Hai dự án bauxite lỗ nghìn tỉ: Cảnh báo đã thành sự thật

Cơ quan thanh tra vừa có kết luận thanh tra về hoạt động kinh doanh, đầu tư tại Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV). Đáng chú ý là kết quả thanh tra tại Tổ hợp Dự án Bauxite - Nhôm Lâm Đồng (Dự án Tân Rai) và Nhà máy Sản xuất Alumin Nhân Cơ (Dự án Nhân Cơ). Thời gian đầu, các dự án này hoạt động chưa hiệu quả, vốn đầu tư tăng quá cao so với dự kiến khiến dự án chậm tiến độ, ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư khi đưa vào sản xuất, kinh doanh.

Cụ thể, dự án Tân Rai đã lỗ 3.696 tỉ đồng sau 3 năm đi vào hoạt động, tính từ tháng 10/2013 đến hết tháng 9/2016. Lỗ do hoạt động sản xuất kinh doanh là 2.520 tỉ đồng, còn lại là lỗ do chênh lệch tỉ giá.

Tổng mức đầu tư cho dự án Tân Rai theo quyết định ban đầu ban hành năm 2006 của Chủ tịch Hội đồng thành viên TKV là 7.787,5 tỉ đồng; công suất 600.000 tấn/năm, thời gian thực hiện 2006-2009. Qua 4 lần điều chỉnh, tổng vốn đầu tư cho dự án này đã tăng lên 15.414,4 tỉ đồng (gần gấp đôi dự kiến ban đầu). Tiến độ thực hiện cũng chậm 4 năm.

Theo báo Người lao động, một nguồn tin trong đoàn thanh tra cho biết, dự án đội vốn là do điều chỉnh tăng công suất sản xuất alumin thêm 50.000 tấn/năm (thành 650.000 tấn/năm), thay đổi công nghệ sản xuất, thay đổi chính sách thuế, tiền lương, kinh phí đền bù giải phóng mặt bằng, trượt giá, kinh nghiệm quản lý điều hành của chủ đầu tư, năng lực thi công của nhà thầu còn hạn chế.

Trong kết luận thanh tra, đoàn thanh tra cũng đánh giá dây chuyền sản xuất của dự án Tân Rai đã hoạt động ổn định hơn, xấp xỉ đạt công suất thiết kế, giá thành sản xuất đã giảm; dự kiến năm 2017 dự án sẽ hết lỗ theo như tính toán (thời gian lỗ kế hoạch là 4 năm).

Với dự án Nhân Cơ, tổng mức đầu tư đã tăng gấp 5 lần, từ 3.285 tỉ đồng (năm 2007) lên 16.821 tỉ đồng (năm 2014) sau 2 lần điều chỉnh. Cơ quan thanh tra đã chỉ ra nguyên nhân đội vốn là do thay đổi công suất của nhà máy từ 300.000 tấn/năm lên đến 650.000 tấn alumin/năm, dừng thi công 2 năm để đánh giá lại hiệu quả, do thay đổi tỉ giá, tăng chi phí tiền lương, giải phóng mặt bằng, một số thay đổi về chính sách... Đến thời điểm thanh tra tháng 11-2016, Dự án Nhân Cơ đã cơ bản hoàn thành, chạy thử có tải và ra sản phẩm hydrat, alumin. Dự kiến dự án vận hành thương mại trong quý I-2017.

Điều đáng nói, sự thua lỗ, hiệu quả kinh tế của các dự bán bauxite đã được các chuyên gia cảnh báo và ngăn cản từ trước.

Tại hội thảo khoa học “Vai trò của công nghiệp khai thác bauxite - sản xuất Alumin - nhôm đối với phát triển kinh tế - xã hội Tây Nguyên và những yếu tố ảnh hưởng đến môi trường, văn hóa khu vực” do Bộ Công Thương và VUSTA phối hợp tổ chức ngày 9/4/2009, PGS-TS Phạm Bích San (nguyên Phó Tổng thư ký Liên hiệp Các Hội khoa học kỹ thuật Việt Nam VUSTA) đã đánh giá hiệu quả kinh tế của các dự án này rất thấp. VUSTA cũng kiến nghị về tính khả thi của dự án bauxite Tây Nguyên và khẳng định dự án “cầm chắc thua lỗ”. Chưa kể đến khi hoạt động, dự án cần phải đầu tư một tuyến đường sắt khoảng 3,1 tỉ USD để giảm chi phí vận chuyển mới mong hoạt động bền vững.

Nguyên trưởng ban dự án nhôm (Tổng Công ty Khoáng sản Việt Nam (cũ)) ông, Nguyễn Văn Ban cũng nhiều lần cảnh báo về các dự án bauxite - nhôm Tây Nguyên. Ông Ban chỉ ra “điều rủi ro hiển nhiên” khi quy mô công suất của dự án nhỏ hơn rất nhiều so với công suất thiết kế của thế giới. Trong khi đó, khi xây dựng dự án không tính đến việc vận chuyển bằng ôtô (thường rất tốn kém) nên việc đưa dự án vào xây dựng, tiển khai hoạt động là cách làm liều lĩnh.

PV