Lật ngược bản án kết tội một vị vua sau 400 năm

Con gái của thời gian là tác phẩm trinh thám có nhan đề được lấy cảm hứng từ câu nói nổi tiếng của Francis Bacon: “Sự thật là Con gái của thời gian, chứ không phải Con gái của quyền lực”. Trong tác phẩm này, Josephine Tey đã mượn câu chuyện của vua Richard Đệ Tam để chứng thực câu nói ấy. Bằng một chuyến du hành về 400 năm trước với nhân vật chính Alan Grant, một mảnh quá khứ được mở ra và hé lộ những khiếm khuyết của một thứ chúng ta vẫn quen gọi là “lịch sử”.

Tiểu thuyết Con gái của thời gian. Ảnh: T.Đ.

Cuộc truy đuổi quá khứ

Trong các vị thần Muses của thần thoại Hy Lạp, nữ thần Clio là nàng thơ của lịch sử nhưng tên nàng, theo tiếng Hy Lạp là Kleio, nghĩa là ca tụng, biểu dương.

Đến thế kỷ II TCN, nhà sử học Hy Lạp Polibius đã nhận thấy rằng sử học có tính pagamtikos, tức là tính thực dụng. Lịch sử tồn tại như một cá thể khách quan, nhưng việc nhận thức lại mang tính chủ quan và ghi chép lịch sử, bởi thế, cần rất nhiều nỗ lực để có thể phản ánh đúng.

Trong Con gái của thời gian, nhân vật chính - thanh tra Alan Grant đã dựa trên chính những ghi chép lịch sử để trả lời cho câu hỏi: liệu người viết sử có luôn luôn nói đúng?

Thanh tra Alan Grant đã phải nhập viện trong một lần làm nhiệm vụ. Vào thời gian này, Marta người yêu anh đã mang tới một số thứ, trong đó có những bức vẽ chân dung. Và Grant, vốn có hứng thú với việc xem xét các gương mặt, đã được kéo ra khỏi vũng lầy nhàm chán nơi bệnh viện mà tham gia vào một cuộc phiêu lưu lịch sử. Đó là cuộc phiêu lưu ngược về quá khứ 400 năm trước, những năm cuối của triều đại York, thời vua Richard Đệ Tam.

Trong lịch sử, Richard Đệ Tam là một nhân vật phản diện, một vị vua mang điều tiếng là độc ác, một gã gù bị người dân phẫn nộ vì đã giết hai người cháu của mình để bảo toàn quyền lực. Nhưng Grant khi xem chân dung Richard Đệ Tam, lại đặt vị vua này vào vị trí của một người lương tri ngời sáng. Lần đầu tiên, trực giác tinh nhạy của Grant và những gì được cho là sự thật lại hoàn toàn trái ngược.

Trước nghi hoặc ấy, thanh tra Grant đã bắt tay truy vết một vụ án từ 400 năm trước, mở lại cuộc “điều tra” về một bản án mà lịch sử đã phong ấn lại. Grant đã lục tìm xem liệu Richard Đệ Tam có thực là kẻ đã ra lệnh giết hai vương tử ở tháp London - hai người cháu ruột, cũng là con trai của người anh Edward yêu quý hay không để cuối cùng, giải đáp cho thắc mắc: trực giác Grant sai hay thực ra, Richard Đệ Tam không phải là người như sử sách đã phản ánh?

Bóc tách sự thật

Khi mới tìm tòi, Grant thấy trong sách giáo khoa lịch sử và những cuốn sách kể sử dễ thấy ở thư viện đều viết hiển hiện một điều: Richard Đệ Tam là kẻ độc ác đã giết hai cháu mình vì mưu cầu quyền lực tuyệt đối. Nhưng càng đào sâu, Grant càng thấy tồn tại nhiều nghi vấn. Cùng Brent Carradine, Grant đã phát hiện ra những khoảng trống thời gian và những lỗ hổng logic trong ghi chép của người chép sử.

Cả hai đã dần dần khám phá ra sự thật bị che phủ đằng sau màn sương dày. Sự thật nằm rải rác thành những mảnh nhỏ yêu cầu hậu thế phải dệt ghép và chắp nối. Sau tất cả, Richard Đệ Tam đã được Grant nhìn thấy với đúng bản chất của mình và lớp vỏ mà lịch sử khoác lên cho ông đã bị xé toạc.

Tác phẩm đặt ra câu hỏi: "Liệu những điều chúng ta tin có là sự thật?". Ảnh: T.Đ.

Sau 400 năm, bản án kết tội một con người, mà cao hơn là một vị vua đã bị lật ngược hoàn toàn so với trước đó.

Tác phẩm tạo nên nhân vật Grant. Cuộc điều tra của nhân vật này nhằm chứng minh sự thật về vua Richard III tồn tại bên ngoài tất cả tài liệu được người ta chứng thực. Qua đó, tác giả gửi thông điệp sự thật lịch sử, đôi khi, chỉ là sự truyền tai, là cảm quan cá nhân hay là đơn giản chỉ là sự nghe ngóng.

Những chi tiết về lịch sử trong Con gái của thời gian đều chặt chẽ và xuất phát từ sự thực. Không có sự vay mượn, thêm thắt hay thổi phồng mà các cột mốc được nêu ra trong Con gái của thời gian đều được đối chiếu với tài liệu sử.

Sự liên văn bản một cách chặt chẽ và logic đã giúp Josephine Tey phá vỡ những quy tắc, lối mòn của thể loại trinh thám vào thời điểm đó. Có thể thấy, Josephine Tey đã cho ra một tác phẩm thuộc nhóm trinh thám lịch sử vốn ít được ưa chuộng hơn trinh thám hành động, nhưng không vì thế mà không đạt được cho mình những thành công.

Con gái của thời gian đã được Hiệp hội Nhà văn Trinh thám bình chọn là "Cuốn tiểu thuyết bí ẩn hay nhất mọi thời đại". Trong tất cả điều đó, thành công lớn nhất mà tác phẩm này đạt được có lẽ là việc đặt ra được câu hỏi: liệu những điều chúng ta tin có là thật? liệu sử gia có là người ghi chép tín cẩn nhất và khiến chúng ta ý thức hơn về độ xác thực của những thông tin được tiếp nhận trong cuộc sống hàng ngày.

Đỗ Thùy Linh