Làng Định Công vẫn đỏ lửa giữ nghề đậu bạc truyền thống

Gia đình nghệ nhân Quách Văn Hiểu - Quách Tuấn Tú (Định Công - Hoàng Mai - Hà Nội) là một trong hai nhà duy nhất còn lại của làng nghề đậu bạc truyền thống Định Công vẫn còn giữ lửa nghề cho đến bây giờ. Gia đình nghệ nhân đã có 5 đời làm nghề đậu bạc.

Đậu bạc là một nghề đặc hữu của Định Công, khác biệt hoàn toàn so với các làng nghề kim hoàn khác ở chỗ được làm hoàn toàn bằng thủ công. Được coi là một trong tứ trụ tinh hoa làng nghề Thăng Long xưa, sản phẩm được tạo ra nhờ bàn tay khéo léo, tỷ mỷ của người thợ và rất tinh xảo.

"Đậu" là để chỉ hành động kéo bạc đã nung chảy thành sợi chỉ, sau đó se thành sợi mảnh như sợi tóc tạo những họa tiết hoa văn, chim muông, hoa lá… gắn vào đồ trang sức.

Theo lời kể của anh Quách Tuấn Tú, nghề đậu bạc Định Công có từ thời Tiền Lý (thế kỷ thứ VII) do ba ông tổ nghề là Trần Điền - Trần Điện - Trần Hòa lập nên. Dân gian truyền lại, trong thời gian chạy loạn, ba anh em tình cờ học được nghề làm đồ vàng, bạc. Từ đó, ba người truyền dạy nghề cho nhân dân trong làng, làm nên tiếng tăm cho sản phẩm vàng, bạc Định Công. Trải qua năm tháng, nghề đầu bạc càng phát triển và trở thành một trong 4 nghề tinh hoa nhất kinh thành Thăng Long. Trước thời Pháp thuộc, làng Định Công có trên 50% gia đình theo nghề truyền thống.

Để làm các sản phẩm Đậu bạc, đầu tiên phải sử dụng bạc nguyên chất (bạc 999 - hay còn gọi là bạc 10) nấu chảy sau đó đổ vào khuôn để tạo thành một thỏi bạc nhỏ, dài.

Công đoạn tiếp theo là kéo thỏi bạc nhỏ đó ra thành một sợi bạc nhỏ và dài hơn. Trước đây, công đoạn này rất nhọc do phải làm bằng tay toàn bộ. Nhưng bây giờ công đoạn này được chia thành 2 giai đoạn nhỏ với sự hỗ trợ của máy móc 1 phần. Trước khi kéo phải dùng búa để tán qua thỏi bạc để tránh bị "gai" sợi khi kéo.

Việc tiếp theo là kéo thành những sợi mảnh như sợi chỉ. Để làm được việc này, những người thợ phải dùng một bản thước kéo với những lỗ nhỏ tương ứng theo từng tiết diện từ dày đến mảnh.

Những sợi bạc được đập mảnh dẹt một đầu rồi suôn vào từng lỗ nhỏ, người thợ sẽ kéo lần lượt sợi dây bạc ấy qua từng lỗ cho đến khi đạt được độ mảnh nhất.

Khi đã đạt độ mảnh cần thiết, hai sợi bạc này sẽ được se lại với nhau như dây thừng và lại đưa vào máy quay ép một lần nữa để 2 ép sợi xoắn này dẹt đi. Từ một thỏi bạc nguyên chất nhỏ, người thợ có thể kéo ra được một sợi dây bạc mảnh hàng chục mét. Tất cả những công đoạn trên chỉ là phần chuẩn bị cho công đoạn khó và mất nhiều thời gian nhất "Đậu bạc"

Từ những sợi bạc mảnh, người thợ sẽ làm thành những chi tiết nhỏ, ghép lại với nhau đã tạo thành sản phẩm. Trước đây, sản phẩm đậu bạc chỉ là những chiếc nhẫn hay khuyên tai thì giờ đây, nghệ nhân Hiểu cùng con trai kết hợp những yếu tố truyền thống và hiện đại để tạo thành những sản phẩm kì công, tinh xảo.

Những tác phẩm bạc tinh xảo qua đôi bàn tay người thợ Đậu bạc Định Công.

Sản phẩm đậu bạc đạt yêu cầu phải đậu đều tay; hàn luột, không đọng vảy và các chi tiết hài hòa, cân xứng. Mỗi một sản phẩm là một tác phẩm nghệ thuật khắt khe về kỹ thuật nhưng lại tinh túy ở giá trị thẩm mỹ và sử dụng.

Nghệ nhân Quách Văn HIểu đang truyền dạy kỹ thuật Đậu bạc cho cháu nội. Hiện nay, gia đình nghệ nhân Quách Văn Hiểu là một trong 2 gia đình duy nhất còn ở làng Định Công vẫn còn đỏ lửa giữ nghề đậu bạc truyền thống.

Khánh Huy