Họa sĩ Xu Man- cánh chim đầu đàn của mỹ thuật Tây Nguyên
Nhắc đến cố họa sĩ Xu Man có lẽ ít người trẻ biết về ông, thế nhưng những tác phẩm của ông đã mang lại dấu ấn cho Tây Nguyên khi được trưng bày ở nhiều bảo tàng cũng như trong các bộ sưu tập cá nhân trong và ngoài nước.
Nhắc đến cố họa sĩ Xu Man có lẽ ít người trẻ biết về ông, thế nhưng những tác phẩm của ông đã mang lại dấu ấn cho Tây Nguyên khi được trưng bày ở nhiều bảo tàng cũng như trong các bộ sưu tập cá nhân trong và ngoài nước.
Bức tranh (chép lại) Bác Hồ với Tây Nguyên của cố họa sĩ Xu Man được đặt trang trọng tại phòng khách UBND tỉnh Gia Lai.
Một lần, tại phòng tiếp khách trang trọng của UBND tỉnh Gia Lai, tôi có dịp nhìn thấy bức tranh khổ lớn với màu sắc tươi sáng thể hiện hình ảnh của Bác Hồ đang mỉm cười và vẫy chào bà con đồng bào các dân tộc Tây nguyên. Dù không phải nguyên bản nhưng bức tranh được chép lại từ bức tranh sơn dầu "Bác Hồ với Tây Nguyên" của cố họa sĩ Xu Man. Lớp trẻ như chúng tôi, có lẽ ít biết về ông và tác phẩm của ông. May mắn, tôi gặp đúng người-nhà thơ Văn Công Hùng, một "lão làng" hoạt động nghệ thuật ở Tây Nguyên. Đã hẹn trước, chúng tôi cùng nhà thơ Văn Công Hùng về nhà họa sĩ ở Plei Bông, ngôi làng nằm dưới chân núi Kon Ka Kinh được công nhận là Vườn di sản ASEAN (xã Ayun, H. Mang Yang, Gia Lai). Cả chục năm chưa trở lại nhưng nhà thơ Văn Công Hùng vẫn nhớ rõ con đường rẽ vào nhà họa sĩ Xu Man. Những ký ức xưa ùa về trong anh. Đây cũng là căn nhà xây đầu tiên trong làng mà Nhà nước đã xây cho ông. Thế nhưng, vẫn như thói quen, họa sĩ Xu Man lui về ở ngôi nhà sàn ngay phía sau, căn nhà xây trở thành nơi ông để tranh, giá vẽ và nơi tiếp khách bạn bè văn nghệ sĩ ở xa tới chơi.
Nhắc đến ông, bà Rắc, người gọi họa sĩ Xu Man bằng chú kể: "Siu Yơng (tên thật của cố họa sĩ Xu Man) vẽ đẹp nhất làng đấy. Lúc còn sống nhà ông có nhiều bút, nhiều giấy vẽ lắm. Những ngày cuối đời, khi biết gần đi về thế giới người chết, ông gọi người tới cho tranh, cho hết cả bút vẽ. Giờ nhà ông không còn bức tranh nào đâu. Ông được 2 đứa con trai giờ họ cũng mất cả rồi"... Họa sĩ Xu Man sinh năm 1925, tại Plei Bông. Từ trẻ đã tham gia cách mạng, đến năm 1954 ông được ra miền Bắc học tại Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội. Tốt nghiệp chương trình Cao Đẳng khi đất nước vẫn còn chia cắt, ông xung phong trở về miền Nam, về quê hương hoạt động, vừa trực tiếp cầm súng chiến đấu như một người lính thực thụ, vừa vẽ tranh nghệ thuật lẫn tranh tuyên truyền cổ động phục vụ nhân dân, bộ đội. Sau ngày giải phóng Miền Nam, ông lại ra miền Bắc học tiếp, hoàn thành chương trình đại học Mỹ thuật hệ chính quy, rồi về công tác tại Ty Văn hóa Thông tin Gia Lai Kon Tum. Ông từng được liên tiếp bầu vào Ban Chấp hành Hội Mỹ thuật Việt Nam, là Phó Chủ tịch Hội VHNT Gia Lai khóa đầu tiên.
Nhà thơ Văn Công Hùng bên căn nhà của cố họa sĩ Xu Man.
Họa sĩ Xu Man không chỉ là lứa họa sĩ đầu tiên thành danh của Gia Lai mà còn được ví là "cánh chim đầu đàn" của mỹ thuật Tây Nguyên. Điều ấn tượng trong tranh của ông là những gam màu gốc, tươi sáng và hồn hậu, nồng nhiệt như con người ông vậy. Dù không giỏi về chân dung nhưng về phong cảnh, màu sắc, khó có họa sĩ Tây Nguyên nào qua được ông thể hiện sự chuyển tải tài tình, đầy chất Ba Na. Đặc biệt, trong tranh của ông, hình ảnh của Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn gần gũi, thân thương giữa cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên được ông chuyển tải trong hàng trăm tác phẩm.
Nhà thơ Văn Công Hùng kể: "Thế mạnh của họa sĩ Xu Man là khắc họa đám đông, màu sắc. Còn chân dung, có lần mình nói Bác Hồ trong tranh ông vẽ không giống, ông trả lời: đó là Bác Hồ của Xu Man. Ông thấy và cảm nhận Bác Hồ như thế thì ông vẽ như thế và ai cũng nhận ra đấy là Bác Hồ, không khác gì một người Ba Na nhân từ, hiền hậu. Cả đến khi sức khỏe yếu nhưng trong những bức tranh ông vẽ vào những năm cuối đời vẫn tràn trề tình yêu đối với Bác thông qua hình tượng Bác trong tranh". Một ngày cận Tết Nguyên đán năm 2007, ông về với thế giới Atâu (thế giới người chết). Tại Lễ trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2012 tại Hà Nội, họa sĩ tài danh Xu man đã được truy tặng với ba tác phẩm, trong đó có bức sơn dầu nổi bật là "Bác Hồ với Tây Nguyên". Đây là giải thưởng cấp quốc gia do Chủ tịch nước tặng thưởng cho những tác giả có tác phẩm văn học, nghệ thuật, công trình nghiên cứu khoa học, kỹ thuật có giá trị cao về khoa học, văn học, nghệ thuật, về nội dung tư tưởng, có tác dụng và ảnh hưởng lớn trong xã hội. Dù muộn, song đó cũng là niềm an ủi cho những ai yêu quý ông, một họa sĩ tài hoa, "cánh chim đầu đàn" về mỹ thuật trên đại ngàn Tây Nguyên.
