Làm thế nào để giải bài toán xuất khẩu bền vững?

Xuất khẩu năm 2017 tăng nhưng chưa bền vững. Ảnh: PV

Xuất khẩu tăng nhưng chủ yếu dựa vào FDI

Trước đó, tại Hội nghị về Giải pháp Tổng thể xuất khẩu, đại diện Bộ Công thương cho biết, năm 2017 là 1 năm đặc biệt thành công của xuất khẩu. Lần đầu tiên kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vượt mốc 200 tỉ USD. Tính chung cả năm, xuất khẩu đạt 214 tỉ USD, tăng 21,2% so với năm 2016, vượt xa chỉ tiêu Quốc hội và Chính phủ giao cho ngành Công Thương. Trong đó, xuất khẩu của khối doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đạt 155,1 tỉ USD (bao gồm cả xuất khẩu dầu thô), tăng 22,8% so với năm 2016, chiếm 72,5% tổng kim ngạch xuất khẩu. Xuất khẩu của khối doanh nghiệp trong nước đạt 59 tỉ USD, tăng 17,1%. Tăng trưởng xuất khẩu năm 2017 đã góp phần quan trọng vào tăng trưởng GDP, cải thiện cán cân thanh toán, ổn định kinh tế vĩ mô, tạo hiệu ứng lan tỏa, thúc đẩy sản xuất, tạo công ăn việc làm và thu nhập cho hàng triệu lao động.

Mức độ đa dạng hóa thị trường của một số mặt hàng thuộc nhóm nông sản, thủy sản chưa cao, cụ thể là còn phụ thuộc nhiều vào khu vực châu Á (chiếm tới 52,7%). Đặc biệt, một số mặt hàng phụ thuộc vào 1 thị trường duy nhất (sắn, cao su, thanh long…).

Sản xuất một số mặt hàng nông, thủy sản còn manh mún, tự phát, dẫn đến có lúc không kiểm soát được nguồn cung dành cho xuất khẩu. Đặc biệt, sản xuất manh mún khiến chất lượng nông, thủy sản không đồng đều, rất khó kiểm soát vấn đề an toàn và khó áp dụng các chuẩn mực của thế giới về truy xuất nguồn gốc. Vấn đề an toàn thực phẩm tuy được cải thiện so với trước đây nhưng chưa thật sự bền vững. Đây đó vẫn xuất hiện tình trạng sản phẩm xuất khẩu bị trả về do không đạt chỉ tiêu an toàn thực phẩm (thủy sản, hạt tiêu, gạo), ảnh hưởng tới hình ảnh, thương hiệu của hàng Việt Nam.

“Với nông sản, ta đã làm tốt công tác đàm phán để cắt giảm thuế nhập khẩu trên thị trường ngoài (thông qua các Hiệp định FTA song phương và đa phương). Tuy nhiên, việc đàm phán để được công nhận về quản lý chất lượng và quản lý an toàn thực phẩm còn hạn chế. Do vậy, nhiều mặt hàng dù đã được nước ngoài giảm thuế về 0% nhưng nông sản của ta vẫn chưa thâm nhập được (như sữa, thịt lợn, rau quả)” - đại diện Bộ Công thương cho biết.

Để giải bài toán tăng trưởng kinh tế trên nền tảng xuất khẩu bền vững cũng như đa dạng hóa thị trường, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho rằng, cần mở rộng đa dạng hóa các mối quan hệ thương mại là hết sức quan trọng. Nếu EVFTA được ký và phê duyệt cuối năm 2018, thì trong năm 2019, tăng trưởng thương mại sẽ đạt 4-6%, do những tác động của Hiệp định thương mại này đem lại. Chính vì vậy, mục tiêu đặt ra là từ nay đến cuối năm phải thúc đẩy ký kết này, qua đó, sẽ tạo ra nền tảng quan trọng.

Trung Quốc không còn là thị trường dễ tính

Xuất khẩu nông, thủy sản năm 2017 khoảng 35-37 tỉ USD nhưng sản phẩm nông sản của Việt Nam chưa thực sự tham gia vào chuỗi nông thủy sản thế giới. Các sản phẩm thủy sản có tỉ trọng xuất khẩu lớn như cá tra hiện vẫn chịu nhiều rào cản kĩ thuật.

Lãnh đạo ngành Công Thương nhấn mạnh, Trung Quốc không còn là thị trường dễ tính với Việt Nam nữa, bởi giờ họ cũng theo thông lệ chung của quốc tế trong truy xuất nguồn gốc, kiểm tra chất lượng. “Nếu chúng ta cứ phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc mà không phát triển thị trường mới thì hệ lụy sẽ rất lớn,” - Bộ trưởng Tuấn Anh cảnh báo.

Câu chuyện giải cứu dưa hấu ở Quảng Nam và giải cứu ớt ở Quảng Trị vẫn khiến người dân lo ngại. “Cả ớt hay dưa hấu không nằm trong cơ cấu sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam. Đây chỉ là sản phẩm mùa vụ, phụ thuộc rất nhiều vào quan hệ thương mại, xuất khẩu tiểu ngạch qua biên giới, chứ không phải chính ngạch” - Bộ trưởng Bộ Công thương lý giải vì sao nhiều mặt hàng nông sản thường xuyên phải giải cứu.

“Phải tập trung khơi thông mọi thị trường, nhất là thị trường tiềm năng. Trong đó lưu ý có chính sách kịp thời để tháo gỡ rào cản” - ông nhấn mạnh.

Không phủ nhận trách nhiệm của ngành Công Thương, song Bộ trưởng Tuấn Anh cho rằng, cần mở rộng sự tham gia của bộ, ngành, địa phương trong việc tổ chức sản xuất nông nghiệp.

H.M