Làm mới những giá trị cũ

Mở đầu bằng những lời bất hủ trong bản Tuyên ngôn độc lập năm 1776 của Mỹ cùng Tuyên ngôn nhân quyền năm 1791 của Cách mạng Pháp, chứng tỏ Chủ tịch Hồ Chí Minh đã suy ngẫm rất nhiều về những giá trị to lớn mà hai bản Tuyên ngôn nổi tiếng thế giới đem lại cho nhân loại.

Sau khi khái quát lại 80 năm bị Pháp đô hộ, dân tộc Việt Nam phải chịu bao đau thương, đọa đày đã vùng lên tự giải phóng cho mình và đoàn kết cùng đồng minh đánh đuổi cả phát xít Nhật. Người hào sảng, trịnh trọng tuyên bố: Nước Việt Nam đã thực sự thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy.

Đánh giá sự ra đời của Nhà nước VNDCCH, các nhà sử học Pháp, Mỹ đều khẳng định đây là mở đầu cho phong trào giải phóng dân tộc thuộc địa, góp phần đánh bại chủ nghĩa thực dân cũ, hướng về những tiến bộ văn minh. Cần nhấn mạnh rằng, năm 1945 cả Liên Xô và Trung Hoa Dân Quốc đều chưa công nhận nước VNDCCH. Bác Hồ đã hướng về Mỹ rất sớm và không phải ngẫu nhiên Người đã trích Tuyên ngôn độc lập của nước này, mở đầu cho bản Tuyên ngôn độc lập nước nhà.

Có những nguyên nhân sâu xa khiến Người muốn tạo mối quan hệ tốt đẹp với Mỹ trước khi soạn thảo văn bản quan trọng này, nhất là từ đầu tháng 11/1944, Trung úy R.Shaw - phi công người Mỹ - được Việt Minh cứu thoát tại vùng núi Cao Bằng và đưa về Côn Minh - nơi có phái bộ quân đồng minh. Đầu năm 1945, tướng Mỹ S.Chenault đã thân mật tiếp Bác Hồ tại Côn Minh, tặng Người sáu khẩu súng ngắn mới nhất và một bức ảnh chân dung cùng chữ ký đề tặng thân ái. Bác ngỏ ý muốn có máy truyền tin và nhân viên điện tín để thường xuyên thông báo tình hình phát xít Nhật tại Việt Nam với đồng minh. Viên tướng Mỹ chấp nhận ngay, ra lệnh chọn trong số nhân viên người Hoa biết tiếng Việt, giỏi kỹ thuật cùng hai sĩ quan người Mỹ được cử sang Cao Bằng giúp Việt Minh đào tạo du kích biết sử dụng vũ khí, mai phục, chiến đấu…

Khai trương biểu tượng kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước

Sau những báo cáo nhận xét về uy tín của Việt Minh và ảnh hưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh rất lớn trong dân chúng, tháng 4/1945, Đại úy Archimedes Patti chỉ huy tình báo Mỹ tại Đông Dương (OSS) đã gặp Bác Hồ tại Côn Minh, trao đổi về những vấn đề người Mỹ có thể hỗ trợ Việt Minh. Sau đó Archimedes Patti viết báo cáo nhận xét: “Việt Minh là thành phần quan trọng nhất, được ủng hộ rộng rãi nhất trong nhân dân. Họ theo chủ nghĩa Mác, nhưng mối quan tâm lớn nhất của họ là đánh đuổi Nhật,họ rất mong được người Mỹ giúp đỡ, đào tạo”.

Ngày 17/7/1945, đội tình báo Mỹ mang biệt danh “Con Nai” gồm 5 người do thiếu tá A.Thomas chỉ huy đã nhay dù xuống Tân Trào (Tuyên Quang). Họ huấn luyện cách sử dụng súng, kỹ năng chiến đấu cho 40 du kích trong đội quân của Đàm Quang Trung do Võ Nguyên Giáp trực tiếp lãnh đạo. Chính Bác Hồ đã đặt tên cho đơn vị này là “Bộ đội Việt- Mỹ” và ra mệnh lệnh đầu tiên đánh chiếm Thái Nguyên vào trung tuần tháng 8/1945.

Ngày 25/8 Bác về đến Hà Nội và ngay trưa hôm sau (26/8), Người đã có bữa tiệc ngoại giao đầu tiên với Trưởng Phái bộ Mỹ ở Đông Dương. Đó lại chính là A Archimedes Patti, nay đã là thiếu tá. Viên sĩ quan này viết trong hồi ký: “Ngày 29/8/1945, Hồ Chí Minh đọc cho tôi nghe dự thảo bản Tuyên ngôn độc lập và mời cơm tôi chiều ngày 1/9 tại Bắc Bộ Phủ. Cùng dự còn có Võ Nguyên Giáp, Hoàng Minh Giám. Người hỏi tôi về câu mở đầu trích dịch như vậy có được không? Người hoan nghênh và rất coi trọng sự ủng hộ, giúp đỡ vật chất, tinh thần từ nước Mỹ dành cho dân tộc Việt Nam. Người đánh giá cao và cảm ơn sự hỗ trợ rất hiệu quả của OSS và mong sự hợp tác hữu ái sẽ tiếp tục phát triển; có thể tiến đến thành lập Hội Ái Hữu Việt - Mỹ. Người nói đại ý rằng Mỹ là Hợp chúng quốc văn minh, tiến bộ nhất, giàu mạnh nhất mà các nước thuộc địa đang nổi dậy có thể cậy nhờ sự giúp đỡ to lớn…”.

Ngày 2/9/1945, Archimedes Patti cùng phái đoàn OSS dự lễ Quốc khánh đầu tiên của nước VNDCCH giữa một rừng người kín đặc Ba Đình, hò reo vang trời: Việt Nam của người Việt Nam… Thà chết, không nô lệ, hoan nghênh đồng minh, hoan nghênh phái đoàn Mỹ…

Ngày 16/9/1945, Philip Gallagher - vị tướng Mỹ đầu tiên đến Hà Nội với tư cách Trưởng đoàn cố vấn quân đồng minh. Chính ông đã đàm đạo với Chủ tịch Hồ Chí Minh về sự hợp tác toàn diện Việt Nam - Mỹ trong lâu dài và thành lập ngay Hội Hữu nghị Việt-Mỹ (VAFA).

Người còn ngỏ lời nhờ phái đoàn Mỹ có sự tác động mạnh mẽ để Mỹ và các nước đồng minh sớm công nhận nước VNDCCH. Tuy nhiên, tình báo Mỹ tại Pháp lại khẳng định, Hồ Chí Minh chính là Nguyễn Ái Quốc đảng viên cộng sản Pháp, từng hoạt động trong Quốc tế Cộng sản và Mỹ cần phải bảo vệ quyền lợi của Pháp tại Đông Dương. Tổng thống Mỹ Harry S.Truman mới nhậm chức lại có nhiều thiện cảm với tướng Pháp Charles de Gaulle nên đã bỏ lỡ cơ hội rất tốt, rất sớm mở rộng ảnh hưởng của Mỹ tại Đông Dương, Đông Nam Á…

Và, phải mất đúng nửa thế kỷ, năm 1995, Mỹ và Việt Nam mới bình thường hóa quan hệ ngoại giao rồi trở thành đối tác toàn diện như Bác Hồ từng đặt ra khi thành lập Hội hữu nghị Việt- Mỹ 75 năm trước, mở ra nhiều lợi ích to lớn trên mọi lĩnh vực về kinh tế - thương mại, khoa học- kỹ thuật, văn hóa – giáo dục - du lịch…

Đến nay, trải qua 25 năm bình thường hóa quan hệ và 7 năm triển khai quan hệ đối tác toàn diện, những thành quả mà hai nước Việt – Mỹ đạt được đã chỉ ra rằng: Hợp tác trên cơ sở bình đẳng, cùng có lợi, tôn trọng độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và thể chế chính trị của nhau là lựa chọn đúng đắn. Đây cũng là xu hướng tất yếu và hoàn toàn phù hợp với lợi ích chung của nhân dân hai nước.

Nhà văn Võ Khắc Nghiêm