Hành động để chấm dứt bệnh lao vào năm 2030

Bệnh nhân đăng ký khám bệnh theo yêu cầu tại Bệnh viện Phổi Trung ương. Ảnh: BV

70% mắc lao trong độ tuổi lao động

Thống kê cho thấy, Việt Nam vẫn nằm trong 30 quốc gia có gánh nặng bệnh lao cao nhất thế giới, đứng thứ 16 về số người mắc lao cao và đứng thứ 15 gánh nặng lao kháng đa thuốc.

Trong đó, 64% bệnh nhân lao thường và 98% bệnh nhân lao kháng thuốc phải chịu gánh nặng chi phí thảm họa, tức là phải tiêu tốn trên 20% thu nhập của cả hộ gia đình trong một năm do mắc lao. 70% người mắc lao ở trong độ tuổi lao động. Tuy vẫn còn nhiều người mắc lao nhưng so với 5 năm trước Việt Nam đã giảm được thứ hạng từ 12 xuống thứ 16 về số người mắc lao cao.

Theo báo cáo của WHO năm 2018, ước tính năm 2017, Việt Nam có 124.000 người mắc lao mới. Chương trình Chống lao Quốc gia đã phát hiện được khoảng 100.000 người mắc lao, còn lại hơn 20.000 người chưa được phát hiện trong cộng đồng. Số người chết do lao năm 2017 ở Việt Nam ước tính là 12.000 người, cao hơn nhiều so với con số tử vong do tai nạn giao thông.

Trong 10 năm qua, dựa trên các nghiên cứu điều tra toàn quốc lần 1 năm 2007, lần 2 năm 2017 và các nghiên cứu phụ trợ, bệnh lao ở Việt Nam đã giảm được 31%, trung bình 3,8%/năm. Những năm gần đây, tốc độ giảm nhanh hơn, nhất là sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược Quốc gia phòng chống lao đến năm 2020, tầm nhìn 2030.

Các kỹ thuật công nghệ mới, thuốc mới, tiếp cận mới trên thế giới đã được áp dụng hiệu quả tại Việt Nam, bao gồm kỹ thuật phát hiện vi khuẩn lao bằng máy GeneXpert, kỹ thuật sinh học phân tử, kỹ thuật nuôi cấy nhanh, thuốc mới Bedaquline, Delamanid, Rifampentine.

Chung tay giảm gánh nặng bệnh lao

Theo nhận định của WHO, Việt Nam đang trên con đường chấm dứt bệnh lao bởi chúng ta có nhiều điểm mạnh về chính sách hỗ trợ thông qua thông tư, nghị định, quyết định làm nền tảng. Có mạng lưới y tế từ Trung ương đến địa phương tích hợp vào hệ thống y tế chung tại cơ sở vận hành trong nhiều năm, mạnh về tổ chức và kinh nghiệm.

Đến nay trên toàn quốc có 51 bệnh viện chuyên khoa có trình độ cao cùng với các đối tác trong nước và quốc tế tạo nên mạng lưới phòng, chống lao mạnh, hoạt động rất hiệu quả, có thể áp dụng tất cả các kỹ thuật can thiệp mới được WHO khuyến cáo.

Hằng năm cả nước phát hiện và đưa vào điều trị hơn 100.000 người mắc lao. Tỷ lệ phát hiện đạt 81% số mắc mới hàng năm, con số này trên toàn cầu là 61%. Tỷ lệ khỏi bệnh đã đạt trên 92% cho người mới mắc lần đầu, 75% cho người mắc lao đa kháng thuốc nói chung và 80% cho người mắc lao đa kháng thuốc đơn thuần với phác đồ ngắn hạn, trong khi con số này trung bình toàn cầu là 52%. Ngay cả với lao siêu kháng thuốc đã có phác đồ có thuốc mới và dần bao phủ mở rộng trên phạm vi toàn quốc để khống chế tỷ lệ lây truyền lao kháng thuốc tiên phát trong cộng đồng.

Bên cạnh đó, nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng phát hiện chủ động trong nhóm người tiếp xúc và mở rộng cộng đồng đã cho kết quả rất tốt. Nếu phát hiện bằng Xpert trong cộng đồng người dân mỗi năm 1 lần, thì sau 1 năm có thể giảm 20% và sau 3 năm có thể 46% dịch tễ bệnh lao, cùng với tác động của chương trình thường quy đã làm giảm hơn 70% số mắc lao ở quần thể nghiên cứu trong vòng 4 năm. Từ kết quả nghiên cứu, chương trình đã triển khai chiến lược “2X” (Xquang - Xpert) vào phát hiện chủ động đạt hiệu quả cao gấp 7 lần so với phát hiện thụ động hiện nay.

Đặc biệt, các nhóm nguy cơ cao đều đã được thí điểm các can thiệp hiệu quả như lao trong trại giam, lao đái đường, nhóm thợ mỏ, nhóm bệnh mạn tính, nhóm có HIV, nhóm nghiện chích…

Tại cuộc họp cấp cao của Đại hội đồng Liên hiệp quốc về chấm dứt bệnh lao ngày 26/9/2018, Việt Nam đã đưa ra cam kết sẽ chấm dứt bệnh lao vào năm 2030. Với chủ đề Ngày Thế giới phòng, chống lao của Việt Nam năm 2019 “Đã đến lúc cần hành động để chấm dứt bệnh lao tại Việt Nam vào năm 2030”, chủ đề muốn nêu rõ định hướng và mục tiêu cụ thể đó là cơ bản chấm dứt bệnh lao tại Việt Nam vào năm 2030, tức là với dân số 100 triệu thì cả nước chỉ còn 1.000 người mắc lao mới.

Theo ông Nguyễn Viết Nhung, Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, Chủ nhiệm Chương trình chống Lao Quốc gia, mặc dù được WHO coi là một nước đi đầu triển khai chiến lược chấm dứt bệnh lao toàn cầu và đang trên đường chấm dứt bệnh lao, nhưng kết quả của chúng ta mới là bắt đầu. Thách thức lớn nhất của Chương trình Chống lao hiện nay là duy trì bền vững tất cả những điều kiện thuận lợi hiện nay, những thành quả đã đạt được cho đến năm 2030. Bên cạnh đó, Chương trình Chống lao cần sự vào cuộc và hưởng ứng của cả cộng đồng, chủ động tham gia tìm kiếm dịch vụ khám và điều trị bệnh lao, vượt qua mọi rào cản từ cả phía người bệnh cũng như thầy thuốc và xã hội.

Để tiến tới chấm dứt bệnh lao vào năm 2030, chương trình đề xuất Chính phủ bổ sung vấn đề phòng, chống lao vào Ủy ban Quốc gia phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma túy, mại dâm. Ủy ban Quốc gia cho phép xây dựng và trình cấp có thẩm quyền phê duyệt Chiến lược và Chương trình Hành động quốc gia chấm dứt bệnh lao đến năm 2030.

Bên cạnh đó, chương trình đề xuất Quốc hội xem xét, đưa vấn đề chấm dứt bệnh lao vào Luật Phòng, chống các bệnh truyền nhiễm sửa đổi hoặc có Nghị quyết riêng về thực hiện mục tiêu Nghị quyết Trung ương 6 Khóa XII đã đề ra là chấm dứt bệnh lao vào năm 2030.

Đặc biệt, 15 tỉnh chưa có bệnh viện chuyên khoa cần có mô hình tổ chức phù hợp cho đơn vị phòng, chống lao tuyến tỉnh đủ mạnh để thực hiện Chương trình Hành động quốc gia.

Phương Anh