Hạn chế tiêu cực trong đấu thầu nhưng phải bảo đảm quyền tự chủ kinh doanh của doanh nghiệp

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu

Phóng viên: Thưa ông tại dự thảo Luật Đấu thầu (sửa đổi), Chính phủ vẫn giữ quan điểm đề xuất chỉ quy định các dự án đầu tư của doanh nghiệp nhà nước thuộc đối tượng phải đấu thầu, bỏ quy định áp dụng đối với các công ty con của doanh nghiệp nhà nước (Phương án 1). Quan điểm của ông về vấn đề này?

Đại biểu Phan Đức Hiếu: Trong phương án Chính phủ trình Quốc hội, phạm vi điều chỉnh dự thảo Luật đã gồm hai nhóm đối tượng doanh nghiệp nhà nước là: Doanh nghiệp nhà nước do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và doanh nghiệp nhà nước do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ, hoặc tổng số cổ phần có quyền biểu quyết.

Tôi đồng tình với phương án đề xuất của Chính phủ vì phù hợp với chủ trương, chính sách của Đảng về nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động doanh nghiệp nhà nước theo nguyên tắc đề cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm và cạnh tranh bình đẳng giữa các doanh nghiệp; tách bạch sở hữu, quản lý và quản trị doanh nghiệp.

Các luật trực tiếp điều chỉnh doanh nghiệp nhà nước như Luật Doanh nghiệp, Luật Quản lý sử dụng vốn Nhà nước đầu tư tại doanh nghiệp … cũng thể chế hóa nguyên tắc này theo hướng phân loại doanh nghiệp nhà nước theo cấp độ (công ty mẹ, công ty con) và mức độ sở hữu (sở hữu 100%, trên 50%..) để áp dụng phương thức, cách thức quản lý phù hợp, không đánh đồng mọi loại doanh nghiệp.

Đồng thời, đề xuất này cũng bảo đảm sự cân bằng mục tiêu quản lý và yêu cầu về sự linh hoạt, chủ động của doanh nghiệp liên quan.

Phóng viên: Hoạt động đấu thầu từ trước đến nay vẫn ẩn chứa nhiều yếu tố phức tạp, nhạy cảm, nếu không được quản lý chặt chẽ có thể gây nguy cơ thất thoát, lãng phí lớn.

Vì vậy có nhiều ý kiến lo ngại nếu thu hẹp đáng kể đối tượng dự án sử dụng vốn Nhà nước phải đấu thầu như phương án đề xuất của Chính phủ sẽ tạo khoảng trống pháp luật trong quản lý vốn Nhà nước vì toàn bộ các dự án đầu tư của công ty con của doanh nghiệp nhà nước sẽ không phải đấu thầu?

Đại biểu Phan Đức Hiếu: Trước hết, tôi hoàn toàn chia sẻ với lo lắng, băn khoăn này, và đó là suy nghĩ chính đáng của cả người soạn thảo hay người ra quyết định thông qua luật. Và cũng không dễ để tìm được điểm cân bằng giữa mục tiêu quản lý (lợi ích) và tác động bất lợi có thể tác động lên doanh nghiệp, xã hội.

Tuy nhiên, tôi nhận thấy việc mở rộng phạm vi điều chỉnh theo phương án 2 là không hợp lý vì lý do nêu trên và lý do sau đây:

Mở rộng phạm vi áp dụng Luật Đấu thầu cho công ty con của doanh nghiệp nhà nước đồng nghĩa với việc mở rộng thêm 4 nhóm đối tượng áp dụng Luật Đấu thầu, đây là một phạm vi rất rộng.

Tôi băn khoăn về sự phù hợp với chủ trương tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp Nhà nước nhằm tách bạch, phân định rõ chức năng chủ sở hữu tài sản, vốn của doanh nghiệp nhà nước với chức năng quản lý nhà nước đối với mọi loại hình doanh nghiệp, chức năng quản trị kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước nêu tại Nghị quyết số 12-NQ/TW ngày 3/6/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng.

Vì như đã nói trên, để thể chế hóa chủ trương, chính sách của Đảng, quy định pháp luật khác về doanh nghiệp nhà nước được thiết kế theo cách các loại doanh nghiệp nhà nước ở cấp độ và mức độ sở hữu khác nhau có cách thức, phương thức quản lý khác nhau; không đánh đồng mọi chủ thể.

Luật Đấu thầu không phải là công cụ duy nhất để quản lý phần vốn Nhà nước tại doanh nghiệp. Hiện có cả một hệ thống pháp luật, trực tiếp là Luật Doanh nghiệp với các nguyên tắc về quản trị công ty, có sự hiện diện của người đại diện phần vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, có sự giám sát nội bộ, giám sát của cổ đông. Bên cạnh đó còn có các luật chuyên ngành về quản lý và đầu tư phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

Trong các doanh nghiệp có hỗn hợp sở hữu một phần vốn Nhà nước, lợi ích của các nhà đầu tư rất quan trọng. Nhà đầu tư tư nhân cũng có nhu cầu tự thân để thiết kế những quy định, quy chế giám sát nội bộ vì lợi ích của chính họ.

Trong thực tế, nhiều tập đoàn đã tự xây dựng các quy trình đấu thầu phù hợp để chống thất thoát. Nhưng điểm khác là các quy định này đa dạng, khác nhau nhằm phù hợp với thực tiễn kinh doanh đa dạng của các công ty khác nhau - vừa chống tiêu cực nhưng lại bảo đảm tính nhanh nhạy, chủ động trong kinh doanh.

Nếu áp dụng cứng nhắc một quy định đấu thầu cho cả các công ty con của doanh nghiệp nhà nước có thể làm cho hoạt động sản xuất kinh doanh kém linh hoạt, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến lợi ích của nhà đầu tư mà lợi ích của Nhà nước trong doanh nghiệp cũng bị ảnh hưởng.

Hơn nữa, nếu mở rộng phạm vi áp dụng đối với các công ty con của doanh nghiệp nhà nước đã niêm yết trên thị trường chứng khoán sẽ ảnh hưởng đến quyền lợi của các nhà đầu tư đã mua cổ phiếu.

Việc này cũng có thể tác động không nhỏ đến quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước mà chúng ta đang đẩy mạnh.

Phóng viên: Phương án 2 của Dự thảo Luật Đấu thầu mới được bổ sung ngày 5/4/2023 nên nhiều ý kiến lo ngại chưa có đủ thời gian đánh giá đầy đủ về tác động và ảnh hưởng của phương án này.

Trước những ý kiến tranh luận trái chiều về hai phương án được đề xuất trong dự thảo Luật Đấu thầu, ông có đề xuất gì khác để có một phương án phù hợp hơn?

Đại biểu Phan Đức Hiếu: Quy định chặt chẽ đối với hoạt động đấu thầu để bảo vệ lợi ích của Nhà nước là cần thiết nhưng cũng phải cân bằng với quyền tự chủ kinh doanh của doanh nghiệp. Tôi nhất trí với phương án như Chính phủ trình.

Tuy nhiên, nếu nói về một phương án khác thì cũng chỉ nên cân nhắc, thận trọng bổ sung thêm một nhóm đối tượng so với phương án của Chính phủ là đơn vị có 100% vốn của doanh nghiệp nhà nước mà nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ chứ không phải tất cả công ty con có sở hữu trên 50% vốn của doanh nghiệp nhà nước.

Nhưng cũng cần phải đánh giá tác động rất đầy đủ, tránh việc quản lý quá chặt dẫn đến hạn chế quyền tự chủ, tự quyết định và đòi hỏi đa dạng và nhanh nhạy trong kinh doanh.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

Báo cáo tại Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội trình hai phương án về đối tượng áp dụng Luật Đấu thầu liên quan đến doanh nghiệp có vốn nhà nước.

Phương án 1: Chỉ áp dụng Luật Đấu thầu đối với hoạt động lựa chọn nhà thầu của doanh nghiệp nhà nước, đồng thời bãi bỏ điểm c khoản 1 Điều 1 Luật Đấu thầu hiện hành để không áp dụng Luật này đối với các dự án có sử dụng vốn nhà nước, vốn của doanh nghiệp nhà nước từ 30% trở lên hoặc dưới 30% nhưng trên 500 tỷ đồng trong tổng mức đầu tư của dự án.

Phương án 2: Áp dụng đối với dự án đầu tư của doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp có trên 50% vốn thuộc sở hữu của doanh nghiệp nhà nước nhằm quản lý chặt chẽ nguồn vốn đầu tư của nhà nước vào doanh nghiệp.