Lệnh ngừng bắn Armenia-Azerbaijan hé lộ vai trò khó chối cãi của Thổ Nhĩ Kỳ tại 'sân nhà' của Nga

Thỏa thuận hòa bình được công bố hồi đầu tuần không chỉ "đóng băng" cuộc chiến mà còn đưa lại những lợi thế lãnh thổ cho Baku và lực lượng vũ trang được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn. Mặc dù thỏa thuận là kết quả của những nỗ lực trung gian hòa giải từ Moscow, ưu thế trên chiến trường của Azerbaijan nhờ vào sự hỗ trợ của Thổ đã khẳng định ảnh hưởng ngày càng gia tăng của Ankara tại khu vực Caucasus – nơi vốn được Moscow coi là sân nhà. "Các hệ quả địa chính trường to lớn không chỉ đối với Armenia mà còn cả Nga", ông Ruslan Pukhov, giám đốc tổ chức chính sách Trung tâm Phân tích Công nghệ và Chiến lược của Nga cho hay.

"Phía sau bức màn mỏng của chiến thắng có bề ngoài to lớn này (mang danh nghĩa hòa giải thành công và đưa được lực lượng gìn giữ hòa bình tới khu vực), thực tế tàn khốc là ảnh hưởng của Moscow tại vùng Caucasus đang suy giảm nhanh chóng. Đối lập lại uy tín của Thổ Nhĩ Kỳ lại gia tăng kinh ngạc", chuyên gia người Nga bổ sung.

Lực lượng lính gìn giữ hòa bình của Nga bắt đầu được triển khai tại Nagorno-Karabakh (ảnh: Getty)

Vùng Nagorno-Karabah được quốc tế công nhận là thuộc lãnh thổ của Azerbaijan. Tuy nhiên một số khu vực tại đây lại do các lực lượng Armenia nắm quyền kiểm soát kể từ đầu những năm 1990. Trong cuộc xung đột bùng phát từ cuối tháng Chín, Azerbaijan quyết tâm giành lại toàn bộ lãnh thổ và đang trên đà chiếm được thủ phủ vùng trước khi thỏa thuận hòa bình ra đời. Mặc dù thỏa thuận tái khẳng định vai trò Tổng thống Nga Vladimir Putin như một thế lực không thể thay thế trong khu vực, tuy nhiên, cái giá phải trả là việc thừa nhận Thổ Nhĩ Kỳ cũng là một yếu tố địa chính trị không thể chối bỏ tại Caucasus. Sự ủng hộ của Ankara giành cho Baku đã thay đổi quy mô của cuộc xung đột mà Moscow từng nỗ lực giữ ở thế cân bằng trong suốt hơn 25 năm.

Ảnh hưởng của Điện Kremlin tới Caucasus dựa trên các mối quan hệ thương mại (phần nhiều liên quan tới xuất khẩu năng lượng giá rẻ); hỗ trợ tài chính thông qua các khoản vay và đầu tư từ các công ty nhà nước Nga; và nguy cơ từ nền quân sự hùng mạnh. Yếu tố cuối cùng có trọng lượng nhất nhưng cũng khó chống đỡ nhất.

Azerbaijan đã chấp nhận rủi ro một cách có tính toán với sự hậu thuẫn từ Thổ Nhĩ Kỳ. Một nhận định khác là Moscow sẽ không sẵn sàng can thiệp quân sự vào cuộc xung đột tại Nagorno-Karabakh và cuộc chiến kéo dài hơn 1 tháng vừa rồi đã chứng tỏ điều đó. Cùng với việc lấy lại phần lớn lãnh thổ, Baku còn chứng tỏ được Moscow không phải là cường quốc quân sự duy nhất có thể thiết lập lại biên giới hiện tại trong khu vực.

Trợ lý giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Bilkent, Ankara là Onur Isci phân tích, "Tổng thống Recep Tayyip Erdogan coi Thổ Nhĩ Kỳ như một thế lực khu vực. Đây không phải là điều mà ông ấy sẽ từ bỏ". "Thổ Nhĩ Kỳ sẽ không quay trở lại là một Thổ Nhĩ Kỳ - đồng minh của NATO trong những năm 1950, mà nỗ lực để tạo ra một con đường riêng của mình", ông Isci nói.

Theo ông, Moscow và Ankara "đôi khi sẽ có những xung đột chính trị. Họ không thực sự thống nhất về các vấn đề địa chính trị. Họ chỉ đang cố gắng dàn xếp điều đó". "Tôi không nghĩ chúng ta sẽ nhìn thấy một liên minh quân sự toàn diện tại Syria hay Caucasus", ông Isci chỉ ra.

Sự hiện diện mang tính địa chính trị của Ankara tại Caucasus được đánh giá là tương tự như quyết định của Moscow tham gia cuộc chiến tại Syria vào năm 2015 cũng như những hành động hiện tại ở Libya. Ankara coi cả Syria và Libya là những khu vực chịu ảnh hưởng của mình.

Tổng thống Putin và Erdogan, một mặt ủng hộ cho những phe phái đối đầu trong cả hai cuộc xung đột, mặt khác lại không ngừng tìm cách duy trì mối quan hệ song phương không thật sự suôn sẻ và cùng dựa trên sự thiếu niềm tin vào phương Tây.

"Hành động của Thổ tại Nagorno-Karabakh một phần là câu trả lời cho những hành động của Nga tại Trung Đông. Thổ đang nỗ lực trở thành một người chơi toàn cầu và có mặt trong mọi vấn đề", học giả cấp cao từ Trung tâm Nghiên cứu Hậu Xô viết thuộc Viện Khoa học Nga, Stanislav Pritchin nói. "Từ góc độ này, đối với Ankara, nam Caucasus giống như một khu vực không mang theo nguy cơ tiềm tàng. Tuy nhiên, Thổ Nhĩ Kỳ chỉ có thể dựa vào Azerbaijan trong khi không thực sự hiểu hết về những phức tạp trong khu vực vốn hạn chế hành động".

Việc triển khai gần 2.000 lính gìn giữ hòa bình tới Nagorno-Karabakh trong tuần này rõ ràng khẳng định ưu thế so sánh của Nga, tuy nhiên, nó cũng gia tăng trách nhiệm của Điện Kremlin đối với tương lai của khu vực. "Azerbaijan lấy được rất nhiều những gì mình mong muốn, nhưng cái giá của nó là ảnh hưởng gia tăng của Nga [bên trong lãnh thổ]", giám đốc về Châu Âu và Trung Á tại tổ chức Nhóm Khủng hoảng Quốc tế Olga Oliker đánh giá. "Cùng lúc, Nga giờ đây phải chịu nhiều trách nhiệm đối với cuộc xung đột hơn so với trước đây và nó sẽ trở thành một gánh nặng".

Minh Đức