Khoảng 3 triệu thanh niên Việt gặp các vấn đề tâm lý

Bệnh lý về tâm thần khởi phát ở độ tuổi 14

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), một nửa các bệnh lý về tâm thần khởi phát ở độ tuổi 14, nhưng phần lớn đều không được phát hiện hay điều trị. Trầm cảm là rối loạn tâm thần phổ biến thứ 3 trong thanh thiếu niên. Tự sát là nguyên nhân gây tử vong thứ 2 trong nhóm độ tuổi từ 15 đến 29.

Việc sử dụng rượu và ma túy gây hại trong thanh thiếu niên là vấn đề nổi cộm tại nhiều quốc gia, và có thể dẫn đến các hành vi nguy cơ như có quan hệ tình dục hoặc điều khiển phương tiện giao thông không an toàn. Bên cạnh đó, rối loạn ăn uống cũng bắt đầu là một mối lo ngại.

Tại Việt Nam, theo báo cáo mới nhất của UNICEF (2018) về tình hình sức khỏe tâm thần trong trẻ em và thanh niên độ tuổi từ 14 đến 18 thì tỷ lệ̣ trung bình mắc các rối loạn tâm thần của nhóm này là 12%, phổ biến là trầm cảm, rối loạn lo âu, cô đơn và tăng động giảm chú ý.

Như vậy, ước tính tại Việt Nam có ít nhất 3 triệu thanh thiếu niên có các vấn đề về tâm lý, tâm thần nhưng chỉ có khoảng 20% trong số đó nhận được các hỗ trợ y tế và điều trị cần thiết, khiến cho một bộ phận các bạn tìm kiếm và sử dụng rượu, thuốc lá và ma túy để “tự chữa”, xoa dịu các triệu chứng của rối loạn tâm thần.

Tuy nhiên điều này không những không giúp ích trong việc điều trị các rối loạn tâm thần mà còn làm tăng nguy cơ lạm dụng chất dẫn đến phụ thuộc và nghiện.

Nước ta đang có ít nhất 3 triệu thanh thiếu niên có các vấn đề về sức khỏe tâm lý, tâm thần. Ảnh minh họa

Theo ThS.BS Nguyễn Song Chí Trung - Trung tâm chuyển giao công nghệ điều trị nghiện và HIV, Đại học Y Dược TP.HCM, hầu hết thanh thiếu niên sử dụng ma túy ban đầu chỉ với mục đích thử nghiệm và ngưng sử dụng sau một thời gian, nhưng có một bộ phận sẽ có nguy cơ cao hơn với việc lạm dụng và nghiện ma túy do có chịu ảnh hưởng của các yếu tố: Khiếm khuyết bẩm sinh trong hệ thần kinh, di truyền, gen, căng thẳng, trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu, sang chấn tâm lý, rối loạn tâm thần…

Trong một nghiên cứu trên gần 600 thanh thiếu niên có sử dụng ma túy độ tuổi 16-24 tại Hà Nội, Hải Phòng, TP.HCM do Dự án Bảo vệ Tương lai thực hiện, cho thấy chỉ riêng với trầm cảm có tới 43% người tham gia cho biết có những dấu hiệu trầm cảm ở mức độ từ trung bình đến nghiêm trọng.

Các vấn đề rối loạn tâm thần có thể xuất hiện trước (là nguyên nhân) hoặc xuất hiện sau (là hệ quả) việc sử dụng – lạm dụng ma túy ở thanh thiếu niên.

Tuy nhiên, cần nhận thức việc điều trị rối loạn tâm thần và điều trị nghiện là không giống nhau bởi đây là hai phạm trù bệnh khác biệt, nhưng nếu chỉ điều trị một trong hai thì kết quả hồi phục sẽ thấp hơn rất nhiều so với việc điều trị cả hai cùng một lúc.

Trong khi, theo các chuyên gia y tế, ma túy là một trong những chất tác động, biến đổi tâm thần của người sử dụng. Và nó có thể là nguyên nhân bất thường hệ thống dẫn truyền của não bộ. Tùy theo mức độ sử dụng, nặng nhẹ, thì mức độ nghiêm trọng sẽ khác nhau. Tuy nhiên, đối với thanh, thiếu niên, thì não bộ nhạy cảm và dễ gây nghiện hơn.

Cô lập và trừng phạt không phải là giải pháp

Theo dự án Bảo vệ tương lai, các bạn thanh thiếu niên sử dụng ma túy thường xuyên bị gia đình, hàng xóm và bạn bè kỳ thị, coi thường hoặc miệt thị.

Các tin tức và hình ảnh tiêu cực về người sử dụng ma túy trên truyền thông như thường xuyên gắn với tình trạng “ngáo đá”, gây rối trật tự xã hội, phạm pháp, giết người… cũng là những định kiến có tác động không nhỏ tới thanh thiếu niên có sử dụng ma túy.

Có đến gần 60% tự kỳ thị và căm ghét bản thân dựa trên phản ứng của mọi người xung quanh khi biết tình trạng sử dụng ma túy của họ, hơn 40% trong số này thường xuyên cảm thấy cô đơn và có ý định tự tử.

“Chính vì thế, kỳ thị và phân biệt đối xử là một rào cản ngăn cản việc chia sẻ, tìm kiếm sự giúp đỡ và tiếp cận hỗ trợ vì 65,9% thanh thiếu niên lo sợ phản ứng của mọi người và 53,8% cảm thấy cần thiết phải giấu tình trạng”, bà Nguyễn Thùy Linh - Quản lý chương trình Trẻ em và Thanh niên SCDI cho hay.

Theo các chuyên gia y tế, hiện nay gia đình và bạn bè đóng vai trò quan trọng trong việc giúp phát hiện sớm các dấu hiệu của lạm dụng ma túy và rối loạn tâm thần khi và chỉ khi tạo được một mối quan hệ chân thành, một không gian an toàn để các bạn thanh thiếu niên có thể tin tưởng và cảm thấy thoải mái chia sẻ các vấn đề của mình. Các bạn có thể tham gia điều trị đã tốt, nhưng đó mới chỉ là một khía cạnh trong toàn bộ quá trình hồi phục của người nghiện ma túy và/hoặc có vấn đề về sức khỏe tâm thần và luôn cần sự đồng hành lâu dài của gia đình, bạn bè và cộng đồng.

Bên cạnh đó, sự đầu tư từ chính phủ và sự tham gia của các khu vực xã hôi, y tế và giáo dục trong các chương trình can thiệp lồng ghép mang tính toàn diện về sức khỏe tâm thần cho thanh thiếu niên là vô cùng cần thiết. Các can thiệp này nên kết nối với các chương trình nâng cao nhận thức cho thanh thiếu niên cách chăm sóc sức khỏe tâm thần cho bản thân, cũng như dạy cho các em cách hỗ trợ bạn bè cùng trang lứa, cho phụ huynh và giáo viên hỗ trợ con em mình.

Thảo Nguyên