Lấy ý kiến dẫn nước sông Hồng hồi sinh sông Tô Lịch: Bàn giải pháp có từ… 40 năm trước

Sông Tô Lịch trong một màu đen quen thuộc

Xây trạm bơm, kênh dẫn nước

Theo đề án, nước từ sông Hồng sẽ được bổ cập vào hồ Tây; Sau đó, điều tiết ra sông Tô Lịch để pha loãng và làm sạch.

Ông Võ Tiến Hùng, Tổng Giám đốc Công ty Thoát nước Hà Nội cho hay, đề án do UBND TP Hà Nội làm chủ đầu tư. Viện Kỹ thuật Tài nguyên nước (Đại học Thủy lợi) là đơn vị tư vấn.

Cụ thể, trạm bơm cố định dự tính được đặt cách chân cầu Nhật Tân 600m, về phía hạ lưu. Hệ thống xả sau máy bơm gồm 4 ống đường kính 600mm, kết nối vào đường ống chung có đường kính 1.200mm. Hệ thống dẫn đến bể xử lý cạnh Công viên nước hồ Tây. Tổng chiều dài đường ống khoảng 1.960m. Hệ thống chạy đến mương tiêu cạnh hồ Tây, vào bể lắng xử lý phù sa sông Hồng.

Trong đề án, sẽ xây dựng đập cao su (đường kính 1,5m, cao 2,5m) ở cuối nguồn sông Tô Lịch, cách thượng lưu 11,7 km. Với đập cao su này, đơn vị liên quan sẽ khống chế cao độ mực nước trên sông, đảm bảo mục tiêu khai thác giao thông thủy và giải quyết úng ngập trong mùa mưa bão. UBND TP Hà Nội cho rằng, dự án trên mang tính bền vững. Nó sẽ khắc phục được hạn chế về quy hoạch, cũng như các dự án khác chưa giải quyết được.

Nước vào hồ Tây khi đạt mực cần thiết sẽ cho mở các cửa xả ra sông Tô Lịch. Với phương án này, mỗi ngày dự kiến bơm 134 nghìn m3 nước (bơm 26 ngày/tháng). Khái toán kinh phí dự án 150 tỷ đồng.

Cùng với việc tạo dòng chảy cho sông Tô Lịch, Hà Nội cũng đang xây dựng hệ thống tách nước thải ra khỏi con sông này. Cụ thể, từ năm 2016, đã khởi công dự án Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá với công suất 270.000 m3/ngày đêm.

Giải pháp phù hợp nhất

GS.TS Vũ Trọng Hồng, nguyên Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, nguyên Chủ tịch Hội Thủy lợi Việt Nam ủng hộ việc dẫn nước làm sạch sông Tô Lịch. Bởi vấn đề mấu chốt để làm sạch sông Tô Lịch là phải có nguồn nước sạch bổ trợ. Đây là giải pháp đã được các nhà khoa học đề xuất, bàn luận từ những năm 1980 của thế kỷ trước, nghĩa là đã khoảng 40 năm rồi.

Theo thời gian, sông Hồng cũng đã thay đổi nhiều. Nguồn nước sông Hồng đã giảm mạnh. Để dẫn nước từ sông Hồng, bắt buộc phải xây dựng các trạm bơm. Tuy nhiên, các trạm bơm này cũng cần được tính toán rất cẩn thận. Bởi đây là dòng sông cổ, bồi lấp không theo quy luật.

Sông Hồng không còn nguồn nước dồi dào nữa. Có những chỗ mực nước đo được chỉ còn 1m. Nó sẽ ảnh hưởng nhiều đến việc xây dựng trạm bơm. Tình trạng hút cát tràn lan cũng khiến các quy luật thủy lợi của sông bị phá vỡ. Nó đã và đang làm dòng sông ngày càng biến đổi mạnh mẽ.

Vào mùa khô, mực nước xuống rất thấp. Nếu xây dựng các trạm bơm cố định, thì sẽ xử lý thế nào nếu vị trí xây trạm bơm đó bị sông Hồng bồi lấp? Trong khi kinh phí xây dựng trạm bơm là hàng chục tỷ đồng? Còn nếu chỉ làm các trạm bơm dã chiến, di động, thì lại không thể bổ cập đủ nguồn nước cho sông Tô Lịch và hồ Tây”.

Cũng theo GS.TS Vũ Trọng Hồng, với công nghệ hiện nay, máy bơm có thể cao vài chục mét và có thể bơm liên tục được, nhưng vấn đề là nguồn nước có ổn định hay không. Để có nguồn nước ổn định, người ta phải xây dựng các công trình nắn dòng. Nhưng cho đến nay, các chuyên gia về thủy lợi ở Việt Nam chưa thực hiện công trình tương tự.

GS.TS Trần Hiếu Nhuệ, Viện Kỹ thuật nước và Bảo vệ môi trường cho rằng, nhiều quốc gia trên thế giới rất trân trọng dòng sông chảy qua thành phố. Đã có những nước sai lầm về cống hóa các dòng chảy. Đơn cử như Hàn Quốc. Sau đó, nước này phải lấy lại các dòng chảy bằng mọi cách. Bởi lẽ, họ nhận thấy, lợi ích mà các dòng chảy mang lại trong đô thị là rất lớn.

Hà Nội cũng cần những lợi ích tương tự. Nếu các dòng chảy trong Hà Nội không tạo nên lợi thế về giao thông thủy thì cũng giúp cân bằng môi trường sống. Giải pháp lâu dài để hồi sinh các dòng sông chính là thu gom nước thải. Sau đó, đặt trạm bơm công suất lớn đưa nước vào. Với vai trò là thượng nguồn sông Tô Lịch, nguồn nước từ hồ Tây sẽ tạo dòng chảy và làm sạch.

Tránh biến hồ Tây thành bể nước

Ngoài sông Tô Lịch, việc bổ cập nước, thay đổi hệ sinh thái ở hồ Tây cũng cần lưu ý. Hồ Tây đang ô nhiễm do không có nước lưu thông. Vì vậy, cần phải cải tạo nguồn nước để phát triển hệ thủy sinh trong lòng hồ.

GS Mai Đình Yên, Phó Chủ tịch Hội Sinh thái học Việt Nam lưu ý, việc thay nước hồ Tây phải đảm bảo hệ sinh thái. Quy trình thay nước cần làm từ từ theo dõi biến động của hệ sinh vật. “Nếu làm mất thủy sinh vật đặc trưng, thì hồ Tây chẳng khác gì cái bể chứa nước, không có giá trị về cảnh quan, sinh học”, GS Mai Đình Yên nói.

Theo GS Dương Thanh Lượng, nguyên Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Thủy lợi, trong những năm gần đây, lượng phù sa ở sông Hồng ngày càng suy giảm. Điều này gây bất lợi cho sản xuất nông nghiệp. Nhưng nó thuận lợi cho việc bổ cập nước vào hồ Tây, làm sạch sông Tô Lịch. Bởi quy trình xử lý bùn khi lấy nước vào hồ Tây và sông Tô Lịch đỡ phức tạp, tốn kém. Tuy nhiên, ông Lượng cũng lo ngại mực nước sông Hồng ngày càng giảm sút.

Theo các chuyên gia, để sông Tô Lịch luôn luôn chảy và lấy nước tự nhiên thì phải tính đến thủy văn, thủy lực, tức là phải tính toán cao độ của đáy sông, độ dốc của đáy sông, mặt cắt của lòng sông, vận tốc và lưu lượng để có sự điều tiết phù hợp bởi nguyên tắc của con sông là phải luôn luôn chảy.

Chặn ở hạ nguồn, Tô Lịch sẽ ô nhiễm nặng hơn

GS.TS Vũ Trọng Hồng cho rằng, trong đề án của Hà Nội có nói đến việc điều chỉnh mực nước sông Tô Lịch bằng cách làm đập cao su ở hạ nguồn. Cần tính lại bởi làm vậy, kim loại nặng sẽ tích tụ lại thành chất độc, người dân sống ở vùng hạ nguồn sẽ phải hứng chịu ô nhiễm, hôi thối. Nên để lưu thông mới đảm bảo sông Tô Lịch “hồi sinh”.