Khắc phục 'thẻ vàng' IUU: Tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp thủy sản

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), trong quý I/2018, doanh nghiệp thủy sản đều tranh thủ tăng xuất khẩu sang các thị trường, đặc biệt là thị trường EU, trước khi hết hạn 6 tháng đánh giá lại thẻ vàng IUU vào ngày 23/4 tới.

Tuy nhiên, trên thực tế, tình hình xuất khẩu thủy sản của các doanh nghiệp sang EU và nội tại ngành khai thác thủy sản hiện đang gặp rất nhiều khó khăn cần tháo gỡ.

Khó chồng khó

Theo ông Ngô Viết Hoài, Phó Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Chế biến xuất nhập khẩu thủy sản Bà Rịa – Vũng Tàu (Baseafood), từ đầu năm đến nay, các nhà máy chế biến của doanh nghiệp hầu như rất ít hoạt động do thiếu nguyên liệu sản xuất. Hiện nguồn nguyên liệu thu mua trong nước chỉ đáp ứng khoảng 10% công suất chế biến của nhà máy.

Trong khi đó, các nhà máy chế biến hải sản thường nằm ở những vùng sát biển, có thiết kế, dây chuyền, công nghệ sản xuất khác biệt so với các nhà máy chế biến thủy sản nuôi trồng. Do vậy, việc chuyển đổi sang chế biến sản phẩm nuôi trồng ngay lúc này không đơn giản.

Chưa tính đến vấn đề thị trường thì bản thân doanh nghiệp cũng đang “chồng chất” khó khăn. Không chỉ ở Baseafood, Công ty TNHH Thủy hải sản Vĩnh Thuận Sài Gòn, một trong những doanh nghiệp xuất khẩu hải sản chủ yếu vào thị trường EU cũng trong tình trạng này.

Từ đầu năm đến nay, các nhà máy chế biến của doanh nghiệp hầu như rất ít hoạt động do thiếu nguyên liệu sản xuất. Ảnh minh họa: Thanh Liêm - TTXVN

Bà Trần Ngọc Tươi - Giám đốc Công ty này cho biết, mấy tháng gần đây, doanh nghiệp luôn trong tình trạng thiếu nguyên liệu sản xuất, nguồn nguyên liệu chỉ đáp ứng khoảng từ 30-40% công suất chế biến. Nhiều nhà máy chế biến thủy sản hiện cũng trong tình trạng tương tự. Một số doanh nghiệp buộc phải nhập khẩu nguyên liệu để chế biến.

Riêng ở Vĩnh Thuận, đối tác nhập khẩu lại chỉ yêu thích và chấp nhận sản phẩm có nguồn gốc được khai thác, đánh bắt ở vùng biển Việt Nam. Do vậy, việc thiếu hụt nguyên liệu sản xuất dẫn đến doanh thu không đảm bảo, khiến doanh nghiệp phải bù thêm để trả lương cho công nhân - bà Tươi cho hay.

Đề cập đến tình hình xuất khẩu thủy sản sang EU, bà Trần Ngọc Tươi cho biết, do có sự phối hợp chặt chẽ với đối tác nhập khẩu nên xuất khẩu thủy sản của doanh nghiệp sang thị trường EU hiện vẫn diễn ra bình thường. Tuy nhiên, doanh nghiệp lại đang gặp khó trong quá trình lấy nhật ký khai thác từ các tàu đánh bắt.

Để có nhật ký khai thác, doanh nghiệp phải đi một vòng thông qua các đại lý, đầu nậu rồi mới tới ngư dân. Tuy nhiên, khi quay ngược lại nhờ các chủ tàu xác nhận thì không đơn giản, vì họ sợ liên quan đến vấn đề pháp lý và lo ngại Nhà nước truy thu thuế. Để hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu, các địa phương và ngành chức năng cần tập trung tuyên truyền cho ngư dân hiểu việc cần thiết phải có nhật ký khai thác, chỉ khi có giấy này doanh nghiệp mới xuất khẩu được thủy sản ra nước ngoài.

Bà Cao Thị Kim Lan, Giám đốc Công ty Cổ phần Thủy sản Bình Định cho biết, doanh nghiệp này cũng đang gặp nhiều khó khăn trong việc lấy nhật ký khai thác tàu của ngư dân, dẫn đến thời gian xác nhận trễ, khó làm hồ sơ xuất khẩu. Do vậy, cơ quan quản lý Nhà nước cần có quy định ngư dân phải trình nhật ký khai thác cho cảng cá. Khi đó, doanh nghiệp thu mua tàu nào thì lấy nhật ký tàu đó.

Bất cập trong xác nhận nguồn gốc

Kể từ sau thời điểm thủy sản Việt Nam bị cảnh cáo “thẻ vàng” ở EU liên quan đến vấn đề chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không theo quy định và không báo cáo (IUU) ngày 23/10/2017, Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các địa phương và cộng đồng doanh nghiệp thủy sản đã có những biện pháp, chương trình hành động thiết thực nhằm khắc phục sự cố “thẻ vàng”.

Một trong những giải pháp cụ thể là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành Thông tư 02 ban hành ngày 31/01/2018 để sửa đổi, bổ sung một số Thông tư trước đó liên quan đến quy định việc chứng nhận, xác nhận thủy hải sản khai thác; quy định về quản lý hoạt động khai thác thủy sản của tổ chức, cá nhân Việt Nam trên các vùng biển; điều kiện sản xuất, kinh doanh một số ngành nghề thủy sản…. cho phù hợp với tình hình thực tế cũng như thông lệ quốc tế.

Dù mang trọng trách quan trọng và mới chính thức có hiệu lực kể từ ngày 17/3/2018, tuy nhiên, một số quy định trong Thông tư 02 này lại đã bộc lộ bất cập, vướng mắc không phù hợp thực tế và gây khó khăn cho hoạt động bình thường của doanh nghiệp.

Theo khảo sát của VASEP, tổ chức quản lý cảng cá hiện được giao nhiệm vụ cấp giấy xác nhận nguyên liệu thủy sản. Tuy nhiên, một số cảng cá tại một số địa phương lại không có đủ nhân lực cũng như trang thiết bị hỗ trợ nên việc thực hiện công tác quản lý theo Thông tư 02 của Cảng đang khó khăn khi thực hiện.

Trong khi đó, một số tỉnh, địa phương hiện không có cảng cá và tổ chức quản lý cảng cá. Các ngư dân thường lên cá tại các cảng cá tự phát của chủ vựa. Có những trường hợp có cảng cá nhưng ngư dân không thể cập cảng do thời tiết, địa lý… mà lại lên cá tại các vựa cá của tư nhân. Do đó, rất khó cho việc thực hiện được “các giấy tờ” và “quy trình” cần thiết liên quan đến đăng ký nguồn gốc, số lượng nguyên liệu, xác nhận nguyên liệu khai thác.

Mặt khác, nhiều ngư dân vẫn không hợp tác trong vấn đề ghi chép và cung cấp nhật ký khai thác (nguyên nhân như các doanh nghiệp đã đề cập trên). Tình trạng này đã tạo ra những khó khăn và áp lực rất lớn cho các doanh nghiệp xuất khẩu, gây cản trở và tốn rất nhiều thời gian, công sức vì đây là những “giấy tờ” cần thiết để phục vụ cho xuất khẩu sau đó, nhất là bối cảnh thẻ vàng của EU.

Với những vướng mắc trên, hiện tại không ít các lô hàng xuất khẩu vào thị trường EU của các doanh nghiệp chưa thể tiếp tục thực hiện xuất khẩu như trước được vì thiếu hồ sơ.

Theo ông Trương Đình Hòe - Tổng thư ký VASEP, việc này hết sức nghiêm trọng và có khả năng một số doanh nghiệp sẽ bị bồi thường hợp đồng hoặc khách hàng hủy luôn hợp đồng, do trễ thời hạn giao hàng. Khi đó, chi phí doanh nghiệp sẽ phát sinh để bảo quản lưu trữ hàng hóa, chi phí vốn vay tăng cao, thậm chí doanh nghiệp có thể phải tạm ngưng xuất khẩu vào EU cho đến khi thực hiện được đúng các quy định.

Nghiêm trọng hơn, doanh nghiệp có thể sẽ mất khách hàng và hậu quả sẽ nặng nề trong thời gian dài, khó khắc phục. Điều này không những gây hậu quả cho các doanh nghiệp xuất khẩu vào thị trường EU mà còn ảnh hưởng chung đến nhiệm vụ hoàn thành chỉ tiêu kim ngạch xuất khẩu của ngành thủy sản.

Trước những khó khăn này, Hiệp hội VASEP và cộng đồng doanh nghiệp thủy sản đã đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sớm có chỉ đạo, hướng dẫn để việc thực hiện các nội dung của Thông tư 02 được phù hợp, đồng nhất tại các địa phương và giải quyết các vướng mắc cho doanh nghiệp.

VASEP kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có văn bản gửi UBND các tỉnh để có chỉ đạo và hỗ trợ cho các Cảng cá (nguồn lực, trang thiết bị, cơ chế …..) phục vụ cho thực hiện xác nhận nguyên liệu thủy sản. Đồng thời, có hướng dẫn cụ thể về việc đăng ký, kiểm tra, xác nhận nguyên liệu tại các khu vực địa phương hoặc không có cảng cá và không có Ban quản lý cảng cá./.

H.Chung/TTXVN