Hơn 40 năm sống với suyễn: NSƯT Ngọc Hiệp nhiều lần chạm ngưỡng sống - chết

Được thở bình thường là niềm hạnh phúc

NSƯT Ngọc Hiệp cho biết, khi chưa tìm hiểu bệnh suyễn, chị sống vô tư, lên cơn thì xịt thuốc, uống thuốc... Trong những tháng ngày đó, chị nhiều lần trải qua cảm giác ở giữa ranh giới sống - chết, tưởng chừng như sắp vuột mất cuộc sống: “Hầu như mỗi tuần, mỗi tháng, mỗi ngày, mạng sống của mình bị rình rập và đe dọa. Đang nói chuyện vui quá cười thôi cũng khó thở. Những người bệnh như Hiệp đều biết, khoảng 2-3 giờ khuya là quyết liệt nhất. Lúc mọi người ngủ ngon nhất cũng chính là lúc phổi bắt đầu làm việc tích cực nhất, cơn hen sẽ lên.

Theo kinh nghiệm của Hiệp, khi mình hoảng hốt mình sẽ chết, phải bình tĩnh, mặc dù không thở được. Đối với người ta, thở là bình thường còn đối với Hiệp, thở là niềm hạnh phúc...”.

Phát hiện bệnh từ bé, hơn 40 năm sống cùng suyễn, Ngọc Hiệp đã tìm đủ cách trị liệu nhưng không được. Nhiều đêm bệnh tái phát, chị một mình chống chọi: “Chồng con biết rõ bệnh của Hiệp nhưng nửa đêm mình không kêu ai dậy, chừng nào thấy cực kỳ nguy hiểm Hiệp mới kêu. Đôi lúc Hiệp khóc trong tuyệt vọng...”.

NSƯT Ngọc Hiệp cho biết trong chương trình “Tôi chọn hạnh phúc”: bệnh suyễn của chị day dẳng do ảnh hưởng bởi môi trường sống quá ô nhiễm. Ảnh: Vision

Lo ngại cho sức khỏe Ngọc Hiệp, gia đình, bạn bè... đã nhiều lần khuyên chị nghỉ việc công ty để ở nhà. Tuy nhiên, Ngọc Hiệp thoái thác, “Hiệp không đi làm mà ở nhà thì bệnh vẫn có và ngày ra đi thì vẫn phải ra đi. Mọi người cứ nói làm nhiều sẽ mệt nhưng thật ra Hiệp đi làm thì không bệnh nhiều như lúc ở không. Ai bệnh này mới biết, tới lúc cơn lên thì thuốc gần như không có tác dụng. Mỗi ngày như vậy, Hiệp dặn mình phải bình tĩnh, nghiên cứu để hiểu rõ bệnh, rồi tập thở. Càng bình tĩnh càng thở nhẹ nhàng, sẽ từ từ cắt cơn, mặc dù rất cực khổ...”

Suyễn có tính di truyền

Theo PGS-TS-BS. Lê Thị Tuyết Lan (Chủ tịch Hội Hen - Dị ứng - Miễn dịch - Lâm sàng TP.HCM, Phó chủ tịch Hội Hô hấp Việt Nam), y học gọi bệnh suyễn là hen phế quản, một tình trạng viêm mạn tính của đường dẫn khí gây ra những cơn ho, khò khè, nặng ngực và khó thở tái đi tái lại. Tình trạng viêm này làm cho đường dẫn khí trở nên nhạy cảm, khi gặp những chất như khói thuốc lá, khói xe, bụi, mùi nồng gắt... đường dẫn khí có thể co thắt, lòng ống bị sưng phù, tiết đầy đàm nhớt làm tắc nghẽn đường thở, gây ra cơn suyễn. “Cơn suyễn có thể tự qua hay phải dùng thuốc mới hết. Những cơn suyễn có thể nhẹ, có thể nặng nhưng rất nguy hiểm vì có thể gây chết người...”, BS. Lan lưu ý.

BS. Lan cho biết, bệnh suyễn ngày càng gia tăng trên thế giới, đặc biệt ở những nước đang phát triển như Việt Nam. Bệnh ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, gây nhiều phiền toái, tốn kém và cả nguy hiểm tính mạng. Nguyên nhân gây bệnh vẫn chưa được biết chính xác nhưng rõ ràng có tính di truyền. Cha mẹ bị suyễn sẽ tăng nguy cơ mắc bệnh ở con. Những người có tiền sử bản thân hoặc gia đình bị dị ứng như chàm, nổi mề đay, lác sữa, viêm mũi dị ứng... khi tiếp xúc thường xuyên với các tác nhân kích thích có thể phát bệnh suyễn, nhất là trẻ con.

Khâu then chốt chẩn đoán suyễn

Để xác định một người có mắc bệnh suyễn hay không, đầu tiên là chụp hình phổi để loại trừ lao tiến triển, do tỉ lệ lao ở nước ta vẫn còn cao. Sau đó, bác sĩ sẽ hỏi về bệnh sử và khám lâm sàng. Khâu then chốt để chẩn đoán suyễn là thăm dò chức năng hô hấp bằng máy hô hấp ký, thử thuốc giãn phế quản... Hầu hết các ca suyễn sẽ được chẩn đoán ngay sau 30 phút. Cũng có thể dùng lưu lượng đỉnh kế cơ học hay điện tử có thử thuốc giãn phế quản để chẩn đoán.

“Không phải lúc nào bệnh suyễn cũng có đầy đủ các triệu chứng như ho, khò khè, nặng ngực và khó thở. Có những bệnh nhân suyễn chỉ ho hoặc khó thở, hoặc chỉ đau thắt ngực. Các dạng suyễn không điển hình này rất khó chẩn đoán, gọi là “suyễn giấu mặt”. Suyễn không chẩn đoán được sẽ làm thời gian chữa trị kéo dài, tốn kém mà không hiệu quả, ảnh hưởng nặng nề lên chất lượng cuộc sống bệnh nhân”, BS. Lan nói.

Những sai lầm trong điều trị

Sai lầm trước hết là tự ý dùng thuốc cắt cơn, dẫn đến lạm dụng thuốc này, gây lờn thuốc rất nguy hiểm. Thuốc cắt cơn có thể làm người bệnh dễ chịu trong chốc lát, nhưng nhiều khi cơn suyễn vẫn diễn tiến, có thể gây tử vong. Nếu phải dùng thuốc cắt cơn mỗi ngày thì cần đến bác sĩ ngay. Hiện việc sử dụng các loại corticoid dạng chích hoặc uống kéo dài để trị suyễn còn phổ biến. Các dạng thuốc này tuy hiệu quả nhưng gây nhiều tác dụng phụ như cao huyết áp, tiểu đường, loét dạ dày, cườm mắt, loãng xương, teo cơ, mỏng da, dễ chảy máu... nên đã được thay thế bằng corticoid dạng xịt, an toàn hơn.

Cũng cần lưu ý các dạng thuốc bột trị suyễn không được kiểm định có chứa corticoid. “Một sai lầm cũng hay thấy là bệnh nhân tự ý ngưng thuốc khi thấy giảm triệu chứng. Suyễn là bệnh mạn tính, việc điều trị kéo dài bao lâu là do bác sĩ quyết định, tự ý ngưng thuốc, cơn suyễn chắc chắn trở lại”, BS. Lan khuyến cáo.

Dùng bình xịt thuốc không đúng cách cũng là sai lầm thường gặp. Đối với trẻ con hoặc người già không biết cách sử dụng bình xịt thuốc, nên dùng thêm buồng đệm. Máy phun khí dung chỉ dùng cho bé dưới hai tuổi hay những cơn cấp mà bệnh nhân không thể tự hít thuốc, không nên sử dụng thường xuyên nếu đã dùng được bình xịt định liều.

Cho đến nay y học vẫn chưa tìm ra phương cách chữa dứt bệnh suyễn, nhưng những cơn suyễn có thể ngừa được, triệu chứng có thể cắt được, nên bệnh nhân suyễn vẫn có cuộc sống bình thường nếu được điều trị đúng đắn.

Tổ chức Y tế Thế giới phân suyễn thành 4 bậc (nhẹ nhất là bậc 1). Xác định đúng độ nặng là nguyên tắc đầu tiên của điều trị suyễn. Độ nặng của suyễn được dựa trên triệu chứng ban ngày, triệu chứng ban đêm, và kết quả thăm dò chức năng hô hấp. Bệnh nhân suyễn từ bậc 2 trở lên phải dùng thuốc ngừa cơn suyễn. Rất dễ nhớ: nếu người bệnh có hơn hai cơn ban ngày trong một tuần; hơn hai cơn ban đêm trong tháng; hay hơn hai bình thuốc cắt cơn trong một năm là phải dùng thuốc ngừa cơn.

Thuốc ngừa cơn suyễn hiện thường dùng dưới dạng phun thẳng vào đường thở, hiệu quả và an toàn hơn các dạng uống và chích. Thuốc không gây nghiện dù dùng nhiều năm. Nếu đã dùng thuốc ngừa cơn suyễn một cách đúng đắn thì hầu hết bệnh nhân không còn lên cơn nữa. Nên mua thêm một hộp thuốc dự phòng để lúc nào cũng có thuốc dùng liên tục. Người bệnh phải luôn mang theo thuốc cắt cơn để phòng khi lên cơn cấp. Phải điều trị lâu dài theo yêu cầu của bác sĩ.

Cần tránh xa các tác nhân kích thích cơn suyễn: khói thuốc lá, khói xe, dầu thơm, thuốc xịt phòng, xịt muỗi; các thức ăn gây dị ứng mà dân gian gọi là “đồ phong” như cá biển (nhất là cá ngừ), thịt bò, trứng, thịt gà; bụi nhà do chứa con mạt nhà; các loại thú có lông như mèo, chó, chuột; côn trùng có mùi hôi như gián...; tránh bia rượu, do chứa chất bảo quản sulfide có thể gây cơn suyễn... Phấn hoa, các loại thức ăn lên men, gia vị, thời tiết thay đổi, cảm cúm... cũng có thể là tác nhân kích thích gây cơn suyễn.

Bệnh nhân nên giữ ấm, uống nước cam chanh, dùng các rau củ đậm màu để tăng sức đề kháng. Tránh xúc động quá mức, đặc biệt ở người già. Các hoạt động gắng sức như chạy nhảy, thể thao, chơi giỡn nhiều ở trẻ em cũng có thể gây cơn suyễn, ngừa cơn bằng cách phun hai nhát thuốc cắt cơn 20 phút trước khi vận động. Phụ huynh có con bị suyễn cần báo cho thầy cô giáo, nhất là giáo viên thể dục biết. Các cháu phải được dùng thuốc ngừa cơn nếu cần, luôn mang theo Ventolin để tránh trường hợp đáng tiếc... “Mỗi bệnh nhân phải nhận biết tác nhân gây cơn suyễn đối với mình để kiêng cữ suốt đời”, BS. Lan lưu ý.

Phạm Hải - Trang Nguyễn