình để giải quyết tranh chấp, hối thúc Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC), trong đó nhấn mạnh rằng, COC phải mang tính ràng buộc luật pháp. Chiến lược an ninh hàng hải “EU 2014” cũng đề cao sự tôn trọng luật pháp quốc tế và quyền tự do hàng hải, đây được EU nhấn mạnh là cơ sở cho môi trường ổn định của thế giới.

Chiến lược toàn cầu EU (EUGS) năm 2016 đã khẳng định cam kết cụ thể về ủng hộ tự do hàng hải, kiên trì tôn trọng luật pháp quốc tế, giải quyết tranh chấp biển bằng biện pháp hòa bình. Chiến lược của EU chỉ ra sự cấp thiết phải xây dựng và hỗ trợ một cơ cấu an ninh khu vực do ASEAN dẫn đầu.

Tăng cường hợp tác để ngăn chặn xung đột

EU đang có cách tiếp cận đa dạng hóa với vấn đề Biển Đông và thể hiện nhiều nguyên tắc khác của Chiến lược toàn cầu EU. Đặc biệt là quan điểm xây dựng “tính kiên cường” ở các nước đối tác, ủng hộ trật tự khu vực mang tính hợp tác và tăng cường đóng góp thực tế cho an ninh hàng hải.

Toàn cảnh cuộc họp quan chức cấp cao EU và ASEAN tại Brussels, Bỉ, ngày 11-2-2020. Ảnh: Asean.org

Trong vấn đề Biển Đông, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á đánh giá, những thách thức đang tồn tại nổi cộm gồm: Sự tôn trọng quyền tự do hàng hải; tình trạng bế tắc về ngoại giao do những tranh chấp chủ quyền chưa được giải quyết; khai thác hải sản quá mức, đánh bắt hải sản bất hợp pháp, tận diệt môi trường, vô nguyên tắc (IUU)...

Trước thực tế này, nếu muốn đóng góp vào sự ổn định của khu vực thì EU sẽ phải tăng cường hợp tác trong lĩnh vực phát triển nguồn lực, cơ sở luật pháp quốc tế, quản trị trên biển. Đặc biệt là phải tận dụng hiệu quả các kinh nghiệm của EU trong việc ngăn chặn khủng hoảng, xử lý tranh chấp...

Trong hàng loạt các hành động và giải pháp cụ thể mà EU đã và đang triển khai, nổi bật có công cụ đối thoại EU-ASEAN khu vực tăng cường (E-READI). Đây được đánh giá là nền tảng quan trọng để thúc đẩy hội nhập chính trị - an ninh của ASEAN, trong đó tập trung và cụ thể hóa các chính sách ngư nghiệp, đánh bắt cá và môi trường biển. Cùng với đó, năm 2016, EU đã đi đầu trong việc thực hiện Chương trình nghị sự phát triển bền vững 2030 của Liên hợp quốc và Mục tiêu phát triển bền vững (SDG) 14 toàn cầu.

Tăng cường hợp tác để ngăn chặn xung đột là những ưu tiên hàng đầu của EU. Chính vì vậy, EU đã và đang triển khai hàng loạt các giải pháp trong việc thực thi pháp luật trên biển, thúc đẩy chia sẻ cách thức hành động có hiệu quả cao nhất nhằm giảm bớt căng thẳng, tăng cường nhận thức, xây dựng lòng tin. Trong đó, sự hợp tác của EU với các bên liên quan, với ASEAN và các nước thuộc ASEAN sẽ là những trọng tâm then chốt trong nỗ lực gìn giữ trật tự, ổn định và thịnh vượng của Biển Đông.

Giới chuyên gia quốc tế nhận định, đối với vấn đề Biển Đông, ASEAN đang là đối tác đối thoại chủ yếu của EU. Giai đoạn 2018 – 2022, an ninh hàng hải là ưu tiên quan trọng bậc nhất trong nỗ lực tăng cường hợp tác chính trị và an ninh giữa ASEAN và EU. Kế hoạch hành động chung của 2 tổ chức khu vực cũng nhấn mạnh tới tầm quan trọng của pháp quyền, sự tôn trọng quyền tự do hàng hải và việc giải quyết hòa bình các tranh chấp...

Thanh Trúc