Hướng chuyển sang kinh tế thị trường của Việt Nam hiện không nằm ở vế thị trường

Tọa đàm có sự tham gia của các diễn giả: PGS.TS Nguyễn Hồng Sơn – Phó trưởng Ban KTTW; TS Fred McMahon - The Fraser Institute, Canada; TS Nguyễn Đình Cung - nguyên Viện trưởng Viện Quản lý Kinh tế TƯ; TS Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh; bà Phạm Chi Lan - nguyên Phó Chủ tịch VCCI; PGS.TS Tô Trung Thành - Trưởng phòng Quản lý Khoa học, ĐH KTQD; ông Đinh Tuấn Minh – Giám đốc nghiên cứu MASSEI và PGS.TS Phạm Thế Anh - Trưởng Bộ môn Kinh tế Vĩ mô, ĐH KTQD.

Các vấn đề Tọa đàm tập trung bao gồm: Phân tích các chiều kích phát triển nền kinh tế thị trường Việt Nam trong mối tương quan với các quốc gia khác dựa trên bộ chỉ số Economic Freedom of the World (EFW) do Fraser Institute của Canada xây dựng; tìm hiểu và phân tích sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến các chỉ số thành phần cũng như chỉ số tổng hợp EFW; thảo luận và khuyến nghị chính sách để cải thiện bộ chỉ số EFW, qua đó đẩy nhanh quá trình phát triển nền kinh tế thị trường Việt Nam.

Theo chia sẻ tại Tọa đàm, trên thế giới hiện nay có hai bộ chỉ số quan trọng để đánh giá mức độ phát triển nền kinh tế thị trường của các nền kinh tế trên thế giới. Bộ chỉ số thứ nhất là Index of Economic Freedom do Quỹ di sản (The Heritage Foundation) và Tạp chí phố Wall (The Wall Street Journal) của Mỹ xây dựng từ năm 1995. Bộ chỉ số thứ hai là Economic Freedom of the World do Viện Fraser Institute (Canada) xây dựng.

Như nhiều nghiên cứu đã chỉ ra, khi nền kinh tế càng phát triển, mối quan hệ giữa tự do kinh tế và tăng trưởng kinh tế ngày càng chặt chẽ hơn. Điều này có hàm ý rất rõ ràng với Việt Nam hiện nay do nền kinh tế của Việt Nam sắp vượt qua ngưỡng phát triển trung bình thấp. Vì thế, đã đến lúc chúng ta phải quan tâm đến các chỉ số về tự do kinh tế như là thước đo cho sự phát triển nền kinh tế thị trường đầy đủ của Việt Nam.

Phát biểu về con đường cải cách chuyển đổi sang kinh tế thị trường tại Việt Nam trong 30 năm qua, TS. Nguyễn Đình Cung cho rằng với việc Nhà nước sở hữu và kiểm soát, thì thị trường không thể vận hành được. 30 năm, thậm chí 40 năm thì sự chuyển đổi này cũng chỉ trong quá trình cải cách chuyển đổi mà chưa thể đạt được nền kinh tế thị trường..

Ông Cung nhấn mạnh: Muốn có kinh tế thị trường thì quá trình chuyển đổi phải kết thúc. Nền kinh tế phải do thị trường điều hành, thị trường vận hành và điều tiết kinh tế, chứ không phải Nhà nước. Khi đó, vai trò nhà nước và vai trò thị trường không thể tách rời, không thể đối nghịch nhau mà phải bổ sung cho nhau. Khi nào mức độ phát triển thị trường của nền kinh tế và cả hiệu lực chính phủ đều tốt thì nền kinh tế thị trường được coi là nền kinh tế thị trường tốt. Cả hai chỉ số này của Việt Nam đều chưa tốt, mức độ phát triển thị trường của chúng ta nằm ở top dưới. Kinh tế thị trường của chúng ta, cả vai trò Nhà nước, cả vai trò thị trường đều rất kém.

“Cải cách nằm ở hai yếu tố, cải cách sở hữu và cải cách vai trò của Nhà nước. Hướng chuyển sang kinh tế thị trường của Việt Nam hiện nay không nằm ở vế thị trường, mà nằm ở vế Nhà nước. Cho nên phải cải cách Nhà nước, thay đổi tư duy. Khi nói sở hữu chuyển sang kinh tế thị trường thì những thị trường liên quan sở hữu, và những thiết chế bảo vệ quyền sở hữu tài sản của doanh nghiệp và người dân là những mục tiêu cần nhắm vào để cải cách”, ông Cung nói.

Ông Cung đề xuất: Cần phát triển các nhân tố sản xuất mới có thể chuyển đổi sang kinh tế thị trường. Phải thoát được “điểm nghẽn” này để chuyển đổi được khối tư nhân, tạo vai trò chủ đạo của khối tư nhân trong việc chuyển đổi sang kinh tế thị trường. Điều này mới là gốc của vấn đề, các đột phá về cải cách thủ tục hành chính chỉ là phần ngọn.

“Nền kinh tế thị trường không giải quyết được tất cả vấn đề, nhưng nếu không có kinh tế thị trường thì chúng ta thất bại", ông Cung khẳng định.

Được công nhận là quốc gia có nền kinh tế thị trường, các doanh nghiệp giảm được nhiều chi phí.

Cùng nhấn mạnh vai trò quan trọng của khối tư nhân trong con đường cải cách chuyển đổi sang kinh tế thị trường tại Việt Nam, bà Phạm Chi Lan cho rằng, khi mức độ đóng góp cho nền kinh tế của khối doanh nghiệp tư nhân hiện chưa đến 10% GDP thì chưa thể có được nền kinh tế thị trường theo đúng nghĩa.

Theo bà Lan, văn bản xây dựng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam rất nhiều nhưng mới chỉ trên tinh thần tháo gỡ rào cản trong môi trường kinh doanh, đầu tư cho các doanh nghiệp. Trong khi đó, trên thế giới, nhiều quốc gia đã chuyển đổi sang giai đoạn quản trị để thuận lợi hóa môi trường đầu tư.

Dưới góc nhìn của mình, TS Lê Đăng Doanh cho rằng, trên thế giới đã có 90 quốc gia công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường. Nhưng theo đánh giá của Mỹ, Liên minh châu Âu, Việt Nam chưa được công nhận là quốc gia có nền kinh tế thị trường, theo các tiêu chí, tiêu chuẩn riêng của họ. Ngay cả Trung Quốc cũng chưa được công nhận có nền kinh tế thị trường.

Ở Việt Nam, nhiều ngành, lĩnh vực, nhất là thị trường đất đai có vai trò đặc biệt quan trọng nhưng tiêu chí để đánh giá nền kinh tế thị trường ở đây lại rất thấp.

“Cần phải đẩy mạnh gỡ bỏ rào cản trong thể chế, nhà nước điều hành không can thiệp sâu vào nền kinh tế thị trường, chỉ nắm giữ ngành quan trọng, cốt yếu để Việt Nam có nền kinh tế thị trường thực sự. Được công nhận là quốc gia có nền kinh tế thị trường, nền kinh tế sẽ có được nhiều lợi ích. Trong xuất nhập khẩu sẽ giảm được rất nhiều thủ tục, giúp các doanh nghiệp giảm được nhiều chi phí”, ông Doanh đề xuất.

Minh Nhật