Hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải ô nhiễm nghiêm trọng, giải pháp nào 'hồi sinh'?

Mặc dù vậy, tình trạng ô nhiễm nguồn nước trên hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải những năm gần đây đang trở thành nỗi lo lớn, gây nhiều hệ lụy đến cuộc sống và môi sinh.

Vì sao Bắc Hưng Hải bị ô nhiễm?

Khảo sát mới đây của Bộ NN&PTNT thực hiện trên 83 tuyến kênh chính và kênh nhánh vào mùa khô từ tháng 12 năm trước đến tháng 4 năm sau, cho thấy tình trạng ô nhiễm đáng báo động trên hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải. Cụ thể, có đến 40/83 tuyến kênh bị ô nhiễm nghiêm trọng và rất nghiêm trọng; 23/43 tuyến kênh còn lại bị ô nhiễm ở mức độ trung bình; còn lại 20 tuyến kênh đang ở mức độ ô nhiễm nhẹ.

Công trình cống đầu mối thuộc hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải. Ảnh: Tổng cục Thủy lợi.

Theo đánh giá của Bộ TN&MT, 100% các khu công nghiệp có xả thải ra hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải đều đầu tư xây lắp hệ thống xử lý nước thải tập trung và có hệ thống quan trắc tự động, liên tục kết nối với Sở TN&MT, Bộ TN&MT. Các đối tượng này được quản lý hết sức chặt chẽ.

Ông Hoàng Văn Vy - Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ môi trường miền Bắc (Tổng cục Môi trường, Bộ TN&MT) cho rằng, nguồn gây ô nhiễm từ các cơ sở sản xuất công nghiệp hiện nay đang được kiểm soát khá tốt. Nhưng có một vấn đề là hàng năm từ tháng 12 đến tháng 4 năm sau, ô nhiễm trên hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải lại gia tăng. Điều này cho thấy, tình trạng ô nhiễm phụ thuộc vào lượng nước cấp cho hệ thống.

“Trên sông Cầu Bây (tuyến nhánh đổ vào hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải), trung bình 1 ngày đêm phát sinh khoảng 160.000m3 nước thải, chủ yếu từ các khu đô thị, điểm dân cư tập trung, làng nghề chưa được xử lý đạt tiêu chuẩn. Đây là nguyên nhân chính gây ô nhiễm hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải…” - ông Hoàng Văn Vy nhận định.

Ở góc độ quản lý, đại diện Cục Bảo vệ môi trường miền Bắc nhìn nhận có 3 nguyên nhân có thể làm gia tăng ô nhiễm. Thứ nhất, do mực nước sông Hồng bị hạ thấp trong khi lượng nước thải vào hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải vẫn giữ nguyên, làm gia tăng tình trạng ô nhiễm.

Thứ hai, hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải có chức năng tưới tiêu nên phải đảm bảo mực nước. Khi mực nước bị hạ thấp sẽ vận hành theo xu hướng đóng kín hạ lưu để dâng mực nước. Nước dâng lên không được lưu thông cũng là nguyên nhân gia tăng ô nhiễm.

Thứ ba, khi Cục Bảo vệ môi trường miền Bắc khảo sát trên hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải, việc duy tu bảo dưỡng, khơi thông dòng chảy chưa được thực hiện thường xuyên. Trên hệ thống, hệ thực vật thủy sinh phát triển rất mạnh. Bình thường, thủy sinh làm giảm ô nhiễm, nhưng khi phát triển quá mức, hệ thủy sinh chết đi, vô hình trung trở thành tác nhân gây tái ô nhiễm.

Không còn chồng chéo trong quản lý

Liên quan đến ý kiến cho rằng việc quản lý, bảo vệ nguồn nước hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải hiện nay còn chồng chéo, chưa xác định rõ phạm vi, chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm giữa ngành TN&MT, ngành NN&PTNT và các địa phương, ông Hoàng Văn Vy cho biết trước khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 được ban hành, sự chồng chéo trong quản lý vẫn còn.

“Tình trạng ô nhiễm hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải đã diễn ra từ nhiều năm nay và ngày càng trở lên đáng báo động. Thời gian qua, chúng tôi đã phối hợp chặt chẽ với Tổng cục Môi trường (Bộ TN&MT) và Tổng cục Thủy lợi (Bộ NN&PTNT) thực hiện công tác phòng ngừa, đấu tranh xử lý vi phạm xả thải trái phép. Có một số đơn vị trong một năm bị xử lý đến 2 lần. Thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục tăng cường công tác kiểm tra, quyết liệt xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân vi phạm...”

Đại tá Nguyễn Văn Thắng - Cục Cảnh sát về phòng chống tội phạm môi trường, Bộ Công an.

Ví dụ như một công trình thủy lợi đương nhiên được quản lý bởi ngành NN&PTNT. Tuy nhiên, vì là nguồn nước mặt nên cũng thuộc phạm vi trách nhiệm quản lý Nhà nước của Bộ TN&MT, UBND các cấp. Trong trường hợp này thì sự chồng chéo là không tránh khỏi.

Mặc dù vậy, Luật Bảo vệ môi trường mới đây đã có quy định cụ thể, trong đó giao Bộ TN&MT có trách nhiệm điều tra, khảo sát đánh giá chất lượng nước mặt, khả năng chịu tải của nguồn nước mặt đó. UBND cấp tỉnh xác định nguồn nước mặt quan trọng phục vụ cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Bộ TN&MT có kế hoạch quản lý và từng địa phương cũng có kế hoạch của mình trên phạm vi của tỉnh và đóng góp quản lý liên tỉnh.

“Ngành NN&PTNT với chức năng là đơn vị trực tiếp, quản lý vận hành hệ thống đó đương nhiên sẽ có trách nhiệm vận hành và cải tạo, nạo vét, duy tu bảo dưỡng. Tất cả đều rất rõ, không chồng chéo phạm vi quản lý chức năng. Nếu làm đúng chức năng vận hành theo luật quy định thì chất lượng nguồn nước trên hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải sẽ tốt hơn...” - ông Hoàng Văn Vy cho hay.

Liên quan đến nội dung này, ông Nguyễn Việt Anh - Phó Cục trưởng Cục Quản lý công trình thủy lợi (Tổng cục Thủy lợi, Bộ NN&PTNT) cho biết thêm, trong Luật Bảo vệ môi trường mới đây cũng đã quy định rất rõ trách nhiệm của các bộ ban ngành, đặc biệt địa phương.

Theo đó, địa phương phải có trách nhiệm đầu tư hệ thống thu gom, xử lý nước thải. Ông Việt Anh cho rằng hệ thống này ở các khu dân cư hầu như đang bị thả nổi, không thu gom, không xử lý mà đổ xả trực tiếp vào hệ thống thủy lợi. Thực tế trên hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải hiện nay, có đến 60% tổng lượng nước thải đổ vào là từ nguồn dân sinh.

Cần sự vào cuộc đồng bộ

Để “hồi sinh” hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải, nhiệm vụ đặt ra là cần có kế hoạch để kiểm soát nguồn thải. Thực tế lâu nay cho thấy số liệu nguồn thải chưa đầy đủ. Chỉ khi có thông tin, Bộ TN&MT mới có căn cứ, cơ sở để đôn đốc UBND các tỉnh, TP tăng cường xử lý, như một số trường hợp ở quận Long Biên, huyện Gia Lâm (TP Hà Nội) thời gian qua.

Cải thiện ô nhiễm nguồn nước hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của các cấp bộ ngành và địa phương.

Điều tra, khảo sát, đánh giá khả năng chịu tải là vấn đề tiếp theo được các chuyên gia khuyến cáo. Bởi nếu muốn quản lý nguồn nước mặt xả thải thì phải xem hệ thống còn khả năng chịu tải hay không thì mới cấp phép xả thải. Ngoài ra, phải ban hành kế hoạch quản lý chất lượng nước mặt của hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải.

Liên quan đến trách nhiệm của đơn vị vận hành hệ thống thủy lợi, đại diện Cục Bảo vệ môi trường miền Bắc cho rằng, các đơn vị quản lý phải thường xuyên duy tu, bảo dưỡng, nạo vét, khơi thông dòng chảy. Phối hợp với UBND các tỉnh, TP trong việc cấp phép xả thải dựa trên khả năng chịu tải của từng tuyến kênh, mương.

Đồng tình với quan điểm của đại diện Cục Bảo vệ môi trường miền Bắc, Phó Cục trưởng Cục Quản lý công trình thủy lợi Nguyễn Việt Anh cho rằng việc thống kê, kiểm đếm nguồn thải vào công trình thủy lợi là giải pháp cần thiết.

“Chúng tôi đã chỉ đạo các đơn vị quản lý khai thác, các Sở NN&PTNT hàng tháng phải có báo cáo về phát sinh điểm xả thải, phát sinh vi phạm. Nhưng việc tăng cường nhận thức của người dân, sự tham gia của các cấp chính quyền địa phương trong việc bảo vệ môi trường, xả thải vào công trình thủy lợi là rất quan trọng...” – ông Việt Anh chia sẻ.

Cho ý kiến về đề xuất giải pháp cải thiện nguồn nước trên hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy lợi (Bộ NN&PTNTT) Lương Văn Anh cho rằng giải pháp công trình là rất quan trọng, và điều này có vai trò trách nhiệm lớn của các địa phương.

Đại diện Tổng cục Thủy lợi thông tin, trong trung hạn, Bộ NN&PTNT đã đưa vào kế hoạch đầu tư trạm bơm Xuân Quan và nạo vét một số hệ thống kênh trục. Tuy nhiên, các địa phương cũng cần phải đầu tư hệ thống thu gom, xử lý nước thải, nhất là từ các khu dân cư.

“Theo Luật Bảo vệ môi trường, trách nhiệm đầu tư hệ thống xử lý nước thải thuộc về UBND cấp tỉnh. Các địa phương phải đầu tư hệ thống thu gom, xử lý nước thải khu đô thị, khu dân cư và làng nghề. Có như vậy tình trạng ô nhiễm hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải mới mong được kiểm soát…” - ông Lương Văn Anh bày tỏ quan điểm.

Tại Công văn số 3372/VPCP-NN ngày 31/5/2022, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành yêu cầu Bộ TN&MT khẩn trương triển khai các nhiệm vụ theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 để quản lý chặt chẽ chất lượng môi trường nước tại hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải. Bộ Công an nghiên cứu ý kiến góp ý của các bộ ngành, địa phương để có đề xuất giải pháp đảm bảo phù hợp, khả thi.

Phó Thủ tướng Lê Văn Thành cũng yêu cầu các địa phương liên quan tập trung tăng cường, đẩy nhanh triển khai thực hiện các nhiệm vụ được giao, các công việc, giải pháp theo thẩm quyền để ngăn chặn, xử lý ngay các hành vi, hoạt động, các đối tượng, cơ sở xả thải trái phép gây ô nhiễm môi trường nước trên hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải...

Trọng Tùng