Joe Biden và cuộc đua marathon cả đời để làm tổng thống Mỹ

Đầu mùa tranh cử sơ bộ năm nay, ông Joe Biden không có nhiều sự ủng hộ ở các bang “mở màn” như Iowa hay New Hampshire. Chiến dịch của ông thiếu sức sống, dù ông vẫn dẫn đầu trong thăm dò trên toàn quốc.

Nhưng chỉ gần một tháng sau cuộc bầu cử sơ bộ đầu tiên ở Iowa, ông Biden giành chiến thắng áp đảo ở bang South Carolina, và cơ hội về đầu bên phía đảng Dân chủ của ông trở nên rõ nét. Các ứng viên khác lần lượt rút khỏi cuộc đua. Ông Biden đã có cuộc “lội ngược dòng” ngoạn mục.

Tuần này, bắt đầu từ ngày 17/8, đảng Dân chủ sẽ tổ chức đại hội trực tuyến để chính thức chọn ông Biden làm ứng viên sẽ thách thức Tổng thống Trump.

Ông Biden đã có cuộc “lội ngược dòng” ngoạn mục để giành vé đại diện cho đảng Dân chủ. Ảnh: AP.

Giờ đây, khi kể lại, các cố vấn của ông Biden nói việc ông giành vé đại diện cho đảng Dân chủ là điều họ dự tính từ trước. Nhưng vào đầu mùa tranh cử, họ đều tỏ ra bi quan, theo Financial Times.

Sự bi quan đó là hoàn toàn có lý. Họ không hề quên các lần chạy đua thất bại trước đây của ông Biden. Cho đến trước năm nay, ông Biden trong hơn 32 năm chưa từng thắng một cuộc bầu cử sơ bộ nào. Năm 1987, ông rút lui vài tháng trước khi bỏ phiếu sơ bộ bắt đầu, vì dính cáo buộc đạo văn một bài phát biểu. Năm 2008, ông rút lui sau khi chỉ giành được 0,9% số phiếu tại cuộc bỏ phiếu mở màn ở Iowa.

“Vào thời điểm đó, hầu hết mọi người nghĩ cơ hội làm tổng thống của ông Biden đã chấm dứt”, theo Shailagh Murray, khi đó là nhà báo của Washington Post, sau làm phó chánh văn phòng của ông Biden. Không ai nghĩ rằng Barack Obama, người đắc cử tổng thống năm đó, lại chọn ông Biden làm phó tổng thống.

Lần này, ông đang đứng trước cơ hội lịch sử. Các thăm dò toàn quốc và ở các bang chiến trường quan trọng đều cho thấy ông Biden đang dẫn trên. Thị trường cá cược cũng cho thấy ông Biden nhiều khả năng đánh bại Tổng thống Trump. Nếu đắc cử, ông sẽ là một tổng thống như thế nào? Bài viết gần đây của biên tập viên Edward Luce trên Financial Times phản ánh dự đoán của nhiều người thân cận với ông Biden.

“Vì ông làm chính trị quá lâu, một nửa Washington cho rằng họ biết rõ con người ông Biden”, Financial Times bình luận.

Các thăm dò ở các bang chiến trường quyết định đều cho thấy ông Biden đang dẫn trên với cách biệt đáng kể. Ảnh: AP.

Nhiều người cho rằng ở tuổi 77, ông sẽ là một tổng thống mang tính nghi thức. Ngay cả những người bạn thân cận thừa nhận rằng ông Biden không còn giàu năng lượng như trước. Nhiều khả năng ông sẽ cố khôi phục lại nước Mỹ như trước thời Trump, và loại bỏ những điều mà ông cho là lệch hướng của thời Trump.

Những người biết rõ ông Biden nhất cũng nhận định về phong cách mà ông sẽ đem tới cương vị “lãnh đạo thế giới tự do”. Một "tổng thống Biden", trong dự đoán của họ, vẫn sẽ nói nhiều như trước đây, vẫn sẽ không ngại thể hiện cảm xúc của mình. Nhưng họ nói sự cảm thông mà ông Biden thể hiện là thật lòng - và rất cần thiết cho nước Mỹ đang trải qua một đại dịch kinh hoàng.

“Ông Biden vẫn là người mà tôi từng gặp năm 1969 - vẫn tràn đầy nhiệt huyết”, Louis Susman, cựu đại sứ Mỹ tại Anh, nói với Financial Times. “Biden không thù dai, thích dành thời gian cho mọi người”.

Nếu đắc cử, Biden sẽ hoàn thành cuộc chạy marathon dài nhất trong lịch sử chính trị Mỹ. Trong lịch sử hiện đại, chưa ai đã nỗ lực nghiêm túc trong thời gian dài như vậy để đến với ngôi vị quyền lực nhất thế giới.

Đa số người Mỹ còn chưa sinh ra khi ông Biden bắt đầu sự nghiệp chính trị. Năm 1972, ở tuổi 30, ông là thượng nghị sĩ trẻ thứ 5 trong toàn bộ lịch sử Mỹ. Sự nghiệp 48 năm của ông Biden còn dài hơn tuổi đời của các tổng thống John F. Kennedy, Bill Clinton và Barack Obama khi họ đắc cử.

Hầu hết cử tri Mỹ đều biết về bi kịch vào thời kỳ đầu sự nghiệp ông Biden. Vài tuần sau khi ông được bầu vào Thượng viện, vợ ông Neilia và con gái 1 tuổi Naomi chết trong một tai nạn xe hơi, khi họ đang đi mua sắm Giáng sinh ở bang Delaware, bang nhà của ông Biden. Các con trai ông, Beau 3 tuổi và Hunter 2 tuổi, sống sót nhưng bị thương nặng, phải nhập viện.

Đa số người khác sẽ sụp đổ sau một bi kịch như vậy. Ông Biden còn định không nhận ghế thượng nghị sĩ. Nhưng mọi người thuyết phục ông tuyên thệ nhậm chức ở bệnh viện bên cạnh những người con của mình. Ông nói chỉ có thể tiếp tục sự nghiệp chính trị nếu được nhìn thấy các con mỗi sáng và mỗi tối.

Sau khi định không nhậm chức thượng nghị sĩ, ông Biden cuối cùng cũng đồng ý, với điều kiện tuyên thệ trong bệnh viện, cạnh giường của con trai. Ảnh: Getty.

Vì vậy mà ông Joe Biden có biệt danh “Joe Amtrak” - ông đi làm và về nhà trên chuyến tàu hỏa Amtrak dài 90 phút giữa thủ đô Washington và Wilmington, Delaware để chúc các con trai ngủ ngon. Ông đi đi về về như vậy cho đến năm 2008, dù các con trai đã lớn.

Trừ đi thời gian ông có thể không đi tàu Amtrak, trừ đi cuối tuần và những tháng mà Quốc hội Mỹ nghỉ không làm việc, biên tập viên Edward Luce của Financial Times ước tính ông Biden có thể đã dành 21.000 giờ - ba năm cuộc đời - trên con tàu đó.

“Ông biết tên của mọi người soát vé và ai cũng quý ông ấy”, Paul Laudicina, giám đốc phụ trách lập pháp dưới quyền ông Biden năm 1977-1982, nói với Financial Times. “Ông thường nói chuyện cả sau khi lên tàu, và tôi thường đi về tận Wilmington cùng ông, rồi sang bên kia sảnh chờ và bắt tàu quay trở lại”.

Nhà báo Kitty Kelley, từng phỏng vấn ông Biden năm 1974, nói ông Biden “rất điềm đạm”. Nhưng khi nói về người vợ quá cố của mình, ông Biden khen hết lời.

“‘Để tôi cho bạn xem hình vợ tôi mà tôi thích nhất’, ông nói, giơ lên hình bà Neilia mặc bikini. ‘Bà ta có thân hình đẹp nhất trong mọi phụ nữ tôi từng thấy. Bà còn đẹp hơn người mẫu Playboy, đúng không?’”, nhà báo Kelley kể lại, và nói văn phòng ông Biden như một nơi thờ phụng bà Neilia.

Năm 1977, ông Biden cưới Jill Tracy Jacobs, một giảng viên ở Wilmington. Khi ông Biden làm phó tổng thống, bà Jill Biden vẫn đi dạy mỗi ngày tại một cao đẳng cộng đồng ở bang Virginia. Khi ông rời chức vụ năm 2017, tài sản của gia đình ông chỉ dưới 500.000 USD. Họ vẫn chưa trả xong khoản nợ vay trả góp mua nhà ở Wilmington.

Cho đến khi được ông Obama chọn làm ứng viên tranh cử phó tổng thống, ông Biden được biết đến với cuộc tranh cử thất bại năm 1988. Nhiều cố vấn của ông trong chiến dịch đó vẫn còn phục vụ ông, đa số là người Mỹ gốc Ireland.

Ông Joe Biden cùng vợ, Jill Biden, vận động tranh cử năm 1988. Ảnh: Getty.

Trong chiến dịch tranh cử năm 1988, ông Biden cố thể hiện mình là một John F. Kennedy mới - trẻ, đẹp trai, gốc Ireland, một người Công giáo - nhưng không có tác dụng. Sau đó, ông thấy bài phát biểu hay của Neil Kinnock, chính trị gia ở Anh, và ông thường nhắc lại một số lời trong đó. Ông vẫn trích dẫn rõ ràng đó là lời của Kinnock. Nhưng đối thủ Michael Dukakis tìm được một đoạn băng trong đó ông Biden không trích dẫn rõ ràng, và họ gửi đoạn băng đó cho báo chí, trở thành bê bối đạo văn lớn cho ông Biden.

Vài tháng sau khi rút khỏi cuộc đua năm đó, ông Biden suýt tử vong vì phình động mạch. Tỷ lệ sống sót của ông trong cuộc phẫu thuật dài 9 tiếng chỉ là 50%.

“Joe sẽ không sống sót nếu khi đó ông vẫn đang tranh cử”, Ted Kaufman, từng là chánh văn phòng của ông Biden, nói với Financial Times. “Ông sẽ không có thời gian đi khám kỹ về triệu chứng đau đầu của mình”.

Mùa bầu cử năm 2008 không trở thành thất bại lớn cho ông Biden, một phần vì ông trở thành phó tổng thống. Ngoài ra, “có ai có thể hậm hực vì thua Barack Obama”, nhà báo Shailagh Murray nói với Financial Times. “Obama được mến mộ như ban nhạc Beatles vậy”.

Mùa bầu cử mà ông Biden vẫn tiếc là năm 2016, mà ông không tham gia tranh cử. Ông không muốn tham gia do con trai Beau vừa qua đời năm 2015 vì ung thư não. Ngoài ra, ông cũng không nhận được sự ủng hộ từ Tổng thống Obama, người đã cam kết ủng hộ bà Hillary Clinton. Thăm dò nội bộ của ông Biden cho thấy nếu tranh cử, ông có thể đánh bại ông Trump. Nhưng trong đảng Dân chủ, ông khó có cơ hội giành được vị trí của bà Clinton, vốn có bộ máy vận động mà ông không thể so được.

Trong cuốn hồi ký Promise me, Dad (Bố hãy hứa với con) - đặt tên theo lời của con trai Beau muốn ông tiếp tục chính trị - ông Biden cho biết đã rất tức giận về bài viết của Politico nói ông đang tận dụng việc con trai mình qua đời cho mục đích tranh cử. “Điều đó vượt xa mọi dự đoán của tôi về việc mình sẽ bị chống đối đến thế nào”, ông viết.

Trên thực tế, ông còn chẳng thể tính đến chuyện tranh cử năm đó. “Ông ấy sẽ bắt đầu khóc theo đúng nghĩa đen mỗi khi chúng tôi đề cập khả năng đó”, một người thân cận với ông Biden nói với Financial Times.

Nếu không có đại dịch Covid-19, bản tính thường xuyên thể hiện cảm xúc của ông Biden có thể bị chê. Nhưng giữa một đại dịch, khả năng cảm thông, sự tự nhiên của ông lại là một điểm cộng. Hơn 165.000 người Mỹ đã tử vong vì dịch bệnh. Đến khi bầu cử, con số đó có thể lên tới hơn 200.000 người. Việc ông Trump không thể hiện sự cảm thông cho những gia đình đang đau thương trái ngược hẳn với ông Biden. Năm 2016, cảm xúc chính trị chủ đạo là giận dữ. Năm 2020, đó là nỗi buồn.

Ông Biden cùng con trai Beau Biden (trái) tại Đại hội Quốc gia đảng Dân chủ năm 2008 ở Denver, Colorado. Cái chết của Beau sau đó khiến ông Biden không tranh cử năm 2016. Ảnh: AFP.

Khi ông Biden là phó tổng thống, Norm Ornstein, một chuyên gia theo dõi Quốc hội Mỹ, bị mất con trai trong một tai nạn thảm khốc. “Ngay sau khi nghe tin, ông Biden gọi điện nói chuyện với chúng tôi trong một tiếng. Hôm sau tôi nhận được thư viết tay chia buồn của ông”, Ornstein nói với Financial Times. “Không có chút giả tạo nào trong sự cảm thông của ông Biden. Ông cảm thấy nó một cách sâu sắc”.

Andrew Yang, nhân vật nổi bật của đảng Dân chủ trong giai đoạn tranh cử sơ bộ, nói với Financial Times: “Khi đa số còn chưa biết tôi là ai, Joe gọi tôi ra bắt chuyện và rất lịch thiệp, thân thiện. Ngay cả khi mọi chuyện không thuận lợi, ông vẫn như thế - ông luôn điềm đạm và tốt tính, trước công chúng hay khi gặp riêng”.

Một số người ủng hộ ông Biden thừa nhận có vài lo ngại về cuộc bầu cử sắp tới. Lo ngại lớn nhất là ông Biden thường có những sai lầm ứng xử, những lần nói lỡ lời “ngớ ngẩn” trước ánh nhìn dư luận. Vì vậy mà giãn cách xã hội lại tốt cho ông - ông không phải đi các nơi vận động tranh cử, ít cơ hội mắc sai lầm.

Khi ông Obama được bầu vào Thượng viện Mỹ năm 2004, ông mời ông Biden vào Ủy ban Đối ngoại. Một lần nghe phát biểu dài dòng của ông Biden, ông Obama viết vài từ vào giấy nháp rồi đưa cho cố vấn của mình. Tờ giấy viết: “Bắn chết. Tôi. Ngay”.

Khi Obama đắc cử tổng thống, và Biden thành phó tổng thống, họ thảo luận về cách sẽ làm việc với nhau. “Tôi muốn nghe ý kiến của anh, Joe, nhưng phải trong 10 phút, chứ không phải 60 phút”, ông nói với ông Biden.

Đầu năm nay, ông Biden phải xin lỗi sau khi nói với cử tri “bạn không phải người da đen” nếu không bầu cho mình.

Nhiều cố vấn đang hy vọng việc chọn thượng nghị sĩ da màu Kamala Harris làm ứng viên phó tổng thống sẽ khiến ông Biden đỡ bị chỉ trích vì những câu nói xúc phạm chủng tộc như trên.

Ông Joe Biden và bà Kamala Harris trong một buổi vận động tháng 3. Ảnh: Getty Images.

Dù vậy, những người thân cận ông Biden không hề lo ngại về ba cuộc tranh luận với ông Trump trong những tuần tới. Như ông Biden từng thể hiện khi đối mặt với Sarah Palin năm 2008 và Paul Ryan năm 2012 - là các ứng viên phó tổng thống của John McCain và Mitt Romney - ông tranh luận tốt một cách đáng ngạc nhiên. Trong khi đó, ông Trump dường như cũng mắc bệnh “nói nhiều” và nói “lỡ lời” - cuộc phỏng vấn gần đây của ông với Fox News bị chê cười khi ông khoe có thể nhớ được 5 từ trong bài kiểm tra trí nhớ.

Lo ngại thứ hai của những người thân cận ông Biden là tuổi tác. Nhưng nếu so sánh, ông Trump, năm nay 74, cũng chỉ ít tuổi hơn ông Biden một chút.

Dù vậy, sự khác biệt của ông Biden so với ông Trump nằm ở các cố vấn. Đa số người của ông Biden đã theo ông từ nhiều thập kỷ. Còn Tổng thống Trump hiện giờ đang có chánh văn phòng thứ tư và cố vấn an ninh quốc gia thứ 6.

“Điều dễ thấy ở những người xung quanh ông Biden là năng lực của họ. Họ không cần thời gian quen dần công việc”, John Podesta, quan chức cao cấp Nhà Trắng thời Obama, nói với Financial Times.

Cũng có những lo ngại về con trai Hunter Biden, mà một người thân với gia đình ông Biden nói là “điểm mù” của ông. Hunter phải ra khỏi Hải quân Mỹ vì dương tính với cocaine, sau đó theo đuổi một số dự án kinh doanh trong khi cha mình làm phó tổng thống, bị cáo buộc lợi dụng chức vị của cha. Tổng thống Trump từng cố gắng gây áp lực để Ukraine cung cấp thông tin bê bối về Hunter Biden, dẫn đến việc ông Trump bị luận tội năm ngoái.

“Chiến dịch của ông Biden phải tìm cách không để Hunter làm ảnh hưởng”, người bạn của gia đình ông Biden nói thêm.

Nếu đắc cử, ưu tiên thứ nhất, thứ hai, thứ ba của ông, hay với bất kỳ tổng thống nào, sẽ đều là đối phó với dịch bệnh. Ngoài ra, chủ trương kinh tế của ông Biden đang là cấp tiến, đi xa nhất nếu so sánh với các tổng thống Dân chủ gần đây. “Chúng tôi sẽ điều động lượng đầu tư lớn nhất kể từ Thế chiến II”, Stef Feldman, giám đốc phụ trách chính sách của ông Biden, nói với Financial Times. “Chúng tôi sẽ huy động lực lượng như đang trong chiến tranh”.

Nhiều người so sánh thách thức khổng lồ của nước Mỹ hiện nay như năm 1932, khi Franklin D. Roosevelt (thường được viết tắt FDR) đắc cử giữa cơn đại khủng hoảng kinh tế. Dù tranh cử không quá ồn ào, FDR thi hành một loạt các chính sách quyết liệt, táo bạo thay đổi hoàn toàn nước Mỹ.

Nhưng cũng có những khác biệt giữa ông Biden và FDR. Dù gây thiệt hại, gián đoạn diện rộng như hiện nay, dịch Covid-19 không “khó trị” như đại khủng hoảng kinh tế. Năm sau, thế giới sẽ tiến gần hơn với vaccine. Và ông Biden sẽ kế nhiệm một tổng thống có tỷ lệ ủng hộ thấp, nhiều bê bối. Ông Biden có thể được tán dương trong 100 ngày đầu nhờ làm được những điều hết sức cơ bản, như công bố kế hoạch toàn quốc đối phó dịch bệnh, tránh cãi nhau trên Twitter, và dừng việc xúc phạm nguyên thủ các nước.

Thậm chí, một cố vấn và người bạn của ông Biden còn nói: “Nếu tổng thống Mỹ đến cuộc gặp thượng đỉnh ở nước ngoài, chỉ yên lặng dùng bữa, thay vì ném dao nĩa khắp nơi, chắc đã đủ để thế giới vỗ tay tán dương rồi”.

Các thành tích về ngoại giao mà ông Biden dễ đạt được trong những ngày đầu nhậm chức bao gồm quay lại Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu hay thỏa thuận hạt nhân với Iran, theo Jake Sullivan, phụ trách chính sách của chiến dịch Biden. Ông cũng sẽ triệu tập thượng đỉnh toàn cầu để chống dịch Covid-19.

Về đối nội, ông có thể dừng việc xây tường biên giới, để các nhà khoa học tự chủ trì họp báo hàng ngày về virus corona, và chọn một bộ trưởng Tư pháp sẽ ủng hộ những ý tưởng cải tổ của phong trào biểu tình Black Lives Matter.

Trong quan hệ với các nghị sĩ đảng Cộng hòa hay với các lãnh đạo nước ngoài, ông Biden đều ưu tiên tạo sự gần gũi cá nhân. Thích nói chuyện với mọi người là điểm khác biệt giữa ông Biden với ông Obama. “Cái mà ông Biden thích nhất là cái mà ông Obama ghét nhất - những gì cá nhân”, ông Podesta nói. Ông Biden thích thú kiểu ngoại giao nói chuyện thường xuyên với các đối tác - như việc “cắt tỉa kiên nhẫn” một khu vườn.

Ông Biden đứng cạnh ông Trump và ông Obama vào ngày ông Trump tuyên thệ nhậm chức tổng thống, 20/1/2017. Ảnh: AFP.

Nhưng những người hoài nghi ông Biden có quan điểm của riêng họ. Họ chỉ ra rằng đảng Cộng hòa giờ đây, nhất là sau sự chia rẽ mà nhiệm kỳ Trump gây ra, đã khác hẳn so với đảng Cộng hòa của trước đây. Khả năng đảng Cộng hòa hợp tác với ông Biden sẽ khá thấp.

Ngoài ra, quãng thời gian thuận lợi ban đầu trong đối ngoại của ông Biden có thể không kéo dài. Nhiều người hoài nghi khả năng ông Biden có thể khôi phục lại quan hệ quốc tế của thời trước Tổng thống Trump. Chẳng hạn, Trung Quốc đã trở thành vấn đề lớn hơn nhiều so với năm 2016. Đồng minh ưa thích của ông Biden ở châu Âu là Thủ tướng Đức Angela Merkel sẽ nghỉ hưu vào năm sau.

Trọng Thuấn
Đồ họa: Minh Hồng; Ảnh: AP, AFP, Getty Images