Hương vị Đất Tổ lắng trong những trái Bưởi Phủ Đoan
Những trái bưởi tròn tròn tỏa hương thơm nhẹ nhàng thanh khiết; những múi bưởi trắng ngà bắt mắt; những tôm bưởi căng mọng nhưng khô ráo tách bạch, tất cả kết hợp để tạo nên đặc sản đệ nhất trời Nam. Khi nếm nhẹ, vị ngọt mát thanh tao nơi đầu lưỡi như cảm thấy hương vị đất trời bỗng chốc hòa vào lòng người.
Thương hiệu của khí huyết đất trời
Nhắc tới Đoan Hùng là nhắc tới những múi bưởi trắng ngà, ngọt mát, thơm hương. Từ lâu, Bưởi Đoan Hùng vốn được liệt vào hàng đặc sản danh bất hư truyền. Thời lịch sử các triều đại, Bưởi Đoan Hùng là trái cây tiến vua không thể thiếu dịp cuối năm. Trong chiến dịch thu đông năm 1947, Bưởi Đoan Hùng dệt nên huyền thoại khi trở thành thủy lôi giả góp phần chiến thắng thực dân Pháp trên dòng Lô lịch sử.
Bưởi Đoan Hùng nổi tiếng với hai dòng bưởi chính Bưởi Khả Lĩnh được trồng nhiều trên địa bàn xã Bằng Luân, và Bưởi Sửu được trồng nhiều trên địa bàn xã Chí Đám. Quá trình chăm sóc cây bưởi rất cầu kỳ từ khâu chọn giống, chiết cành và hạ giống. Đây là những khâu tưởng chừng như đơn giản nhưng lại là cơ sở tiên quyết trong việc thành hay bại của một giống bưởi đặc sản.
Hàng năm vào mùa xuân những nhánh bưởi bụ bẫm được chọn làm giống chiết cành bổ ra những mầm rễ trắng tua tủa sẽ được cắt để đem hạ thổ trồng vào tiết trời xuân mưa lất phất. Phân bón trồng bưởi phải là phân gà, phân trâu hoai mục vì hai loại này rất thích hợp với cây bưởi. Khi cây bưởi đã lớn và ra quả thì những năm đầu tiên người ta phải hái bỏ hoa chưa cho đỗ quả vì bưởi non có chất lượng không cao.
Tùy từng loại bưởi mà từ 5-7 năm nhà vườn mới cho đậu quả và đạt tiêu chuẩn mới đem ra bán trên thị trường. Những cây bưởi non chất lượng quả thấp nên không để được lâu và thường được hái sớm bán với giá rẻ gọi là “ăn rặm” đầu mùa. Những gốc bưởi già có tuổi đời trên 30 sẽ đảm bảo chất lượng và để được lâu nên giá thành sẽ cao hơn.
Theo kinh nghiệm của người dân Đoan Hùng, thường thì gốc bưởi tối thiểu cũng phải đủ một giáp trở lên mới “tính tiền”, tức là qua mười hai năm vun trồng chăm sóc đến lúc hái quả mới biết cây bưởi có ngon hay không. Kinh nghiệm chọn lọc này vốn đã được tích lũy từ nhiều đời khác biệt hẳn với các giống bưởi khác. Bưởi Đoan Hùng là giống cây đòi hỏi tính kiên trì của người nông dân, không chỉ một vụ, hai vụ bưởi mà đoán biết được cây bưởi có giá trị hay không.
Những quả bưởi của cây già sẽ được hạ vào tầm tháng 10, tháng 11 hàng năm. Quá trình hái bưởi cũng được tiến hành hết sức cẩn thận bằng tay hái từng quả không được sứt, dập có như vậy mới có thể bảo quản được lâu. Bưởi sau khi hái về không bị dập sẽ được bôi vôi vào cuống và lót lá chuối khô cho vào cót để nơi kín gió bảo quản.
Ngoài hai dòng bưởi trên hiện nay người dân Đoan Hùng còn tiến hành trồng các loại bưởi khác như Xuân Vân, Cát Quế hay Bưởi Diễn tôm vàng và Bưởi Diễn tôm xanh, còn có cả Bưởi Da Xanh hay Bưởi Năm Roi. Mặc dù đây là những giống bưởi không phải chính gốc của Đoan Hùng nhưng khi được trồng trên đất Đoan Hùng, vùng khí đất đặc biệt rất thích hợp với việc trồng bưởi đã đem lại những hương vị riêng rất tuyệt vời.
Thương hiệu bưởi Đoan Hùng đã được biết đến từ rất lâu và hiện nay đã được đăng ký bản quyền thương hiệu. Để khát vọng thương hiệu bưởi Đoan Hùng không chỉ nổi tiếng trong nước mà còn lan rộng ra cả ngoài quốc tế rất cần những cú hích từ chính sách đến sự kết hợp của ba nhà: nhà nước, nhà nông và nhà buôn.
Đậm đà nét văn hóa miền trung du
Thưởng thức Bưởi Đoan Hùng không chỉ đơn thuần là việc thưởng thức một loại quả độc đáo mà trên hết đó là sự tiệm cận tới một nét văn hóa đặc trưng của vùng trung du phía Bắc. Những trái bưởi là sự kết tinh hàng ngàn năm của bàn tay, khối óc cùng sự ưu ái của thiên nhiên ban tặng. Những cây Bưởi cổ có tuổi đời hơn nửa thế kỉ là minh chứng rõ nét nhất trong nỗ lực xây dựng một nét văn hóa đậm đà bản sắc của người dân Đoan Hùng.
Trên thị trường hiện nay có rất nhiều thương hiệu bưởi mạo danh Bưởi Đoan Hùng, gây ra những hiểu lầm đáng tiếc, ảnh hưởng đến thương hiệu của một giống bưởi hết sức nổi tiếng. Vì vậy, để có thể thưởng thức giống Bưởi Đoan Hùng đặc sản “chính tông”, người tiêu dùng cần phải có những kiến thức cần thiết để nhận diện. Bởi lẽ, Bưởi Đoan Hùng không đơn thuần là cứ trồng ở Đoan Hùng là Bưởi Đoan Hùng và cũng không phải người Đoan Hùng nào cũng hiểu rõ về giống quả đặc sản của quê hương mình.
Có 3 cơ sở đơn giản để nhận diện thương hiệu Bưởi Đoan Hùng “chính tông”: một là giống bưởi phải chuẩn và có thể truy căn được nguồn gốc “huyết tộc”; hai là phải trồng trên đất Đoan Hùng với biện pháp chăm sóc đúng kỹ thuật; ba là gốc bưởi phải đủ tuổi ra hoa đậu quả. Trên thực tế, Bưởi Đoan Hùng khá nhỏ, khối lượng chỉ từ 0,9 đến 1,2 kg là chuẩn nhất. Quả bưởi mỏng vỏ, nặng tay, khi gọt ra mọng nước và dóc múi, tép bưởi không bị dập nát.
Bưởi Đoan Hùng không chỉ là món ăn hấp dẫn ngọt ngào mà còn là thứ quả sang trọng bày trên mâm ngũ quả trong dịp Tết. Nếu trong nhà chỉ cần lưu giữ dăm ba quả Bưởi Đoan Hùng chính hiệu, mùi hương thơm thơm, nồng nàn lúc nào phảng phất và còn có công dụng xua đuổi côn trùng hết sức hiệu quả. Khi trái bưởi được gọt ra đưa vào miệng ta sẽ thấy một vị ngọt thanh đạm không quá khé, mà man mát lan tỏa khắp cơ thể. Có lẽ vì thế mà người Đoan Hùng thường bông đùa rằng “ăn bưởi thay cơm sẽ rất tốn”.
Hiện nay ở Đoan Hùng có một số vườn bưởi cổ kính đến 50 -60 năm đến hàng trăm năm tuổi tại các xã Bằng Luân và Chí Đám. Đó là những vườn bưởi có giá trị cao do các “cao nhân” tự tay chăm sóc nhiều đời với hàng trăm năm kinh nghiệm. Một quả bưởi ở vườn bưởi cổ thường có giá từ trên 150.000VNĐ đến vài trăm ngàn đồng và cũng không phải ai cũng có thể đặt mua được những trái bưởi quý này.
Nói vậy để thấy, việc thưởng thức một đặc sản đệ nhất trời Nam không phải chuyện tầm phào mà phía sau nó chứa đựng nét văn hóa được tạo dựng lâu đời. Dĩ nhiên, Bưởi Đoan Hùng không bỗng dưng nổi tiếng nhưng việc thưởng thức Bưởi Đoan Hùng chính hiệu rất cần sự tìm hiểu và cái duyên gặp gỡ, kết nối. Giống như những người dân Đoan Hùng hiền hòa, chăm chỉ, những trái Bưởi của miền Đất Tổ cũng có đời sống riêng ngọt ngào và thi vị.
