Hơn nửa thế kỷ 'Tình em'

Trước tết Nguyên đán Mậu Tuất năm nay tôi đến thăm nhà thơ, đại tá Hồ Ngọc Sơn để nhận cuốn sách Vườn thơ Việt của anh mới xuất bản, cùng anh ôn lại biết bao kỷ niệm, trong đó có những kỷ niệm gắn với bài thơ Tình em nổi tiếng.

Nhà thơ Hồ Ngọc Sơn (phải) và tác giả.

“Tình em” đến với nhiều người trước khi đến với… em!

Năm 1961, đang là Đại đội trưởng pháo binh thuộc Tiểu đoàn 300, Trung đoàn 14, Sư đoàn 324, anh Hồ Ngọc Sơn được lệnh lên đường vào Nam chiến đấu. Do phải giữ bí mật chuyến đi, anh giấu chị, nói là được cử đi học ở nước ngoài. Thời gian này anh và chị Trần Thị Mỹ Hiên mới cưới nhau được ít ngày. Chị quê ở Nghệ An, là chiến sĩ văn công cùng Sư đoàn 324. Ngày chia xa, cả hai vợ chồng trẻ đều bùi ngùi, không biết đến bao giờ mới gặp lại. Vào tới chiến trường anh mới viết thư ra, nói thật với chị là anh không đi học nước ngoài mà đã được cử vào chiến trường, hiện đang ở Quân Khu V, quê anh.

Vào một ngày đầu thu năm 1962, trên đường hành quân từ Kon Tum vào Gia Lai, có lẽ là do linh tính mách bảo, anh tạt ngang vào một Trạm giao liên và vô cùng bất ngờ, sung sướng nhận được lá thư đầu tiên của chị gửi vào chiến trường cho anh.

Đêm đó, dừng chân bên suối, ngả mình trên võng ngắm trăng, hình ảnh những chiếc lá vàng rơi rơi trên đường hành quân và từng lời trong thư của chị lại hiện ra trước mắt. Anh xa chị, chị xa anh nhưng tình yêu và niềm tin không bao giờ chết. Như chiếc lá kia xa cành, lá không còn màu xanh, nhưng khi mùa xuân về nguồn sống lại hiện lên trong từng chiếc lá mới, rời rợi đầu cành. Và thế là tứ thơ cứ tự nhiên xuất hiện. Mờ sáng hôm sau anh ghi vội vào nhật ký của mình mấy dòng thơ đầu tiên:

Tình em
Gửi H.
Khi chiếc lá xa cành
Lá không còn màu xanh
Mà sao em xa anh
Đời vẫn xanh rời rợi?
- Có gì đâu em ơi
Tình yêu là sự sống!
Nên nắng hửng trong lòng
Mạch đời căng máu nóng”.

Anh mang theo những câu thơ dang dở, tiếp tục cuộc hành quân, qua biết bao nhiêu nương rẫy nở đầy hoa và cỏ non mơn mởn dọc các cánh rừng Gia Lai. Và những lời thơ cứ thế dâng trào theo từng bước chân anh:

“Anh đi xa bao núi
Tình em như khe suối
Lưu luyến và nhớ thương
Chảy theo anh khắp rừng
Anh đi xa càng xa…
Tình em như cỏ hoa
Âu yếm và thiết tha
Theo anh dài nương rẫy…”.

Vào tới nơi đóng quân, anh viết thư cho chị, chép bài thơ “Tình em” gửi ra. Đầu năm 1963, anh nhận được thư chị, kèm theo bản nhạc “Tình em”, được phổ thơ Ngọc Sơn. Trong thư chị hỏi: “Em nghe trên Đài họ hát bài “Tình em” nói là phổ thơ của Ngọc Sơn từ miền Nam gửi ra. Có phải là thơ của anh không?…” .

Sau này anh mới biết, sau khi gửi lá thư trên cho anh được gần nửa tháng, chị mới nhận được thư của anh, trong thư anh chép bài thơ “Tình em” gửi ra cho chị. Chị vô cùng sung sướng, hạnh phúc. Thế là, “Tình em” đã đến với nhiều người trước khi đến với…em!

Nhà thơ Tế Hanh và 20 đồng nhuận bút

Cuối năm 1962, tại một cánh rừng phía Tây Quảng Ngãi, anh vừa ngạc nhiên vừa xúc động khi nghe bài thơ “Tình em” của mình được ngâm và hát nhiều lần trên Đài Tiếng nói Việt Nam. Hồ Ngọc Sơn tự hỏi, không biết bằng cách nào bài thơ lại được gửi ra Bắc, được in báo, được phổ nhạc trước khi bài thơ đến tay vợ mình. Sau này anh mới biết, nhà thơ Thân Như Thơ, bạn anh, đã làm việc này. Anh và nhà thơ Thân Như Thơ cùng là lính pháo binh ở Sư đoàn 324. Cả hai cùng vào chiến trường miền Nam năm 1961, cùng ở Khu V trong những năm tháng gian khổ, ác liệt, nhưng từ ngày vào chiến trường chưa một lần gặp nhau. Cả hai đều là những người lính yêu thơ nên mỗi khi viết thư thường gửi cho nhau những bài thơ mới làm. Sau khi nhận được bài thơ “Tình em” và bài thơ “Cô gái dẫn đường” của anh, nhà thơ Thân Như Thơ gửi cả hai bài thơ này ra Bắc.

Cả hai bài thơ của anh đã đến tay nhà thơ Tế Hanh. Ông biên tập lại bài thơ “Tình em” cho ngắn hơn, hay hơn, bay bổng hơn và sửa lại tên bài thơ “Cô gái dẫn đường” thành “Cô gái Trường Sơn” rồi gửi cả hai bài thơ này cho báo Văn Nghệ đăng. Cả hai bài thơ này đã được đưa vào tập “Thơ ca miền Nam 1955-1970”, do chính nhà thơ Tế Hanh chọn lọc, giới thiệu, sau đó đã được tặng giải thưởng văn học Nguyễn Đình Chiểu.

Năm 1973, có dịp ra Bắc, anh đến thăm nhà thơ Tế Hanh, lúc đó là Giám đốc Nhà xuất bản Giải phóng. Nào ngờ anh còn nhận được 20 đồng tiền nhuận bút hai bài thơ của mình in trên báo Văn Nghệ! Số tiền ấy cũng khá “to”, bằng suất ăn trong một tháng của một sĩ quan trung cấp quân đội lúc bấy giờ.

Tình cảm của các nhạc sĩ và hơn nửa thế kỷ “Tình em”

Năm 1962, từ nhạc viện Bắc Kinh trở về, nhạc sĩ Huy Du đọc bài thơ “Tình em” của Ngọc Sơn trên báo Văn Nghệ, thấy tình cảm của tác giả bài thơ trùng hợp với tâm trạng của mình. Khi ấy, nhạc sĩ đang học ở nước ngoài, cũng phải xa cách người vợ thân yêu của mình, là nhạc sĩ Nguyễn Thị Nhung… Thế là, chỉ trong một đêm, nhạc sĩ Huy Du đã phổ xong bản nhạc bài thơ “Tình em”. Và từ đó “Tình em” đã trở thành một trong những bài tình ca hay nhất thời chống Mỹ.

Nhạc sĩ Huy Du cho biết, không chỉ có ông mà còn có nhiều nhạc sĩ khác, như Hoàng Việt, Hoàng Vân, Phạm Đình Sáu, Phan Huỳnh Điểu… cũng phổ nhạc bài thơ này. Đến nay, anh Hồ Ngọc Sơn vẫn còn giữ được bản photo bài hát “Tình em” của nhạc sĩ Hoàng Việt phổ thơ anh từ năm 1963, khi ông đang học tại Nhạc viện Quốc gia Bulgarie. Nhạc sĩ Hoàng Việt viết lời đề tặng ở đầu bản nhạc: “Viết tặng vợ tôi và những tấm lòng chung thủy”. Không những thế ông còn viết thêm một đoạn lời ca nối vào cuối bài thơ của Hồ Ngọc Sơn, gửi vào đó tâm trạng, mong ước và niềm tin của mình đối với người vợ ở miền Nam xa xôi:

“Anh đi xa, càng xa
Em giữ trọn tình ta
Và vẫn đợi anh về
Cho đẹp tình đôi ta”.

Giữa năm 2006, trước khi về Mỹ, từ thành phố Hồ Chí Minh một nhạc sĩ có tên là Hoàng Song Nhi gọi điện ra xin phép anh được phổ nhạc bài thơ “Tình em”; sau đó gửi ra tặng anh một chiếc đĩa CD có bài “Tình em” được nhạc sĩ này phổ nhạc.

Đối với chị Trần Thị Mỹ Hiên, “Tình em” chính là tình cảm vợ chồng thủy chung hơn nửa thế kỷ qua anh Hồ Ngọc Sơn dành cho chị. Năm 1962, sau bài thơ “Tình em”, anh còn viết bài thơ “Nếu có một lần em phải khóc” dành riêng cho chị:

“Nếu có một lần em phải khóc
Thì em ơi!
Chính ngày ấy anh về…”

“Ngày ấy anh về”, đó là vào một ngày đầu năm 1973, sau 12 năm xa cách, anh Hồ Ngọc Sơn mới có dịp từ chiến trường miền Nam ra Bắc và được về thăm chị. Chờ chồng từ năm 23, đến năm 35 tuổi chị mới được khóc để đón anh về, như lời thơ anh dặn. Thật may mắn và hạnh phúc, lần trở ra Bắc năm ấy, anh chị sinh được một cháu gái, thỏa lòng mong ước bấy lâu của hai người. Ở với nhau được một thời gian ngắn, anh lại trở vào chiến trường. Sau ngày đất nước thống nhất, năm 1978 anh lại tiếp tục cùng đơn vị ra trận, chiến đấu bảo vệ biên giới Tây Nam của Tổ quốc và sang Campuchia giúp bạn. Có lần nhận được tin anh bị thương ở mặt trận đông bắc Campuchia, chị mất ăn mất ngủ, tưởng không còn có ngày được đón anh về. Mãi tới năm 1981 anh mới được về với chị, và như anh nói với tôi: “Mới bắt đầu có cuộc sống gia đình sum họp thật sự”. Khi ấy chị đã ngoài 40 tuổi, lại bị bệnh, sức khỏe kém, không cho phép anh chị có đứa con thứ hai.

Trước khi về hưu, anh Hồ Ngọc Sơn là Đại tá, Trưởng phòng Thông tấn Quân sự thuộc Tổng cục Chính trị QĐND Việt Nam. Anh chị sống trong căn hộ nhỏ, cũ kỹ xây dựng cách đây đã 60 năm, trên gác hai của Khu tập thể Nhà máy rượu Hà Nội, nơi chị làm việc trước đây. Niềm vui lớn của anh chị là chủ nhật được đón vợ chồng cô con gái duy nhất và cháu ngoại về thăm.

Năm 2000 nhà thơ Hồ Ngọc Sơn có bài thơ thứ ba tặng chị, nhan đề “Màu tình yêu xanh mãi”:

“Giờ tóc nhuốm màu mây
Em ơi! gì còn lại?
- Môi em tươi thời gian
Màu tình yêu xanh mãi”.

Cách đây mấy năm, khi đến thăm anh chị, nhắc lại bốn câu thơ trên, chị Hiên nói vui với tôi: “Chị bây giờ già rồi, đâu còn trẻ nữa mà trong bài thơ “Màu tình yêu xanh mãi” anh Sơn lại viết “Môi em tươi thời gian”. Anh phải viết “Môi không tươi thời gian” mới đúng chứ!”.

Năm 2013, sau một thời gian bị bệnh nặng, chị Trần Thị Mỹ Hiên đã từ biệt nhà thơ Hồ Ngọc Sơn, mang theo bài thơ Tình em" của anh về cõi vĩnh hằng.

Còn bài thơ “Tình em”, chất chứa tình yêu sâu nặng của một người lính làm thơ dành cho vợ cùng bài hát cùng tên do nhạc sĩ Huy Du phổ nhạc đã hơn nửa thế kỷ nay sống trong lòng biết bao người đọc, người nghe trên đất nước ta.

Dương Đức Quảng