Hiện thực hóa giấc mơ 'hack não': [Bài 4] Cần thêm điều Luật Nhân quyền mới

Nhiều nhà thần kinh học bắt đầu cảm thấy lo lắng về công nghệ "đọc" và "ghi" não. Ảnh minh họa: Shutterstock.

Các thiết bị cấy ghép có thể đọc suy nghĩ vẫn còn nhiều năm nữa mới được đưa vào thương mại, nhưng nghiên cứu về lĩnh vực này đang tiến triển nhanh hơn hầu hết mọi người nhận ra.

Bộ não của bạn, biên giới quyền riêng tư cuối cùng, có thể không còn riêng tư nữa.

Các công nghệ có khả năng can thiệp vào các quyền cơ bản đến mức chúng ta thậm chí có thể không nghĩ đó là quyền.

Một trong những người thúc đẩy các quyền con người mới này là nhà thần kinh học Marcello Ienca, đang nghiên cứu tại ETH Zurich - trường Đại học khoa học và công nghệ thuộc top đầu châu Âu.

Vào năm 2017, ông đã viết một bài báo vạch ra 4 quyền cụ thể cho thời đại công nghệ thần kinh.

Quyền tự do nhận thức

Con người nên có quyền tự do quyết định bạn muốn sử dụng một công nghệ thần kinh nhất định hoặc từ chối nó.

Tại Trung Quốc, chính phủ đã khai thác dữ liệu từ não của một số nhân viên bằng cách yêu cầu họ đội mũ quét sóng não để tìm trầm cảm, lo lắng, thịnh nộ hoặc mệt mỏi.

“Nếu ông chủ của bạn muốn theo dõi mức độ chú ý của bạn thông qua cách đó, có thể coi họ đã hội đủ điều kiện vi phạm nguyên tắc tự do nhận thức”, ông Ienca nói.

“Bởi vì ngay cả khi bạn được thông báo rằng việc đeo thiết bị là tùy chọn, bạn vẫn sẽ cảm thấy áp lực ngầm phải làm theo điều đó”, ông bổ sung.

Không chỉ Trung Quốc, ông Ienca cho rằng quân đội Mỹ cũng đang xem xét các công nghệ thần kinh để làm cho binh lính phù hợp hơn với nhiệm vụ.

Điều đó có thể bao gồm những cách khiến họ ít đồng cảm hơn và trở nên hiếu chiến hơn. Các binh sĩ có thể bị áp lực để chấp nhận các biện pháp can thiệp.

Quyền riêng tư về tinh thần

Con người nên có quyền giữ kín dữ liệu não của mình hoặc chia sẻ công khai.

Ông Ienca nhấn mạnh rằng công nghệ thần kinh có ý nghĩa rất lớn đối với việc thực thi pháp luật và giám sát của chính phủ.

“Nếu thiết bị đọc não có khả năng đọc nội dung của suy nghĩ, thì trong những năm tới, các chính phủ sẽ quan tâm đến việc sử dụng công nghệ này để thẩm vấn và điều tra”, ông nói.

Quyền giữ im lặng và nguyên tắc chống lại sự tự buộc tội - được quy định trong Hiến pháp Hoa Kỳ và nhiều quốc gia - có thể trở nên vô nghĩa trong một thế giới nơi các nhà chức trách được trao quyền để nghe trộm trạng thái tinh thần của bạn mà không cần sự đồng ý.

Đó là một kịch bản gợi nhớ đến bộ phim khoa học viễn tưởng Minority Report, trong đó một đơn vị cảnh sát đặc biệt có tên là PreCrime Division xác định và bắt giữ những kẻ giết người trước khi chúng phạm tội.

Quyền được toàn vẹn về tinh thần

Con người có quyền không bị tổn hại về thể chất hoặc tâm lý bởi kỹ thuật thần kinh.

Nhiều hệ thống “hack não” được trang bị chức năng “viết”, có thể cho phép các hình thức tẩy não mới, về mặt lý thuyết cho phép mọi loại người kiểm soát tâm trí của người khác. Ví dụ như các nhà chức trách tôn giáo muốn truyền bá tín ngưỡng, các chế độ chính trị muốn dẹp yên bất đồng chính kiến hay các nhóm khủng bố tìm kiếm tân binh.

Hơn nữa, các thiết bị như được xây dựng bởi Facebook và Neuralink có thể dễ bị tấn công. Thử tưởng tượng xuất hiện tác nhân độc hại chặn tín hiệu Bluetooth, làm tăng hoặc giảm điện áp của dòng điện đi đến não thì hậu quả sẽ khủng khiếp ra sao?

“Một vụ hack như thế sẽ không đòi hỏi công nghệ quá cao siêu”, ông Ienca lo ngại.

Quyền duy trì tâm lý

Con người nên có quyền được bảo vệ khỏi những thay đổi về ý thức mà bản thân không cho phép.

Trong một nghiên cứu, một phụ nữ bị động kinh được cấy hệ thống não - máy đã cảm thấy có sự cộng sinh triệt để với nó.

“Nó đã trở thành tôi”, cô nói. Sau đó, công ty cấy thiết bị vào não cô bị phá sản và cô buộc phải loại bỏ nó. Cô ấy đã khóc và nói, "Tôi đã đánh mất chính mình."

Ienca cho biết đó là một ví dụ cho thấy sự kiên trì trong tâm lý có thể bị phá vỡ không chỉ bởi việc áp dụng một công nghệ thần kinh mà còn bởi việc loại bỏ nó. “Đây chỉ là một trong vô số kịch bản một công ty sở hữu ý thức về bản thân của chúng ta”.

Một mối đe dọa khác đối với tính liên tục của tâm lý đến từ lĩnh vực tiếp thị thần kinh sơ khai, nơi các nhà quảng cáo cố gắng tìm ra cách bộ não đưa ra quyết định mua hàng và cách thúc đẩy những quyết định đó.

“Dữ liệu não là nơi ẩn náu cuối cùng của quyền riêng tư. Khi rủi ro công nghệ thần kinh xảy ra, mọi thứ riêng tư sẽ bị phơi bày”, ông Ienca cảnh báo. "Và một khi dữ liệu não bộ được thu thập trên quy mô lớn, sẽ rất khó để đảo ngược quá trình".

Hương Lan