Tái tạo vaccine: Châu Phi tìm cách thoát khỏi bất bình đẳng vaccine ngừa Covid-19

Trong 2 nhà kho được cải tạo thành phòng vô trùng ở Cape Town, các nhà khoa học trẻ đang tìm cách đảo ngược quy trình chế tạo một loại vaccine ngừa Covid-19 chỉ vừa được đưa tới Nam Phi.

Các nhà khoa học trẻ ở Cape Town, Nam Phi đang tìm cách sao chép vaccine ngừa Covid-19. Ảnh: AP

Các nhà khoa học ở Cape Town thực hiện công việc này với sự hỗ trợ “bất thường” từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). WHO hiện đang điều phối một trung tâm nghiên cứu, đào tạo và sản xuất vaccine ở Nam Phi cũng như đảm bảo cung ứng các các nguyên liệu thô quan trọng. Đây là nỗ lực mới nhất để đảm bảo công bằng vaccine trong bối cảnh vẫn còn những rào cản về bằng sáng chế.

Châu Phi tìm lối thoát

“Chúng tôi làm điều này vì châu Phi và điều đó thúc đẩy chúng tôi. Chúng tôi không thể chỉ dựa vào các cường quốc”, Emile Hendricks, nhà công nghệ sinh học 22 tuổi của Afrigen Biologic và Vaccine - công ty đang tìm cách tái tạo vaccine ngừa Covid-19 của Moderna cho biết.

Một số chuyên gia cho rằng, công nghệ đảo ngược quy trình - tái tạo vaccine dựa trên các thông tin thành phần được công khai - là một trong số ít cách có thể khắc phục tình trạng bất bình đẳng vaccine ngừa Covid-19.

Cho đến nay, chỉ có 0,7% số vaccine ngừa Covid-19 được chuyển đến các nước thu nhập thấp, trong khi gần 50% được chuyển đến các nước giàu.

Việc WHO - vốn dựa vào thiện chí của các quốc gia giàu có và ngành công nghiệp dược phẩm trong việc cung ứng vaccine trên toàn cầu, đang dẫn đầu nỗ lực tái tạo một loại vaccine độc quyền chứng tỏ mức độ bất bình đẳng đã rất nghiêm trọng.

COVAX, cơ chế được Liên Hợp Quốc ủng hộ, đã không thể giảm bớt tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng ở các nước nghèo. Số vaccine viện trợ quá ít để có thể đáp ứng nhu cầu thực tế. Trong khi đó, sức ép từ một số nước, sức ép buộc các công ty dược phẩm phải phân phối vaccine cho các nước nghèo vẫn chưa đem lại kết quả.

Sự ủng hộ của WHO

WHO chưa từng trực tiếp tham gia vào việc tái tạo một loại vaccine được sử dụng trên toàn cầu do sự phản đối của các nhà phát triển ban đầu. Trung tâm ở Cape Town là nhằm mở rộng khả năng tiếp cận với công nghệ mRNA mà Moderna, cũng như Pfizer/BioNTech sử dụng trong các loại vaccine ngừa Covid-19.

“Đây là lần đầu tiên chúng tôi làm việc ở cấp độ này, vì tính cấp bách và cũng vì tính mới lạ của công nghệ này”, Martin Friede, điều phối viên nghiên cứu vaccine của WHO và hiện đang hỗ trợ trung tâm nghiên cứu vaccine tại Cape Town cho biết.

Tiến sĩ Tom Frieden, cựu Giám đốc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ, đã mô tả thế giới đang trở thành con tin của Moderna và Pfizer, hai công ty được cho là sở hữu những loại vaccine ngừa Covid-19 hiệu quả nhất.

Do những người đóng thuế Mỹ tài trợ phần lớn cho việc phát triển vaccine của Moderna, chính quyền Tổng thống Joe Biden nhấn mạnh, công ty phải mở rộng sản xuất để tăng nguồn cung cho các quốc gia đang phát triển.

Dự báo, năm 2022, toàn cầu thiếu hụt khoảng 500 triệu – 4 tỷ liều vaccine ngừa Covid-19 tùy thuộc vào sự đa dạng các loại vaccine khác được bán trên thị trường.

David Kessler, người đứng đầu Chiến dịch Warp Speed, chương trình tăng tốc phát triển vaccine ngừa Covid-19 của Mỹ cho biết: “Chính phủ Mỹ đóng vai trò rất quan trọng trong việc biến Moderna trở thành công ty như hiện nay”.

Ông Kessler không nói chính quyền sẽ đi bao xa trong việc thúc ép công ty.

Moderna đã cam kết sẽ xây dựng một nhà máy sản xuất vaccine ở Châu Phi, nhưng thời điểm cụ thể vẫn chưa rõ.

Sau khi “cầu xin” các hãng dược phẩm chia sẻ công thức, nguyên liệu và công thức, những gì các quốc gia nghèo có thể làm chỉ là chờ đợi. Một số nước không muốn tiếp tục chờ đợi nữa.

Petro Terblanche, Giám đốc điều hành của Afrigen Biologics và Vaccine, cho biết mục tiêu của công ty là tạo ra một phiên bản của vaccine Moderna để thử nghiệm trên người trong vòng 1 năm, trước khi đưa vào sản xuất ở quy mô công nghiệp.

Ông Terblanche cho biết, nếu nhóm nghiên cứu ở Nam Phi thành công trong việc tạo ra một phiên bản vaccine của Moderna, thông tin sẽ được chia sẻ với thế giới, điều mà các công ty dược phẩm phản đối mạnh mẽ.

Tranh chấp tiềm ẩn

Việc tái tạo vaccine Covid-19 của Moderna vẫn được bảo vệ về mặt pháp lý vì đang ở giai đoạn nghiên cứu, nhưng tranh chấp tiềm ẩn sẽ xảy ra khi phiên bản vaccine sao chép được chào bán thương mại.

Moderna cho biết công ty này sẽ không theo đuổi hành động pháp lý đối với một công ty vi phạm bản quyền vaccine của họ, nhưng cũng không sẵn sàng giúp đỡ các công ty sản xuất loại vaccine sử dụng công nghệ mRNA.

Chủ tịch Moderna, ông Noubar Afeyan khẳng định, việc công ty này tự mở rộng sản xuất sẽ tốt hơn là chia sẻ công nghệ và Moderna đã có kế hoạch phân phối hàng tỷ liều trong năm tới.

“Trong vòng 6-9 tháng, cách đáng tin cậy nhất để tạo ra một vaccine chất lượng cao và hiệu quả là chúng tôi tự sản xuất”, ông Afeyan nói.

Zoltan Kis, một chuyên gia về vaccine mRNA tại Đại học Sheffield của Anh, cho biết việc tái tạo vaccine của Moderna là “có thể làm được”, nhưng nhiệm vụ sẽ dễ dàng hơn nhiều nếu Moderna chia sẻ chuyên môn của mình.

“Nó giống như một công thức nấu ăn rất phức tạp. Có công thức sẽ rất hữu ích và sẽ càng hữu ích hơn nếu có ai đó có chỉ cho bạn cách làm”, ông Kis nói.

Charles Gore, Giám đốc điều hành của Medicines Patent Pool, cho biết tổ chức này đang tìm cách thuyết phục Moderna hợp tác. Trước đó, tổ chức này đã nhiều lần liên hệ với Pfizer và BioNTech, đề nghị chia sẻ công thức vaccine, nhưng đều bị từ chối.

Nghị sỹ Raja Krishnamoorthi, một trong số các thành viên Quốc hội ủng hộ dự luật kêu gọi Mỹ đầu tư nhiều hơn vào việc sản xuất và phân phối vaccine ngừa Covid-19 ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, cho biết việc tái tạo vaccine có thể sẽ không đủ nhanh để ngăn chặn virus đột biến và lây lan rộng hơn./.

Hoàng Phạm/VOV.VN (biên dịch) Theo AP