Kỷ nguyên chính trị mới của thế giới đang được phác họa... trên giấy

Như lời Thủ tướng Đức A.Merken: Trật tự thế giới với dạng cấu trúc hiện tại đang có nguy cơ không thể tồn tại lâu.

Bất ổn và xung đột dần trở nên rõ ràng hơn

Báo cáo của hội nghị nêu rõ, cạnh tranh quyền lực giữa các nước lớn như Mỹ, Trung Quốc, Nga... đang nổi lên nhưng điều đáng thất vọng nhất là sự cạnh tranh này không mang lại hòa bình và thịnh vượng cho thế giới. Mà trái lại nó làm cho thế giới thêm bất ổn trong một trật tự thế giới mới đang dần hình thành.

Ngay trong bài phát biểu khai mạc hội nghị quy tụ những lãnh đạo nhà nước và chính phủ cùng các nhân vật có uy tín khác trong giới chính trị và an ninh thế giới, Chủ tịch MSC Wolfgang Ischinger đã nhấn mạnh tầm quan trọng của hội nghị: "Thế giới hiện không chỉ trải qua một loạt các cuộc khủng hoảng lớn hơn và nhỏ hơn, mà còn phải đối mặt với một sự chuyển hướng lịch sử. Một kỷ nguyên đang chấm dứt và chỉ mới bắt đầu xuất hiện những phác họa về một kỷ nguyên chính trị mới".

Ông Ischinger kêu gọi những người tham dự hội nghị tăng cường xây dựng lòng tin và tin tưởng lẫn nhau, khuyến khích các nước "nói với nhau" thay vì "nói về nhau".

Cho dù đã rất nỗ lực nhưng sự bất đồng về quan điểm và lợi ích giữa các quốc gia đã cho thấy không dễ để định hình thế giới... từ các phòng họp. Trong một thế giới đang dần mất đi những khoảnh khắc bình yên, bức tranh toàn cảnh về an ninh toàn cầu ngày càng xuất hiện những gam màu nóng, việc cùng nhau hóa giải những thách thức về kinh tế, chính trị, quân sự, ngoại giao... thật khó để thành công.

Những toan tính lợi ích của những nước lớn - những quốc gia đóng vai trò then chốt trên bàn cờ chính trị thế giới như Mỹ, Nga, Trung Quốc, EU... với sự mâu thuẫn ngày càng khốc liệt khiến trật tự thế giới cũ thay đổi, một trật tự mới đang dần hình thành nhưng nó cũng mới chỉ được định hình qua các phòng họp các diễn đàn, hội nghị tầm cỡ toàn cầu...

Trong bài phát biểu bế mạc hội nghị ngày 17-2, Chủ tịch MSC Wolfgang Ischinger đưa ra một tổng kết đáng báo động là hầu hết các đại biểu tham gia đều có chung quan điểm trật tự quốc tế đang trong “hình thái tồi tệ”. Nếu như ở MSC lần thứ 54 vào năm 2018, các quan điểm cho rằng thế giới đang đứng ở bờ vực xung đột lớn và dự đoán về một kỷ nguyên bất ổn mới vẫn còn bị hoài nghi, thì đến MSC lần thứ 55, điều này dần trở nên rõ ràng hơn.

Những mâu thuẫn lớn cùng sự chia rẽ, thậm chí là đối đầu giữa các cường quốc, đã được bộc lộ ở MSC lần này. Thực tế này cũng phản ánh thực trạng thế giới đang bên bờ vực "khủng hoảng lòng tin".

Thủ tướng Đức A.Merken phát biểu tại MSC 2019. Ảnh: securityconference.de.

Giải thích điều này, ông Wolfgang Ischinger phân tích, một trong những yếu tố quan trọng giúp châu Âu nói riêng và thế giới nói chung, đạt được sự ổn định và thịnh vượng trong suốt hơn 70 năm qua kể từ sau Chiến tranh thế giới 2 là sự hợp tác chặt chẽ và toàn diện giữa châu Âu và Mỹ. Tuy nhiên, kể từ khi Tổng thống Donald Trump lên nắm quyền, mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương giữa Mỹ và châu Âu đã có nhiều rạn nứt và đây cũng là một điểm nhấn của MSC lần thứ 55.

Trong bài phát biểu được dư luận quốc tế đánh giá cao, Thủ tướng nước chủ nhà, bà Angela Merkel lên tiếng kêu gọi sự hợp tác giữa các bên dựa trên chủ nghĩa đa phương. Theo bà Merkel, trật tự thế giới với dạng cấu trúc hiện tại đang có nguy cơ không thể tồn tại lâu.

Theo thông lệ, Hội nghị An ninh Munich được coi là diễn đàn để thảo luận về những vấn đề an ninh lớn mà thế giới đang phải đối mặt và đề xuất các sáng kiến nhằm đối phó, với mục tiêu thúc đẩy việc giải quyết xung đột một cách hòa bình cùng hợp tác và đối thoại quốc tế. Tuy nhiên, diễn biến của MSC lần thứ 55 cho thấy quan điểm của các nước trong việc ứng phó với các thách thức an ninh toàn cầu đang rất khác biệt, đồng thời khả năng hợp tác và đối thoại trong những vấn đề này cũng bị hạn chế đáng kể, một phần vì các nước không thể chia sẻ lợi ích mà đang có xu hướng thiên về các hành động đơn phương.

Không chỉ trật tự toàn cầu bị lung lay, lòng tin giữa các nước đang bị suy giảm nghiêm trọng và đây sẽ là thách thức lớn nhất, có nguy cơ tạo ra những cuộc khủng hoảng mới gây tình trạng bất ổn sâu rộng.

Vết rạn bắt nguồn từ nước Mỹ

Trật tự thế giới tự do do Mỹ lãnh đạo đang sụp đổ. Đó là nhận định của các nhà tổ chức Hội nghị An ninh Munich. Báo cáo của Hội nghị An ninh Munich cho biết chính quyền của Tổng thống Donald Trump thể hiện "sự hăng hái thái quá đối với những quốc gia hùng mạnh trên toàn cầu" và "coi thường các thể chế và thỏa thuận quốc tế".

Đáp lại nhận định trên, bài phát biểu dài nửa tiếng của Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence lại thể hiện quan điểm trái ngược khi ông một lần nữa bảo vệ chính sách “Nước Mỹ trước tiên” của chính quyền Tổng thống Donald Trump với những lý lẽ bị đánh giá là khô cứng. Những chủ đề gây căng thẳng trong quan hệ Mỹ và châu Âu thời gian gần đây được Phó Tổng thống Mỹ Pence nhắc lại như một hình thức công khai tiếp tục gây áp lực đối với Liên minh châu Âu (EU), gồm vấn đề tăng chi tiêu quốc phòng tại châu Âu trong khuôn khổ Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), đòi EU phải rút khỏi thỏa thuận hạt nhân với Iran, cũng như ngừng dự án đường ống dẫn khí đốt Dòng chảy phương Bắc 2 (Nord Stream 2) với Nga.

Diễn biến của MSC lần này đã khoét sâu thêm mâu thuẫn và tình trạng nghi kỵ lẫn nhau giữa Mỹ và các đồng minh chủ chốt bên kia bờ Đại Tây Dương. Từ vấn đề Iran tới Hiệp ước Các lực lượng hạt nhân tầm trung (INF), quan điểm của Mỹ và EU đang có khoảng cách khá xa và cách tiếp cận của Washington trong những vấn đề này đang bị đánh giá có thể gây tổn hại tới an ninh châu Âu.

Mâu thuẫn giữa Mỹ và Trung Quốc cũng được phơi bày phần nào tại Hội nghị An ninh Munich, khi Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence kêu gọi tẩy chay tập đoàn công nghệ hàng đầu Trung Quốc Huawei, nhấn mạnh rằng Mỹ đã nêu rõ với các đối tác an ninh về những mối đe dọa từ công ty này cũng như các công ty viễn thông khác của Trung Quốc.

Ngược lại, Trung Quốc phản đối chủ nghĩa bảo hộ và “sự thống trị về công nghệ” của Mỹ, đồng thời nêu rõ quan điểm “hợp tác cùng có lợi”. Trong bối cảnh các vòng đàm phán thương mại giữa hai nước đang diễn ra gấp rút trước thời điểm giai đoạn hòa hoãn 3 tháng trong cuộc chiến thuế quan sẽ kết thúc vào ngày 1-3 tới, tranh cãi giữa Mỹ và Trung Quốc tại hội nghị Munich có thể coi là "chỉ dấu" cho thấy bất đồng chủ chốt giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới còn lâu mới hóa giải được.

Chủ đề Mỹ rút khỏi INF với Nga cũng khiến bầu không khí ở MSC năm nay trở nên “nóng” hơn. Đức đã đề xuất một phiên bản đa phương của INF, song lại nhận được những ý kiến trái chiều. Về phần mình, Nga cho rằng MSC từ một ý tưởng tốt nhưng nay đã bị phương Tây biến thành một công cụ tuyên truyền, phát đi những thông tin không trung thực về nước Nga.

Trong khi đó, Trung Quốc lại phản đối ý tưởng kêu gọi nước này tham gia phiên bản đa phương của INF, với lý do “không đặt ra mối đe dọa với ai”. Với việc Nga và Mỹ luôn cáo buộc lẫn nhau vi phạm INF, có thể thấy thỏa thuận được coi là "hòn đá tảng" để bảo đảm an ninh châu Âu như INF đã mất tác dụng khi lòng tin chiến lược giữa các bên bị suy giảm.

Và cũng như thường lệ, an ninh khu vực Trung Đông là một phần không thể bỏ qua của MSC, trong đó chính sách của Mỹ tại "điểm nóng" này được đặc biệt quan tâm. Năm nay, Ngoại trưởng Iran Javad Zarif cảnh báo các hành động của Mỹ và đồng minh Israel sẽ làm gia tăng nguy cơ xung đột trong khu vực. Mối quan tâm đặc biệt của Iran vào lúc này là thỏa thuận hạt nhân đạt được vào năm 2015 với nhóm P5+1 nhưng đến năm 2018 đã bị Tổng thống Mỹ Donald Trump đơn phương rút khỏi với lý do "nghi ngờ Tehran không thực thi thỏa thuận".

Bất chấp một loạt hành động của EU nhằm cứu vãn thỏa thuận này, số phận của Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA),vẫn đang treo lơ lửng khi Mỹ và Iran luôn chỉ trích và nghi ngờ lẫn nhau.

Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani và Phó tổng thống Mỹ M.Pence gặp nhau bên lề MSC 2019. Ảnh: Defense News.

Hầu như suốt tuần qua, sự rạn nứt ngày càng tăng giữa Mỹ và các đồng minh châu Âu truyền thống đã bộc lộ rõ. Đầu tiên, tại Warsaw (Ba Lan), Mỹ đã tổ chức một hội nghị nhằm tìm cách thông qua một nghị quyết gây tổn thương cho Iran, và Phó Tổng thống Pence đã kêu gọi Pháp, Đức, Anh từ bỏ thỏa thuận hạt nhân Iran, cáo buộc các nước này sắp đặt một "kế hoạch" nhằm tiếp tục kinh doanh với Iran.

Các đồng minh châu Âu hàng đầu vốn đang cố gắng duy trì thỏa thuận hạt nhân đã từ chối cử các nhà ngoại giao cấp cao tới hội nghị. Sau đó, ngày 16-2, Thủ tướng Đức Angela Merkel đã phát biểu tại hội nghị ở Munich, trong đó chỉ trích chính sách đối ngoại của Mỹ - và đã nhận được sự hoan nghênh nhiệt liệt. Bà khước từ lời kêu gọi của ông Pence rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran, cho rằng thỏa thuận này có thể giúp các nước gây sức ép với Iran về các vấn đề khiến Mỹ lo ngại: kế hoạch phát triển tên lửa đạn đạo của Iran và vai trò của nước này trong các cuộc chiến ở Syria và Yemen. Bà Merkel cũng chỉ trích quyết định của Mỹ rút quân khỏi Syria.

Việc châu Âu chỉ trích chính sách của ông Trump cũng gây ra hoài nghi trong giới phân tích khi nhiều người cho rằng, vết rạn Mỹ - EU đã xuất hiện từ lâu và rất khó hàn gắn. Judy Dempsey, một chuyên viên cấp cao của Viện Carnegie châu Âu nhận định: "Các nhà lãnh đạo châu Âu không ủng hộ việc chỉ trích Trump. Ngay cả nếu ông Trump bị đánh bại (và đó là một khả năng lớn), một sự thay đổi trong Nhà Trắng sẽ không làm thay đổi về cơ bản những động thái đang diễn ra ở châu Âu.

Liệu “trật tự toàn cầu” có sụp đổ?

Nhìn từ nội dung các diễn đàn, hội nghị về an ninh của thế giới và khu vực có thể thấy rõ bức tranh chân thực tình hình an ninh, chính trị, kinh tế, quân sự của thế giới. Từ Hội nghị An ninh Munich cho tới Đối thoại Shangri La hay Diễn đàn Hương Sơn Bắc Kinh... thông qua các diễn đàn hay hội nghị lớn về an ninh và chính trị này, những vấn đề gai góc nhất đã được các đại biểu, các nguyên thủ "chỉ mặt đặt tên", cho dù là chưa rõ ràng.

Trong thời đại toàn cầu hóa, giữa các nước vừa có mâu thuẫn, cạnh tranh, vừa có hợp tác, ý nghĩa tích cực của các hội nghị hay diễn đàn đã thể hiện rõ quan điểm là nêu vấn đề để thế giới xem xét: Những nước lớn nên cạnh tranh một mất một còn, hay nên xây dựng quan hệ đối tác an ninh kiểu mới tôn trọng lẫn nhau, mở rộng hợp tác, chung hưởng hòa bình, cùng đón nhận thách thức, làm cho thế giới hòa bình hơn?

Như việc xuất hiện một loạt vấn đề và thách thức mới trong quan hệ giữa các cường quốc kinh tế và quân sự, gồm việc Mỹ đẩy mạnh cạnh tranh nước lớn, tập trung vào Nga và Trung Quốc, đặc biệt là trong lĩnh vực chạy đua vũ trang và xây dựng các chiến lược mới như “Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở”, hay chính sách “Nước Mỹ trên hết” làm cho nhân tố bất ổn trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương; Ấn Độ Dương và Đại Tây Dương... gia tăng.

Gần đây nhất là việc Mỹ tuyên bố rút khỏi “Hiệp ước các lực lượng hạt nhân tầm trung” (INF) với Nga, đồng thời có thái độ tiêu cực đối với việc gia hạn “Hiệp định cắt giảm vũ khí chiến lược mang tính tấn công” sẽ hết hiệu lực vào năm 2021 đang khiến hệ thống kiểm soát quân sự quốc tế suy yếu và trở nên mong manh hơn bao giờ hết... Rõ ràng, những thế lực có thể kiến tạo một trật tự thế giới mới không mới nhưng chưa nước nào dám tự mình, hoặc đủ sức tự mình thiết lập trật tự mới.

Chính quan hệ phức tạp giữa các cường quốc đã khiến chủ nghĩa khủng bố tưởng như bị dập vùi bởi hàng triệu tấn đạn bom, vũ khí... thì nay lại “hồi sinh” một cách mạnh mẽ và phức tạp hơn, nguy hiểm hơn. Tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng và hàng loạt tổ chức khủng bố khác vẫn là mối đe dọa an ninh thế giới bất chấp những thắng lợi của các liên quân quốc tế chống IS tại Syria và Iraq.

Việc đánh bại IS và một só tổ chức khủng bố khác giống như giết một con "bạch tuộc", diệt vòi này, vòi khác lại mọc ra. Thực tế cho thấy, việc các nước đã làm chưa đủ để ngăn hệ tư tưởng, sức mạnh của khủng bố ngày một phát triển. Chính điều này khiến trật tự quốc tế đối mặt với nhiều vấn đề nghiêm trọng.

Hoa Huyền